عيد پاک (به زبان انگليسی: Easter يا به انگليسی قديمی Ēostre؛ به يونانی: Πάσχα با تلفظ Paskha، برگرفته از واژۀ عبری: פֶּסַח با تلفظ Pesakh يا پسح)[۱]، مهمترين روز دينی در مسيحيت محسوب می‌شود که دارای تاريخ متغير در تقويم کليساهای مسيحی است، اين روز به‌عنوان عيد رستاخيز حضرت عيسی (ع) بوده که بر اساس روايات مسيحی سه روز پس از تصليب وی، در سالهای ٢٧ تا ٣٣ بعد از ميلاد، صورت گرفته است[٢] و یکی از روزهای تعطیل در تقويم مسیحی است که یکشنبه‌ای در ماه مارس یا آوریل است.[٣]
روز عيد پاک (Easter) به پايان دوره پنجاه روز کليسای که به عيد پنجاهه ختم می‌شود اطلاق می‌شود. اين روز را از طرفی يکشنبه رستاخيز نيز تعبير کرده‌اند. کليساهای مسيحی در چنين روزی مراسم مختلفی را برگزار می‌کنند که اين مراسم در کليساهای غربی و شرقی با يکديگر تفاوت دارد.[۴]
[↑] واژه‌شناسی و ريشۀ تاريخی
عید پاک در پایان هفتهٔ مقدسی است که عیسی وارد اورشلیم می‌شود و توسط سربازان رومی دستگیر و پس از تحمل مصائب و سختی‌ها بر فراز تپه جلجتا در اورشلیم مصلوب می‌شود.[۵] اما ایمان مسيحيان مبتنی بر مرگ و قیام مسیح است. آنها بر اين باور هستند که تمام ادعاهای مسیح به‌وسیله قیامش تأیید می‌شود. رستاخیر مسیح ثابت می‌کند که تمام گفته‌های او درست بوده و او واقعاً مسیح است. "با زنده شدنش پس از مرگ با قدرتی عظیم ثابت نمود که از لحاظ قدوسیت خدایی، او پسر خداست"[٦].
از سويی ديگر، برخی از برجسته‌ترین صاحب‌نظران و الاهیدانان، تحت تأثیر جهان‌بینیِ عقل‌گرایانۀ خود، یا منکر رخداد رستاخیز شده‌اند و یا با تلقی آن به‌عنوان نمادی اسطوره‌ای، کوشیده‌اند تا این "رستاخيز" را در قالب تازه‌ای تفسیر کنند و معانی الاهیاتی جدیدی را، با در نظر گرفتنِ ملزومات دنیای نو، بر آن حَمل کنند. این گروه از متفکران با اینکه ممکن است در مواردی با یکدیگر اختلاف‌نظر داشته باشند، اما همگی در این نکته هم‌صدا هستند که رستاخیز به معنای "واقعی و عینی و بدنی" رخ نداده است.[٧]
به هر حال، روز رستاخیز عیسی مسیح از مردگان یکی از مهمترین اعیاد مسیحیان است. روز یکشنبه برای اولین بار از سوی شورای نیقیه در سال ۳۲۵ میلادی رسماً به‌عنوان روز قیام مسیح معرفی شد و بدین ترتیب مسیحیان روز یکشنبه را جایگزین روز شنبه یا "شبات" کردند که مطابق شریعت یهود، روز استراحت مذهبی یهودیان بود.
قیام مسیح از مردگان همه ساله در اواخر ماه مارس یا اوایل آوریل، در آغاز بهار جشن گرفته می‌شود. بد نیست ديده شود در پسِ عنوان و تاریخ این عید که در بین فارسی‌زبانان به "عید پاک" و در دنیای انگلیسی‌زبان به "ایستر" معروف است، چه سنتی نهفته است.
عنوان "پاک" برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند، ربطی به "پاکی" و "تمییزی" ندارد، بلکه ترجمه فرانسویِ عید قیام است. واژه فرانسوی "پاک" نیز خود از واژه لاتین "پاسخا" (Paskha) مشتق شده است که ریشه‌اش همان واژه عبریِ "پسَح"، مهمترین عید یهودیان است. علت این است که مصلوب شدن عیسی مسیح در هفته‌ای اتفاق افتاد که یهودیان بره پسح یا فصح را به یادبود خروج قوم یهود از اسارت مصر قربانی می‌کردند. درست همانطور که در شبِ واقعۀ پسح خون بره که بر سر درِ منازل قوم خدا پاشیده شده بود سبب رهایی آنان گردید، در واقعه صلیب و قیام مسیح نیز خونِ بره خدا سبب رهایی و رستگاریِ قوم جدید خدا شد...
