احمد بن عمر بن علی نظامی عروضی سمرقندی (زادۀ ... ه.ق - درگذشتۀ ۵۶۰ ه.ق)، شناخته شده به نظامی عروضی (یا خوانش عربی این نام؛ النظامی العروضی) از نویسندگان سده ششم هجری است.[۱]
زندگی‌نامه
ابوالحسن نظام‌الدين يا نجم‌الدين احمد بن عمر بن علی سمرقندی ، معروف به نظامی عروضی. از شعرا و نويسندگان قرن ششم هجری، و مصنف کتاب "چهار مقاله" اســـت. از شـــرح حال و تاريخ تولد و وفات او اطلاع صحيحی در دســـت نيســـت.[٢] گویا در اواخر قرن پنجم در سمرقند ولادت یافته و مدتی از جوانی خود را در مولد خویش سمرقند به کسب علوم مشغول بوده، سپس بین سالهای ۵٠۴ و ۵٠٦ ه.ق. به خراسان رفته است، زیرا در سال ۵٠۴ ه.ق. در سمرقند از دهقان ابورجا اطلاعاتی دربارهٔ رودکی کسب کرده و در سال ۵٠٦ ه.ق. در بلخ به خدمت عمر خیام رسیده و در سال ۵١٠ ه.ق. در طروق طوس خدمت معزی را دریافته و شعر خود بر او عرضه داشته است، و در همین اوان گویا به خدمت آل شنسب اختصاص یافته و بعد از این تاریخ گاه بخراسان نیز سفر کرده است، از جمله در سال ۵٣٠ ه.ق. مجدداً به نیشابور رفته و قبر عمر خیام را زیارت کرده است. و به سال ۵۴٧ که مابین سلطان سنجر سلجوقی و سلطان علاءالدین غوری در صحرای اوبه در حدود هرات محاربه واقع شده نظامی نیز در لشکر غوریان حضور داشته و پس از شکست غوریه مدتی طویل در هرات مخفی گشته است.[٣]
همو در جای ديگر می‌نويسد:
- "احمد بن عمر بن علی سمرقندی، مکنی به ابوالحسن و ملقب به نظام‌الدين يا نجم‌الدين و معروف به نظامی عروضی، از نويسندگان و شاعران قرن ششم هجری قمری است، وی در اواخر قرن پنجم در سمرقند ولادت يافت. پس از تحصيلات مقدماتی در سالهای ۵٠۴-۵٠٦ عزم خراسان کرد، در آنجا به خدمت عمر خيام و امير معزی رسيد، وی به دربار ملوک آل شنسب وابسته بود و سالها مداحی شاهان آن سلسله می‌کرد و کتاب معروف خويش مجمع‌النوادر، مشهور به چهار مقاله را به نام ابوالحسن حسام‌الدين علی بن فخرالدوله مسعود برادرزاده ملک شمس‌الدين محمد پادشاه غوری تاليف کرد، چهار مقاله که اسم اصلی آن مجمع‌النوادر است از متون ادبی مهم زبان فارسی است و در حدود سالهای ۵۵١-۵۵٢ تاليف شده است."[۴]
اثر مشهور او کتاب مجمع‌النوادر، مشهور به چهار مقاله است که به گفتۀ علی‌اکبر دهخدا، اطلاع وی را در باب دبیری (انشاء)، شاعری، نجوم و طب که موضوع کتاب و مقالات چهارگانهٔ آن است، نشان می‌دهد. عروضی خود نیز شاعر بود، از جمله این چند بیت از اوست:
- در جهان سه نظامییم ای شاه
که جهانی ز ما به افغانند
من به ورساد پیش تخت شهم
وآن دو در مرو پیش سلطانند
بحقیقت که در سخن امروز
هر یکی مفخر خراسانند
گرچه همچون روان سخن گویند
ورچه همچون خرد سخن دانند
من شرابم که شان چو دریابم
هر دو از کار خود فرومانند.[۵]
هم او راست:
- ايا بديع زمانه که در سخا و هنر
ترا نظير ندانيم جز نيا و پدر
چو هفت هشت حريفيم در يکی خانه
شناخته به خراسان به هفت هشت هنر
دبير و شاعر و درزی، طبيب و دانشمند
اديب و نحوی و قوال و گازر، آهنگر
سه چاره گنده نيکو در اوفتاده ستند
ز باده های گران مست گشته جای دگر
شرابمان برسيده ست وما ز انديشه
بمانده ايم سرانگشتها به دندان در
به يک دو دور دگر هر سه چار گاده شوند
به پنج شش من می هفت هشت بنده بخر.[٦]
- چهار مقاله یا مجمع‌النوادر (بین سالهای ۵۵۱ تا ۵۵٢)[٧]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط مهدی خراسانی برشتۀ تحرير درآمده است.پيوست‌ها
پيوست ۱: دکتر پرویز رجبی، نظامی عروضی و داستان بی‌مقدار او
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
پی‌نوشت‌ها
[۲]- علی‌اکبر دهخدا، عروضی سمرقندی، لغت‌نامه دهخدا
[۳]- همان‌جا؛ همچنان رجوع شود به: تاريخ ادبيات در ايران، دکتر ذبیح‌اﷲ صفا، ج ٢، ص ٩٦١؛ و لباب‌الالباب، چاپ نفيسی، ص ٦٩۵).
[۴]- علی‌اکبر دهخدا، نظامی عروضی، لغت‌نامه دهخدا
[۵]- علی‌اکبر دهخدا، عروضی سمرقندی؛ و برای اطلاع بیشتر از شرح حال نظامی عروضی و اثر او، رجوع به کتاب چهار مقاله به کوشش محمد معین و نیز به تاریخ ادبیات در ایران از ذبیح‌اﷲ صفا ج ٢ ص ٩٦١ شود.
[۶]- علی‌اکبر دهخدا، نظامی عروضی
[٧]- نظامی عروضی، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
پيوند به بیرون
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
