ژئوپولیتیک

از: دانشنامه‌ی آریانا

ژئوپولیتیک

فهرست مندرجات ◉ واژه‌شناسی ◉ تعریف ژئوپولیتیک ◉ نظریه‌های جهانی ژئوپولیتیک ◉ عوامل مؤثر در ژئوپولیتیک ◉ ویژگی‌های ژئوپولیتیکی جهان ◉ يادداشت‌ها ◉ پيوست‌ها ◉ پی‌نوشت‌ها ◉ جُستارهای وابسته ◉ سرچشمه‌ها ◉ پيوند به بيرون

علوم سیاسی

جغرافیای سیاسی

ژئوپولیتیک (به انگلیسی: Geopolitics، با تلفظ آمریکایی: Geopolitics)، شاخه‌ای است از جغرافیای سیاسی و به آن بخش از معرفت بشر اطلاق گردید که به معلومات ناشی از ارتباط بین جغرافیا و سیاست مربوط می‌شود. این شاخه علمی از زمان وضع آن، طی یک قرن گذشته، از نظر مفهومی و فلسفی دچار شناوری و گاهی رکود بوده و همانند برخی رشته‌های علمی دیگر هنوز بر سر موضوع و ماهیت آن اتفاق نظر وجود ندارد.

▲	واژه‌شناسی

ژئوپلتیک (Geopolitics) یا «سیاست جغرافیایی»، که فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران هم‌ارزِ آن واژه‌ی «جغراسیاست» را برساخته است، برگرفته از ترکیب دو واژه‌ی یونانی Γη+Πολιτική: «ژئو» به‌معنای زمین و «پلیتیک» به‌معنای سیاست تشکیل شده‌ است. معنای لغوی آن سیاست زمین است.

▲	تعریف ژئوپلیتیک

تعارف متعددی از واژه‌ی ژئوپلیتیک از سوی دانشمندان علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و جغرافیا صورت پذیرفته‌ است. گاهی در برخی از تعاریف، ژئوپلیتیک معادل جغرافیای سیاسی خوانده شده‌ است. اما بیش‌تر دانشمندان ژئوپلیتیک قائل به جدایی حوزه‌های ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی هستند.

دانشنامه‌ی روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیایی را بررسی تأثیر عوامل جغرافیایی بر رفتار دولت‌ها می‌داند. این‌که چگونه موقعیت مکانی، اقلیم، منابع طبیعی، جمعیت و یک تکه زمینی که یک دولت روی آن قرار گرفته‌ است، گزینه‌های سیاست خارجی دولت و جایگاه آن را در سلسله مراتب دولت‌ها تعیین می‌کند.

حسین بشیریه، موضوع ژئوپلیتیک را مطالعه‌ی مبانی جغرافیایی قدرت دولت‌ها می‌داند. نقش ویژگی‌های سرزمین، آب‌وهوا، منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های جمعیتی و خصوصیات فرهنگی بر شکل و عملکرد نظام سیاسی، مورد بحث این شاخه از دانش سیاسی است. به‌علاوه چون هر یک از دولت‌ها بخشی از فضای جغرافیایی-سیاسی جهان را تشکیل می‌دهند، بحث از روابط بین‌الملل از این دیدگاه خاص نیز مطرح می‌شود. ادموند والش، به‌عنوان یک دانشمند سیاسی تعریفی بر مبنای عدالت بین‌المللی ارائه داده و معتقد است ژئوپلیتیک، مطالعه‌ی مرکب از جغرافیای انسانی و علم سیاسی کاربردی است که تاریخ آن به دوران ارسطو، منتسکیو و کانت باز می‌گردد.

