عتیق رحیمی (زادۀ ۱٣۴۰ خ - )، نويسنده افغان مقيم فرانسه که در ۱۰ نوامبر ۲۰۰۸ جایزده ادبی سال اين کشور را که به جایزه "اکادمی گانکور" معروف است، برای رمان "سنگ صبور" به‌خود اختصاص داد. اين جايزه هر سال یک‌بار به برترین اثر ادبی که به‌زبان فرانسوی نوشته شده باشد، داده می‌شود.[۱]
[↑] زندگی‌نامه
عتیـق رحیمـی فرزنـد عطـاءالله رحيمـی در ٧ ا‌ســفند ۱٣۴۰ خورشــیدی (۲٦ فوریه ۱۹٦۲ ميلادی) در شــهر کابل در يک خانـواده‌ای لیبرال به‌دنیـا آمـد.[٢] تحصــیلات ابتـدایی‌اش را تا کلاس پنـجم در مدرســه (مکتـب) مســعود ســعد تمام کـرد[٣] و سپس دورۀ متوسطه را در دبیرسـتان اسـتقلال کابـل آمـوزش دیـد[۴] و زبـان فرانســوی را در همـان‌جـا فـرا گـرفت.[۵]
عتیق رحیمی در گفتگویی با روزنامه ایندپندنت چاپ لندن در ماه دسامبر ۲۰۰۲ دربارۀ گذشته خود چنين گفت: "من در شهر کابلی به دنیا آمدم که برایش [برای مردم آن] مفهوم‌هایی به مانند تاجیک و پشتون معنا نداشت. مادرم آموزگار بود و پدرم فرماندار (حاکم) یک ولایت در دوره سلطنت ظاهر شاه. پدرم بود که مرا با آثار ویکتور هوگو آشنا کرد و در خانه ما همیشه ترجمه آثار "اشتاینبک" و "ویرجینیا وولف" پیدا می‌شد و هر یک عضو خانواده بلد بود شعری بخواند یا بسراید."[*]
پدر او که از فرمانداران (حاکمان) دوره ظاهرشاه در اندراب، پنجشير و باميان بود، پس از کودتای ٢٦ سرطان ۱٣۵٢ خورشيدی (۱۹۷۳ ميلادی) برای سه سال زندانی شد. اما پس از آزادی از زندان، در سال ۱٣۵۵ به هندوستان تبعید شد. عتيق رحيمی، پس از کودتای هفت ثور ۱٣۵۷، که در سال اخير دبيرستان درس می‌خواند، ناگزير مدتی ترک تحصيل کرد و نزد پدر به هندوستان رفت و تا اواخر سال ۱٣۵۸ در آنجا ماند. پس از اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی به کشور بازگشت و در سال ۱۹۸۱ دبيرستان را به پايان برد. سپس وارد دانشگاه کابل شد و در رشتۀ زبان فرانسوی در دانشکدۀ ادبيات ادامه تحصيل داد.[٦]
در سال ۱۹۸۴، زمانی که بیست و دو سال داشت و هنوز دانشجوی سال سوم دانشکدۀ ادبيات بود، با ناآرام شدن فضای سیاسی افغانستان، کشور را به قصد پاکستان ترک کرد و در سال ۱۹۸۵، فرانسه او را به‌عنوان پناهنده پذیرفت.[٧]
عتیق رحیمی، بين سال‌های ۱۹۸٦-۱۹۸۸ ميلادی، در دانشگاه "ران" در شمال فرانسه به تحصیل ادبیات مدرن فرانسه مشغول شد و از آن دانشگاه لیسانس گرفت. سپس در سال ۱۹۸۹، تحصیلاتش را تا سطح ماستری (فوق لیسانس)، در رشتۀ رسانه‌های گروهی، در همان‌جا ادامه داد. در سال ۱۹۹۰ وارد دانشگاه سوربن شد و در سال ۱۹۹٢ از رساله دکترای خود با عنوان "زبان سينما و رابطه‌ی آن با تماشاگر" با موفقیت دفاع کرد.[٨]
در سال ۲۰۰۲ ميلادی، رحیمی دوباره به افغانستان بازگشت و در آنجا به فعالیت‌های هنری از جمله ساخت فیلم و سریال تلویزیونی مشغول شد.[۹]
عتیق رحیمی ازدواج کرده و یک پسر و یک دختر دارد[۱٠] و در حال حاضر، در شهر "ليون" فرانسه به‌سر می‌برد.[*]
