{اين مقاله نياز به ويرايش و گسترش دارد!}
میخی به آن دسته از خطوط (دبیره‌ها) گفته می‌شود که نمادهایی شبیه میخ دارند. خطوط میخی متفاوتی وجود دارند که برای نوشتن زبانهای مختلفی به کار می‌روند. از گونه‌های مختلف خط میخی می‌توان به میخی سومری، اکدی، ایلامی، اوگاریتی اشاره کرد و همچنین خط میخی هخامنشی که برای نوشتن فارسی باستانی بکار میرفته است. تمام خطوط میخی که تا کنون رمز‌گشایی شده‌اند از چپ به راست نوشته می‌شوند. این خط که برخی معتقدند مبنایی اندیشه‌نگار دارد، در همه کشورهای آسیای غربی بکار میرفته است. پژوهشگران، سومریان را ابداع کنندهٔ خط میخی می‌‌دانند.
پیدایش خط میخی
میخی سومری را غالب پژوهشگران نخستین گونهٔ خط در غرب آسیا می‌شمارند. سومریان (حدود ۳۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد) با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد و همچنین اولین مدارک نگارشی بشر که به صورت لوحهای گلین برجای مانده متعلق به تمدن‌های میانرودان است.
بنابراين، خط میخی ابتدا در سومر شکل گرفته به اکد رفته و از آنجا به بابل و آشور راه یافته است و پس از آن به ایران رسید.
دبیرهٔ میخی اکدی، دبیره‌ای میخی بود که در سال ۲۳۵۹ پیش از میلاد، از دبیرهٔ میخی سومری، گرفته و سازگار شد. در همان زمان، بسیاری از واژه‌های سومری به زبان اکدی راه یافتند و واژه‌نگارهای سومری، در هر دو زبان سومری و اکدی خوانده می‌شدند. این زبان دارای ۲۰۰ تا ۴۰۰ نشانه و یا حتی بیش‌تر است، که بسیاری از آنها دارای چند تلفظ می‌باشند. این دبیره برای نوشتن زبان اکدی که یکی از زبانهای سامی در میانرودان(عراق، سوریه و ایران امروزی) بوده، در میان سال‌های ۲۸۰۰ پیش از میلاد تا سال ۵۰۰ میلادی به کار میرفته است.
[خط میخی چیست؟
خط میخی خطی است که توسط اقوام باستانی آسیای غربی مثل سومری‌ها، آشوری‌ها، بابلی‌ها، ایلامی‌ها و پارسی‌ها از هزاره سوم پیش از میلاد تا نیمه سده اول میلادی برای نوشتن استفاده می‌شده است.
در این خط واژه‌ها یا هجاها یا حروف آن از نشانه‌های میخ مانندی که در کنار هم قرار گرفته‌اند درست شده است. این میخ‌ها با توجه به جهت قرار گرفتن‌شان تشکیل چهار عنصر را می‌دهند. عنصر پنجمی هم وجود دارد که از ترکیب دو میخ به صورت زاویه‌ای با دهانه باز به سمت راست درست شده است. 
این احتمال می‌رود که سومری‌ها نشانه‌های خط میخی را در حدود ٢٩۰۰ پیش از میلاد در جلگه‌های پایین دجله و فرات، با ساده کردن خط تصویری ساخته‌اند. اکدی‌ها نیز با کوچ کردن به بابل، از سال ٢٤۰۰ پیش از میلاد خط میخی گرفته شده از خط تصویری را از سومری‌ها آموختند.
ولی خط میخی اکدی سومری شکل بسیار پیچیده‌ای داشت. این خط بیش از ٢۰۰۰ نشانه و ٢۰۰۰۰ هزوارش داشت. بعدها بابلی‌ها با کاستن از تعداد نشانه‌های خط میخی، آن را به ٤۰۰ تا ۳۵۰ نشانه رساندند. اکدی‌ها با صرف نظر کردن از تاثیر معنی واژه، در شکل واژه فصل تازه‌ای را در تاریخ خط گشودند و از واژه‌نگاری به هجانگاری توجه نمودند. در زمان فرمانروایی اکدی‌ها در بابل، خط میخی به آشور و ایلام نیز راه یافت و اندکی بعد کاری‌ها در آسیای صغیر نیز به خط میخی روی آوردند. خط میخی کمی پس از سال ٢۰۰۰ پیش از میلاد، به سوریه راه یافت و از این راه هیتی‌ها هم با خط میخی آشنا شدند. این خط حدود ۱٤۰۰ پیش از میلاد خط بین‌المللی بخش بزرگی از غرب آسیا را تشکیل می‌داد. در هزاره اول پیش از میلاد اورارتوها هم خط میخی آشوری را گرفتند و ایرانیان در سده پنجم پیش از میلاد، برای نخستین‌بار به فرمان داریوش بزرگ خط میخی پارسی باستان را از خط ایلامی درست کردند. خط میخی پارسی باستان با این گمان که از خط ایلامی گرفته شده است خط مستقلی است و آن را می‌توان تنها خط میخی الفبایی نامید.][*]
اما در ایران به اندازه‌ای این خط تغییر یافت که به صورت یک الفبا درآمد.
