 |
|
ائيرينه ويجه
فهرست مندرجات
◉ واژه‌شناسی
◉ موقعيت جغرافيايی
◉ براساس روايات کهن
◉ نظر خاورشناسان
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
جغرافیای اوستا وندیداد
ائيرينه ويجه (به انگلیسی: Airyanem Vaejah)، در ونديداد نخستين سرزمينی توصيف شده است که اهورامزدا آفريد و در اوستا خاستگاه آريايی‌ها و زادگاه زرتشت است که به‌رغم اختلاف زياد درباره‌ی جايگاه آن، براساس نظر بسياری از خاورشناسان غربی در شمال افغانستان امروزی موقعيت داشت.
| ▲ | واژه‌شناسی |
ائيرينه ويجه که به‌صورت‌های ائيرينه ويجينگه (به‌زبان اوستايی: Airiana-Vaejangha)، آریانا ویگو، ارانوج (به زبان پارسی ميانه: Eranveg) و ايرانويچ (به زبان فارسی دری: Eran-Veg) نيز آمده است، اسم مرکب از دو واژه‌ی «ائيرينه» و «ويجه» به‌معنای زادگاه يا منشأ و خاستگاه آريايی‌هاست. اگرچه «بخش اول این واژه همان «ائیرینه» (به‌معنای آریایی) است؛ اما بخش دوم آن‌که «ویجه» می‌باشد، سخن‌های بسیاری را در خود جای داده است. در سانسکریت واژه‌ی «ویجه» موجود است که «تخم و نژاد» معنی می‌دهد. خاورشناسان بر این باورند که کل این واژه در زبان فارسی امروزی به‌معنای «نژاد آریایی» است. ولی در واقع، «ائیرینه ویجه» به سرزمينی گفته می‌شود، که برای نخستين‌بار قوم آريايی در آن ساکن شدند.» چنان‌که در منابع به‌جا مانده‌ی پهلوی آمده: «اورمزد گاو يکتا آفريده را در ايرانويج (سرزمين اصلی آريايی‌ها) در ميان جهان و در کنار رود اساطيری دايتی خوب (رود آمو)، در ساحل راست آن (که امروزه کشور تاجيکستان موقعيت دارد) آفريد و گيومرث (نخستين انسان يا پيش نمونه) را در ساحل چپ آن (شمال افغانستان کنونی).»
دو تن از مورخان نامدار افغانستان معاصر در اين باره سخن گفته‌اند. نخست احمدعلی کهزاد چنين نوشته است:
- «اين اسم مرکب از دو کلمه است: يکی «ايريا» و ديگر «ويجه». «ايريا» همان کلمه‌ی «آريا» است... و «ويجه» کلمه‌ای است که به‌جای «ورته» يا «ورشه» بيان آمده و در معنا با کلمه‌ی «ويجه» فرق ندارد؛ زيرا «ويجه» هم مسکن و جای معنا دارد و معنای واژه‌ی مرکب «ايريانا ويجه» مانند «آريا ورته» مسکن آريا می‌شود.
همان‌طوری که کلمه‌ی «ورته» يا «ورشه» تا امروز در پشتو به‌صورت «ورشو» به‌معنای «چراگاه» به‌جا مانده، واژه‌ی «ويجه» هم تاکنون شکل، تلفظ و معنای خود را حفظ کرده است و در ميان پشتون‌های ارغنداب به‌معنای «جای» و «مسکن» کاربرد دارد.»
و ديگر عبدالحی حبيبی که به‌گفته‌ی او واژه‌ی «ويجه» در ترکيب «ائيرينه ويجه»، تاکنون در زبان پشتو، به‌صورت «اويجه» به‌معنای سرزمين و آرامگاه به‌کار می‌رود.
| ▲ | موقعيت جغرافيايی |
کهن‌ترين نشانه‌يی که از رد پای آريايی‌ها برای تاريخ باقی مانده است، دورنمای يک «بهشت گمشده‌ی» آريايی در شرق سرزمین‌های آریایی و احتمالاً در نواحی شمال افغانستان است که آريايی‌ها به‌هنگام ترک سرزمين مشترک خويش آن‌را در پس پشت نهادند و بعدها گه‌گاه با شوق و حسرت از آن به‌نام «ائيرينه ويجه» ياد می‌کردند. بدون شک طوايف ماد و پارس (آریاییان غرب سرزمین‌های آریایی)، هم قرن‌ها قبل از آن‌که در مجاورت آشور و عيلام، به صحنه‌ی تاريخ قدم بگذارند، می‌بايست مانند اقوام ودايی هند و اوستايی افغانستان (آریاییان شرق سرزمین‌های آریایی) افق‌های ناپيدای آن‌را پشت‌سر گذاشته باشند.
با این وجود، هنوز به‌طور یقین، آشکار نشده که سرزمین اصلی و خاستگاه نخستین آریاییان (Aryan Homeland) در کدام نقطه‌ی جغرافیایی قرار داشته است. در این باره نظریات و فرضیه‌هایی فراوانی بیان شده که برخی از آن‌ها، بنابر مقتضیات سیاسی و اجتماعی در زمان خود ابراز شده‌اند، که با اندک بررسی بی‌ریشه‌بودن آنان آشکار می‌شود. چنان‌که امروزه تا اندازه‌ی زیادی این‌گونه نظریات متروک شده‌اند. اما پاره‌ای از آن‌ها همچنان مورد گفت‌وگو قرار دارند.
برخی سرزمین «ائیرینه ویجه» (خاستگاه آریایی‌ها) را در اروپا پنداشته‌اند و به‌آن دلبستند و کاغد و مرکب بسیاری در این راه هدر رفت. اما سپس با پیداشدن برخی از آثار و شواهد باستانی و نبشته‌های کهن، خلاف آن ثابت شد و تنها از آن یادی برای سرگرمی باقی‌ماند و مسئله به بوته‌ی فراموشی افتاد.
| ▲ | براساس روايات کهن |
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
مهديزاده کابلی، ائيرينه ويجه (براساس روايات کهن و نظريات ايران‌شناسان)
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
رضی، هاشم، فرهنگ نام‌های اوستا، ج ۱، ص ۱٠٠
کهزاد، محمدعلی، تاريخ افغانستان (تاريخ آريانا)، ج ۱، ص ۴۳
حبيبی، عبدالحی، تاريخ مختصر افغانستان، ص ۸
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ٦ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