[↑] فعاليت‌های هنری و فرهنگی او
عتیق رحیمی، در سال ۱۹۷۳ و همزمان با کودتای افغانستان و دستگیری پدر و عمویش به نویسندگی روی آورد و شروع به نوشتن کرد.[*]
اگرچه "روز دوشنبه دهم نوامبر ۲۰۰۸ میلادی (برابر با بیستم عقرب ۱٣۸٧ خورشیدی) نه‌تنها برای عتیق رحیمی؛ بلکه برای همه جامعه‌ی فرهنگی افغانستان، مردم افغانستان و حوزۀ گستردۀ زبان فارسی دری روز افتخارآمیز، با شکوه و فراموش ناشدنی است."[*] اما برخی افراد انگشت‌شمار، از سر حسادت، در مورد اين نويسندۀ افغان که اکنون شهرت جهانی كسب كرده است، قضاوت‌های عجولانه و نادرست می‌کنند. از جمله محمداعظم رهنورد زریاب نویسنده و پژوهشگر افغانستان گفته است: "نویسندگانی مانند خالد حسینی و عتیق رحیمی نه تنها نویسنده کشور ما نیستند بلکه تعلقی هم به افغانستان ندارند."[*]
اين در حالی است که عفيق رحيمی می‌گويد: "اگر من افغانی نبودم هيچ‌گاه اين داستان را نمی‌توانستم به تصوير بكشم."[*]
[↑] آثار
عتیق رحیمی، نویسنده و کارگردان شهير کشور افغانستان است که در هر دو عرصه آثارش موفق به کسب جايزه‌های ادبی و هنری بين‌المللی شده است.
رمان
رومان‌های "خاک و خاکستر"، "هزاران خانه رویا و وحشت" ،"بازگشت خیالی" و "سنگ صبور" از جمله آثاری ادبی است که تاکنون عتیق رحیمی نوشته است.
عتیق رحیمی از مدت‌ها پیش از جمله مشهورترین و پرطرفدارترین نویسندگان فرانسه بوده است. "خاکستر و خاک" عتیق رحیمی که بعدها مبنای یک فیلم هنری هم واقع شد، نخستین داستان اين نویسنده است که در فرانسه و آلمان بیشترین فروش را داشت.[*] امیر فولادی، روزنامه‌نگار مقیم لندن، در باره رمان خاکستر و خاک می‌گوید: "رمان خاکستر و خاک جزء معدود رمان‌هایی است که وقتی چند سطر اول آن را بخوانی، دیگر نمی‌توانی از دست بگذاری‌اش. این رمان از زبان دوم شخص روایت شده است."[*]
کتاب سنگ صبور تا به حال بیست هزار خواننده داشته است و حق ترجمۀ آن در سیزده کشور از جمله در انگلستان و اسرائیل فروخته شده است.[*] رمان سنگ صبور عتیق رحیمی که جایزه گنکور را برای او به ارمغان آورد، تا کنون به زبان فارسی برگردان نشده است.[*]
فیلم
وی همچنان پس از رمان "خاكستر و خاک" دو رمان به نام‌های "هزاران خانه‌ی رويا و وحشت" و همچنين "بازگشت خيالی" را منتشر كرد و نخستين رمان فرانسوی خود را با نام "سنگ صبور" چندی پيش منتشر كرد.[*]
[↑] جايزه‌ها
عتيق رحيمی، نخستین برنده‌ی افغانی معتبرترین جایزه ادبی کشور فرانسه "گنکور" است. "رحیمی" نویسنده‌ی چهل‌و‌شش ساله‌ی افغانی توانست با دریافت این جایزه نامش را در کنار بزرگانی همچون مارسل پروست، سیمون دو بووار، رومن گاری و مارگریت دوراس در لیست برندگان تاریخ صدوپنج ساله‌ی جایزه گنکور قرار دهد.[*]
جایزۀ گنکور سال ۲۰۰۸ روز دوشنبه به کتاب "سنگ صبور"، نویسندۀ افغان، عتیق رحیمی، تعلق گرفت.
هیأت داوران، چهارمین کتاب عتیق رحیمی را در گزینش مقدماتی، جزو چهار کتاب برتر آکادمی گنکور انتخاب کرده بودند.
