 |
|
کودتای ثور
اختلاف ترهکی و امین بر سر چه بود؟
فهرست مندرجات
◉ اختلاف ترهکی و امین بر سر چه بود؟
◉ امین چه ویژگی‌هایی داشت؟
◉ دلیل اصلی اختلاف چه بود؟
◉ دیدار ترهکی از شوروی اختلاف را بیش‌تر کرد
◉ توافق مسکو چه بود؟
◉ جای را برای کارمل خالی نمی‌کنم
◉ کودتا برای فرار از ترور
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
اختلاف ترهکی و امین بر سر چه بود؟
کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷، در افغانستان که توسط نیروهای نظامی وابسته به حزب دموکراتیک خلق افغانستان (PDPA) شکل گرفت، قدرت سیاسی از محمدداوود خان، رئیس‌جمهور، به رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان انتقال یافت. این کودتا، سرنوشت خون‌باری را برای مردم افغانستان رقم زد.
پس از کودتا، به‌زودی اختلافات فکری میان دو جناح خلق و پرچم بروز کرد و اعضای حزب جناح پرچم به زندان انداخته شد و حدود ده‌هزار نفر از اعضای آن تیرباران، فراری یا تبعید گردید.
اما اختلاف نورمحمد ترهکی و حفیظ‌الله بر سر چه بود؟ آن‌چه از گزارش زیر بر می‌آید، عامل این اختلاف ببرک کارمل و روس‌ها بودند.
نورمحمد ترهکی و حفیظ‌الله امین دو عضو جدایی‌ناپذیر شاخه‌ی خلق حزب دموکراتیک خلق افغانستان محسوب می‌شدند. بعد از کودتای هفت ثور در کنار اختلاف میان جناح خلق و پرچم، فاصله میان امین و ترهکی نیز روزبه‌روز بیش‌تر می‌شد.
اختلاف خلق و پرچم زمانی‌که امین توانست رهبران شاخه‌ی پرچم را از قدرت برکنار و شماری از آن‌ها را بازداشت کند، به برتری جناح خلق انجامید. این فشارها باعث شد که ببرک کارمل رهبر شاخه‌ی پرچم نیز کشور را ترک کند.
اتحاد ترهکی و امین نیز دوام نیاورد. حدود هفده ماه بعد از کودتای ثور، امین کودتای دیگری راه انداخت و قدرت را از دوست دیرینه‌اش، ترهکی گرفت.
نورمحمد ترهکی، بعد از کودتای هفت ثور به‌عنوان رئیس شورای انقلابی و نخست وزیر انتخاب شد.
| ▲ | امین چه ویژگی‌هایی داشت؟ |
امین در سازماندهی کودتای هفتم ثور نفر اول بود. او دانش‌آموخته‌ی آمریکا بود و نزدیکانش می‌گویند که از قدرت سازماندهی بالایی برخوردار بود.
ژنرال عبدالقادر وزیر دفاع و از رهبران کودتا در خاطرات سیاسی خود می‌نویسد که امین از لحاظ فعالیت جسمی و فکری، آدم پُرتحرکی بود. توانایی کار شبانه‌روزی را داشت. از لحاظ سیاسی آدم مرموزی بود. درک این‌که در درونش چه می‌گذشت مشکل بود.
در روزهای کودهای هفتم ثور رادیو مهم‌ترین وسیله‌ی اطلاع‌رسانی برای مردم افغانستان بود.
به گفته‌ی او امین سازمانده بسیار قوی و بر منابع خود پابند بود. در بیروی سیاسی آن‌قدر از خود قدرت و مهارت نشان داد که خلقی‌ها و پرچمی‌ها و هیچ‌کس دیگری نتوانست جلو کار و هدفش را بگیرند. آن‌قدر قدرتمند بود که همه مخالفانش از جمله من را به سادگی توانست از سر راه بردارد.
عباس خروشان، از افراد نزدیک به امین و معاون سازمان جوانان شاخه‌ی خلق می‌گوید که امین زندگی ساده داشت، پرهیزگار بود و در مسایل اخلاقی همانند آدم روزه‌دار زندگی می‌کرد. حتی در زمانی‌که رئیس جمهور بود بیش‌تر از یک نوع غذا نمی‌خورد.