به‌هر حال، ژئوپولیتیک یا سیاست جغرافیایی، در حقیقت نتایج جغرافیایی یک سیاست است؛ به‌سخن دیگر، در ژئوپولیتیک، نقش عوامل محیط جغرافیایی در سیاست ملل بررسی می‌شود. نقش هر کشور در سیاست بین‌الملل، فقط به تمایلات، افکار و عقاید اداره‌کنندگان سیاست خارجی آن دولت بستگی ندارد، به‌عبارت دیگر، اولیای امور به آن حدی که تصور می‌شود، در انتخاب کارهای سیاسی آزاد نیستند، بلکه زمینه‌ی فعالیت و قدرت آن‌ها بسیار محدود است؛ به بیان روشن‌تر در ورای تظاهر رجال سیاسی و امیال و هوس‌های وزاری خارجه کشورها، عوامل و وضعیت‌های خاصی وجود دارد که تأثیر عمیقی در سیاست خارجی هر کشوری می‌گذارد. اگر صحنه‌ی سیاست‌های بین‌المللی به میدان بازی تشبیه شود، باید گفت که این قوای اساسی، حداقل تا درجه‌ای برای بازیکنان این میدان، محدودیت می‌آورد؛ هم‌چنین در موقعیت و مواضعی که هر یک از بازیگران این صحنه اختیار خواهند کرد، تأثیر خواهد داشت.

جغرافیدانان سیاسی معتقدند، قدرت به‌شدت متأثر از عوامل محیط جغرافیایی است؛ چنین طرز تفکری یک پدیده‌ای نو نیست، بلکه ریشه در تاریخ بشر دارد.

زمین از نظر آب‌وهوا، زندگی گیاهی و جانوری، نوع خاک، ناهمواری‌ها و سرحدات طبیعی، بسیار متنوع است و همین عوامل، موجب تنوع در چهره‌ای خارجی زمین گشته است و در نتیجه روابط انسانی متنوعی نیز ایجاد کرده است. بنابراین، در هر پدیده‌ای جغرافیایی، به نوعی از روابط انسان با آن پدیده برخورد می‌شود.

▲	نظریه‌های جهانی ژئوپولیتیک

▲	عوامل مؤثر در ژئوپولیتیک

▲	ویژگی‌های ژئوپولیتیکی جهان

[▲] يادداشت‌ها

[▲] پيوست‌ها

...

[▲] پی‌نوشت‌ها

محمدرضا حافظ‌نیا، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، ص ۹.
«جغراسیاست» [علوم سیاسی] هم‌ارزِ «ژئوپلتیک» (ذیل سرواژه‌ی Geopolitics).
فیلیپ مورو دفارژ، فرهنگ ژئوپلیتیک، سید حامد رضیئی، انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۹۲، ص هفت.
عزت‌الله عزتی، ژئوپولیتیک، ص ۱.
مارتین گریفیت، دانشنامه‌ی روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ص ۵۷۴.
حسین بشیریه، آموزش دانش سیاسی، ص ۵۷.
سائول برنارد کوهن، ژئوپلیتیک نظام جهانی، ص ۴۲.

[▲] جُستارهای وابسته

□
□
□

[▲] سرچشمه‌ها

□ محمدرضا حافظ‌نیا، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی، چاپ نخست - ۱۳۸۴ خ. شابک: ۹٦۴-۹۵۷۹۲-٦-۵.
□ فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان، گروه واژه‌گزینی زیر نظر دکتر حسن حبیبی، تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۳۷٦-۱۳۸۵)، شابک ‎۹۷۸-۹٦۴-۷۵۳۱-۷۷-۱.
□ فیلیپ مورو دفارژ، فرهنگ ژئوپلیتیک، برگردان سید حامد رضیئی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۹۲ خ، شابک:‎ ۹۷۸-٦۰۰-۱۰۵-۰۵۷-۲‏.
□ مارتین گریفیت، دانشنامه‌ی روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمه‌ی علی‌رضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ ۱۳۸۸ خ، شابک: ۹۷۸-۹٦۴-۱۸۵-۰۸۱-٦.
□ حسین بشیریه، آموزش دانش سیاسی (مبانی علم سیاست نظری)، تهران: نشر نگاه معاصر، چاپ دوم - ۱۳۸۲ خ، شابک: ۹٦۴-۹۳۵۷۹-۹-۸.
□ سائول برنارد کوهن، ژئوپلیتیک نظام جهانی،ترجمه‌ی عباس کاردان، تهران: انتشارات مؤسسه‌ی ابرار معاصر تهران، چاپ سال ۱۳۸۷ خ، شابک: ۹۷۸-۹٦۴-۵۲٦۱۰۱۴.

[▲] پيوند به بیرون

□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]

رده‌ها │ ...