اما بعد از اردشیر سوم (۳۳٨-۳۵٩) ق.م دیگر اثری از این کتیبه بدست نیامده و چند نگین و مهر که بدست آمده همه قبل از سال ۳۰۰ پیش از میلاد است .
واژه‌های خط میخی
روی هم رفته از تمامی آثار نگاشته شده هخمنشی کلاً چهارصد و اندی واژه از زبان پارسی باستان بجای مانده. البته این تعداد ریشه و بن شناخته شده دارند و ما با مشتقات آنها کار نداریم.
باید اشاره کرد که خط میخی با تغییری که در ایران کرد یک قسم از الفبای آریائی گردید یعنی فقط علامات این الفبا از اشکال میخی بابلی اقتباس شده است. در روزگار هخامنشیان خط دیگری به ایران راه یافت و رفته رفته جای خط میخی را گرفت.
نخستین خط ایرانی
نخستین خطی که در ایران زمین با آن یکی از زبانهای ایران باستان نوشته شده، خط میخی هخامنشی است. آنچه از آثار کتبی زبان روزگار هخامنشیان که بصورت فارسی نامیده می‌شود و به ما رسیده است با همین خط نوشته شده است. این خط از چپ به راست نوشته می‌شود.
تاریخ خط میخی
این خط احتمالا باید در هشتصد سال پیش از میلاد مسیح به ایران راه یافته باشد اما بدبختانه از روزگار پادشاهی مادها که در پایان سده هشتم تشکیل یافته، هنوز آثار کتبی بدست نیامده است . به ویژه شهر همدان برعکس شهرهای دیگر که با فاصله از شهر از بین رفته ایجاد می‌شوند ، دقیقاً بروی ویرانه‌های شهر هگمتانه (پایتخت مادها) بناشده و خود این مسئله مانع از کند و کاوهای باستان‌شناسی می‌گردد .
اولین نوشته‌های موجود
آثار میخی که بدست داریم همه از زمان هخامنشیان است. بنا به نظر برخی‌ها نخستین خط میخی هخامنشی بدست آمده متعلق است به کوروش کبیر که در دشت مرغاب بجای مانده و در آن تنها یک جمله من هستم کوروش شاه هخامنشی نوشته شده و به زمان ۵٢٩-۵۵٩ ق.م نگاشته شده است.
نظری دیگر در مورد کتیه دشت مرغاب
برخی دیگر معتقدند این کتیبه به همراه پیکر بالدار و تاج بر سر واقع در دشت مرغاب متعلق به کوروش کوچک برادر اردشیر دوم است که به امید رسیدن به تاج و تخت با برادر خود جنگید و در جزء سپاهیانش سیزده هزار سرباز مزدور یونانی بودند و در کونخ، تقریبا در دوازده مایلی بابل شکست خورده و کشته شد.
البته بسیار بعید به نظر می‌رسد که برای او در دشت مرغاب پیکری تراشیده و به او لقب شاهی دهند. البته در این نوشته جای رد کردن یا تایید این مطلب نیست.
این مطلب تنها به این دلیل مطرح شده که به یکی از این فرضیه‌ها این کتیبه اولین سند از خط میخی هخامنشی است .
وضعیت خطوط دیگر این کتیبه
البته این کتیبه به دو زبان دیگر هم ترجمه شده است (زبان بابلی و زبان ایلامی که بالای خط هخامنشی نوشته شده‌اند).
کتیبه‌های داریوش
اما دو کتیبه دیگر نیز قدمتی بیش از این دارند. یکی ASH و دیگری AMH که هر دو بنا به دلایلی به دوران متاخر هخامنشی متعلق است نه به دوران ابتدایی آن که ارشامه و آریارمنه شاهی می‌کردند. به هرحال می‌توان گفت اولین کتیبه‌های بدست آمده متعلق به داریوش بزرگ است .
پادشاهان دیگر هخامنشی که از آنها کتیبه به خط میخی هخامنشی بدست آمده عبارتند از:
- ● داریوش (٤٨۶-۵٢٢)
● خشایارشا (٤۶۵-٤٨۶)
● اردشیر اول (٤٢٤-٤۶۵)
● اردشیر دوم (۳۵٩-٤۰٤)
● اردشیر سوم (۳۳٨-۳۵٩)
● و احتمالاً آریارمنه و ارشامه
هرودوت در جایی از لشکرکشی داریوش به جنگ ساکها skyths می‌گوید:
- "چون داریو ش به بسفر رسید دو ستون از سنگ سفید در آنجا بر پا کرد در یکی از آنها نام‌های کسانی را که با وی همراه بودند به خط آشوری و دیگری به خط یونانی کنده‌گری کردند ..."
البته باید توجه داشت که هرودوت خط میخی هخامنشی را خطوط آشوری نامیده است.
و رجوع شود به [۱ ٢] 3