او می‌گوید که امین روابط اجتماعی گسترده داشته، یک فهرست ذهنی از تمام اعضای حزب داشت. تا عضو عادی حزب را در صورت بیماری خبرش را می‌گرفت. در تمام مراسم ختم اعضای حزب شرکت می‌کرد. به عروسی نمی‌رفت فقط در عروسی (مراسم ازدواج) صدیق عالم‌یار و عارف عالم‌یار شرکت کرده بود که حزبی (خلقی) بودند.
| ▲ | دلیل اصلی اختلاف چه بود؟ |
عوامل مختلف از جمله گماشته‌شدن افراد نزدیک به امین در دولت یکی از موارد عنوان شده است. او برادرش عبدالله امین، را به‌عنوان رئیس امور ولایت‌های شمالی و اسدالله امین، داماد و پسر برادرش را به‌عنوان رئیس سرویس اطلاعاتی کارگری ( کام) منصوب کرد. در کنار آن «اغلب خویشاوندان و وفادارنش را به پست‌های کلیدی دولت گماشت.» در این‌زمان او خودش را وارث بلامنازع دولت می‌دانست و ادعا می‌شود که ترهکی فقط نقش نمادین داشت.
عباس خروشان (سمت چپ) و عبدالرحمن امین، فرزند حفیظ‌الله امین، کسی که فرمان کودتا را به گلاب‌زوی رساند
عباس خروشان از افراد نزدیک به امین، دلایل گماشتن نزدیکان امین را در پست‌های ارشد دولتی چیزی دیگری می‌داند.
او معتقد است که عبدالله امین، به‌دلیل نفوذ زیادی که در سمت شمال داشت و از طرف دیگر بزرگ خانواده بود و تمام هزینه‌های زندگی امین را قبل از کودتا تامین می‌کرد، به این سمت گماشته شد.
به گفته او انتصاب فرزندنش عبدالرحمن و اسدالله امین نیز به‌دلیل عضویت آنان در حزب بود.
| ▲ | دیدار ترهکی از شوروی اختلاف را بیش‌تر کرد |
سفر ترهکی به کوبا و توقف او در اوایل سپتامبر ۱۹۷۹ در مسکو اختلاف میان امین و ترهکی را بیش‌تر کرد. شاولی، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه افغانستان که ترهکی را در این سفر همراهی می‌کرده، گفته که ترهکی با لئونید برژنف، رهبر شوروی سابق تنها ملاقات کرد. بعد از این دیدار اکبر عزیزی، عضو دیگر هیات نیز گفته که ترهکی بعد از دیدار به‌شدت ناراحت بود و گفت شوروی‌ها «اسناد زیادی در مورد امین دارند.»
در این توقف ترهکی گفته می‌شود که او نه تنها با برژنف بلکه با ببرک کارمل، رهبر تبعیدی گروه شاخه‌ی پرچم نیز ملاقات کرد. کسی که به گفته‌ی خروشان به دلیل «تهدید امین» مجبور شد افغانستان را ترک کند.
بعد از کودتای هفت ثور شماری از شهروندان افغان در حال خواندن نشریه‌ی حقیقت ثور.
در این دیدار به اتحاد شاخه‌ی خلق و پرچم، تبعید و برکناری امین از قدرت به‌دلیلی که باعث روی‌گردانی مردم از عاملان «انقلاب ثور» شده، تصمیم گرفته شد.
عزیز اکبری، روایت کرده که بعد از این دیدار ترهکی غیرارادی بر امین حمله کرد و در سخنرانی‌اش برای دانشجویان افغان در شوروی گفت که در حزب یک «غده‌ی سرطانی» است که باید کشیده شود. علاج شود. به‌نظر او هدف ترهکی، امین بود.
ژنرال عبدالقادر می‌گوید که امین از روزهای آغاز کودتا نسبت به ترهکی نظر خوب نداشت. «امین با تمام توان به ترهکی کیش شخصیت می‌داد، به‌حدی که ترهکی را «ستاره‌ی شرق» و نابغه‌ی عصر و زمان ساخت. به گفته او امین می‌خواست با بالا بردن کیش شخصیت ترهکی، نفرت مردم را نسبت به او زیاد کند.»
ترهکی در یکی از نوشته‌هایش منکر اختلاف شد: «دشمنان ما می‌گویند که اختلافی میان ما و امین وجود دارد ولی من می‌گویم که ما مانند میخ و تخته و تخته و میخ هستیم. میخ و تخته نمی‌تواند از همدیگر جدا باشند.»
| ▲ | توافق مسکو چه بود؟ |
در بازگشت ترهکی از کوبا گفته می‌شود که مقام‌های شوروی و افغان در مسکو توافق کردند، امین از قدرت خلع و به‌عنوان سفیر به خارج از افغانستان فرستاده شود.