در ساعت سیزده روز دوشنبه، دهم نوامبر، در دومین دور رأی‌گیری، او با هفت رأی در برابر سه رأی برای میشل لوبری، برندۀ صدوسومین جایزۀ گنکور شد و در کنار آندره مالرو، مارسل پروست، میشل تورنیه و پاتریک مودیانو و بسیاری نویسندگانی که امروز کمتر از آن‌ها یاد می‌شود، قرار گرفت.[*]
از اولین کتابش به‌نام "خاکستر و خاک" فیلمی نیز ساخته شد که در جشنوارۀ سینمایی کن، در سال ۲۰۰۴ برندۀ جایزۀ "نگاهی بسوی آینده" شد.[*] عتيق رحيمی در سال ۱۳۸۲ به خاطر کتاب "خاک و خاکستر" خود جايزه ادبی "يلدا" را در ايران به خود اختصاص داد.[*]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[٣٠]
[٣۱]
[٣٢]
[٣٣]
[٣۴]
[٣۵]
[٣٦]
[٣٧]
[٣٨]
[٣۹]
[۴٠]
[۴۱]
[۴٢]
[۴٣]
[۴۴]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- عتیق رحیمی برنده جایزه ادبی فرانسه شد، وب‌سايت فارسی بی بی سی: دوشنبه ۱٠ نوامبر ۲٠٠۸
[۲]-
[۳]- عتیق رحیمی برنده جایزه ادبی فرانسه شد
[۴]- گنکور برای سنگ صبور، سايت جديدآنلاين: ۱۱ نوامبر ۲۰۰۸ - ۲۱ آبان ۱۳۸۷
[۵]-
[۶]- گفتگوی تلفنی مهديزاده کابلی با عتيق رحيمی در ۸ مارس ٢٠۱٠ م؛ اما در اين مورد، گزارش‌های رسانه‌های خبری اختلاف داشت چنان که سايت جديد آنلاين می‌نويسد: "پدر او که از فرمانداران دوره ظاهرشاه بود، پس از کودتای ۱۹۷۳ برای سه سال زندانی شد. او مدتی کوتاه با پدرش در تبعید در هندوستان به سر برد و پس از اشغال افغانستان توسط اتحاد شوروی در سال ۱۹۷۹ به کابل برگشت، در رشته زبان و ادبيات تحصیل کرد و منتقد سینما شد."[گنکور برای سنگ صبور] اما در گزارش ديگر آمده که "پس از آزادی پدر رحیمی از زندان، خانواده‌ی وی به قصد مهاجرت به هند وطن خود را ترک گفتند؛ اما عتیق رحیمی تا پس از کودتا موفق نشد به آن‌ها بپیوندد. وی در این زمان در معدنی در افغانستان کار می‌کرد و سپس بعدها در سال ۲۰۰۰ با الهام از این دوره از زندگی خود نخستین رمان خود را به زبان فارسی به نام "خاک و خاکستر" منتشر کرد."[نگاهی به مهم‌ترين وقايع ادبی جهان در سال ۲۰۰۸، روزنامۀ ابتکار، شماره ۱٣٧۹، سال پنجم - ۱٢ دی ۱٣۸٧] در حالی که او در اين زمان در معدنی در افغانستان کار نمی‌کرد، بل زمانی که او دانشجوی سال اول دانشگاه کابل بود، به منظور تهيه گزارش از وضعيت کارگران معدن ذغال سنگ کرکر به پلخمری رفت و مدت سه هفته در آنجا ماند که در همان زمان با الهام از وضعيت کارگران معدن برای بار نخست داستان "خاکستر و خاک" را نوشت و اما سال‌ها بعد آن را به پايه کمال رسانيد.
[٧]- [گنکور برای سنگ صبور]؛ سايت جديد آنلاين به‌طور خلاصه می‌افزايد: "در سال ۱۹۸۵، فرانسه عتیق رحیمی را به‌عنوان پناهنده پذیرفت و او فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های روئن و سوربون فرانسه است." اما در گزارش بی بی سی آمده: "در سال ۱۹۸۰ به فرانسه رفت" که اين تاريخ اشتباه است.
[۸]- روزنامۀ ايرانی "ابتکار" نوشت: "رحیمی در دانشگاه سوربن پاریس مشغول به تحصیل شد. در نهایت از این دانشگاه در رشته علوم ارتباطات رادیویی دکترا گرفت."[نگاهی به مهم‌ترين وقايع ادبی جهان در سال ۲۰۰۸] اما بی‌بی‌سی می‌نويسد: " سرانجام از رسالۀ دکترایش در رشته سینما در دانشگاه سوربن دفاع کرد"[عتیق رحیمی برنده جایزه ادبی فرانسه شد]
[۹]- همان‌جا
[۱٠]- همان‌جا
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[۳٠]-
[۳۱]-
[۳۲]-
[۳۳]-
[۳۴]-
[۳۵]-
[۳۶]-
[۳٧]-
[۳۸]-
[۳۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴۲]-
[۴۳]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴۶]-
[۴٧]-
[۴۸]-
[۴۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