گفته می‌شود که برکناری امین از قدرت یکی توافق‌های مسکو بوده است.
گزارش شده، هنگامی‌که ترهکی در مسکو بود، حامیان او محمداسلم وطنجار، وزیر داخله، شیرخان مزدوریار، وزیر ارتباطات و اسدالله سروری، رئیس اداره اطلاعات افغانستان (اگسا) برنامه‌ریزی کرده بودند که امین را در روز استقبال از ترهکی ترور کنند.
خروشان می‌گوید که امین از این طرح مطلع شده بود. نیم ساعت دیرتر از زمانی‌که قرار بود به فرودگاه کابل برود، از دفتر حرکت کرد.
او می‌گوید که رهبران شوروی به ترهکی گفته بود که کمک شوروی منوط به حذف امین از قدرت و برگشت مجدد کارمل به کابل است.
| ▲ | جای را برای کارمل خالی نمی‌کنم |
خروشان می‌گوید: «در یکی از روزها امین مرا خواست. جریان را مفصل تشریح کرد و گفت برنامه برای حذف من و آوردن کارمل است. وقتی‌که از او پرسیدم که سایر افراد خلقی چه می‌شود؟ گفت که آنان نیز تصفیه خواهند شد.»
واکنش امین در مقابل این تصمیم چه بود؟ خروشان از امین نقل قول می‌کند که امین گفته بود: «من جای را برای کارمل خالی نمی‌کنم.»
امین و ترهکی با تمام نزدیکی، اندیشه‌های متفاوتی در سر داشتند. به گفته‌ی خروشان «ترهکی خود را حزب برادر و مستقل کمونیست می‌دانست، ولی به دوستی به شوروی نیز بها می‌داد. اما امین این نظر را نداشت.»
| ▲ | کودتا برای فرار از ترور |
خروشان معتقد است که اگر امین اقدام به کودتا نمی‌کرد نه تنها از نظر فیزیکی محو می‌شد بلکه تمام افرادی که با شاخه‌ی خلق اعم از غیر نظامی و نظامی بودند، نابود می‌شدند.
خروشان مدعی است که جناح ترهکی سیستمی از ترورها را روی دست گرفت و امین را نیز می‌خواستند بکشند
او می‌گوید که «جناح ترهکی سیستمی از ترورها را روی دست گرفتند و امین را نیز می‌کشتند. امین از موضوع اطلاع داشت.»
شوروی نیز به گفته‌ی خروشان می‌خواست که در افغانستان حضور نظامی داشته باشد. او از سفرش به آلمان شرقی یادآوری می‌کند که مقام‌های ارشد نظامی شوروی گفته بودند، اگر مارکس، لنین و انگلس در یک کشور انقلاب کنند، تا زمانی‌که که نیروهای نظامی شوروی در آن کشور حضور نداشته باشند، انقلاب انقلاب نیست.
امین نیز از آن‌چه در شوروی می‌گذشت راضی نبود؛ به گفته‌ی خروشان در یکی از روزها امین به او گفته بود «در رهبری حزب کمونیست شوروی، قشری به‌وجود آمده؛ مثل رفقای پرچمی ما.» خروشان می‌گوید که تفسیر او از پرچمی به‌معنی «ظهور اشرافیت بود.»
او می‌گوید که در نهایت اختلاف میان امین و ترهکی به مرحله آشتی‌ناپذیر رسید. اگر طرح ترهکی قبول می‌شد و کارمل به افغانستان می‌آمد، «به امین و رفقای او نیز رحم نمی‌شد.» چیزی‌که برای ترهکی رخ‌داد برای امین نیز متصور بود. امین راهی جز کودتا نداشت.
به‌گفته‌ی او امین مدافع ترهکی بود، ولی این‌که چه‌کسی باعث این اختلاف‌ها شد، مشخص نیست. این‌که مشاوران روسی چه به ترهکی می‌گفتند و اطلاعات که با او می‌رسید چه بود؟ مشخص نیست.[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- احمد شفایی، اختلاف ترهکی و امین بر سر چه بود؟ چهلمین سالگرد کودتای هفت ثور، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی: جمعه ۲۷ آوریل ۲۰۱۸ - ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