و اما در این مورد که واژه انگلیسیِ Easter از کجا آمده است دو نظر وجود دارد. برخی از محققین آن را برگرفته از لغت Easter می‌دانند که نامِ الهۀ نور یا بهار در میان اقوام آنگلوساکسون بود. آنگلوساکسون‌ها این الهه را مظهرِ نورِ در حال تزاید می‌دانستند که نویددهندۀ رسیدن بهار و آغاز سال بود. به همین دلیل امروزه در آلمان جشنی سنتی به‌نام Ester وجود دارد که در آن مردم تخم‌مرغ‌های قرمز رنگ به نشانۀ تولد دوباره به یکدیگر می‌دهند. برخی دیگر معتقدند که عنوان Easter از لغتِ Eostarun در زبان قدیمی آلمان به معنی "فجر" یا "سپیده‌دم" آمده است. شبیه همین لغت در زبان آلمان قدیم به معنی "سفید" نیز هست. جالب است که عید قیام از دیرباز روزی "سفید" دانسته می‌شد چون مسیحیانی که در این روز برای اولین بار غسل تعمید می‌گرفتند، به مناسبت جشن قیام مسیح جامه‌هایی سفید می‌پوشیدند...
مسیحیان معتقد به کتاب‌مقدس، رستاخیز مسیح را آغازگر خلقت تازه می‌دانند زیرا خدا در پی آن است که همۀ آفرینش خود را از نو احیا کند و از مؤمنان به خود نیز دعوت کرده تا در این پروژۀ نوسازی با او همکاری کنند.[٨]
[↑] عيد پاک در مسيحيت غربی
جشن عيد پاک به شيوه‌های مختلفی در ميان مسيحيان غربی برگزار می‌شود. مراسم سنتی و عبادی عيد پاک در ميان کاتوليکها، لوتری‌ها و انگليکن‌ها از شنبه مقدس با مراسم شامگاهی عيد پاک آغاز شده که به عنوان مهمترين عبادت سال محسوب می‌شود. اين مراسم در تاريکی مطلق که در آن تنها يک شمع به نماد بلند شدن مسيح(ع) از دنيای مردگان روشن می‌شود و دعای ويژه عيد پاک منسوب به "سنت آمروس" از ميلان قرائت می‌شود.
پيش از اين مراسم بخشهايی از عهد قديم قرائت می‌شود که عمدتاً داستان آفرينش، قربانی اسحاق، گذشتن از دريای سرخ و پيش بينی ظهور مسيحی از عهد قديم کتاب مقدس انتخاب می‌شود. اين بخش از مراسم روز عيدپاک با سرود روحانی حمد خداوند و قرائتهای از رستاخير در انجيل به نقطه اوج خود می‌رسد. موعظه پس از قرائت انجيل نيز از برنامه‌های اين روز محسوب می‌شود. در قديم، عيد پاک به عنوان مناسب ترين زمان برای تعميد محسوب می‌شد که اکنون اين سنت تنها در کليسای کاتوليک رم صورت می‌گيرد. مراسم شامگاهی عيد پاک با برگزاری عشای ربانی يا قربانی مقدس خاتمه می‌يابد.
مراسم ديگر عيد پاک در روز يکشنبه برگزار می‌شود. برخی از کليساها ترجيح می‌دهند اين مراسم شبانگاهی را در ساعات اوليه صبح يکشنبه برگزار کنند، البته تا شنبه شب، برخی از کليساها نيز پيش از روشن کردن شمع به قرائت عهد قديم می‌پردازند.
در کشور فيليپين که اکثريت جمعيت آن را مسيحيت کاتوليک تشکيل داده‌اند، صبح روز عيد پاک با جشن بسيار شادی همراه است که طی آن مجسمه‌های بزرگی از عيسی مسيح(ع) و حضرت مريم(ع) را در کنار يکديگر گذاشته و علت آن را اولين ديدار مسيح با مادر خود پس از رستاخيز عنوان می‌کنند.
[↑] عيد پاک در مسيحيت شرقی
عيد پاک مهمترين و بنيادی ترين عيد ارتدکس شرقی محسوب می‌شود و ديگر مراسم دينی چون کريسمس در تقويم ارتدکس شرقی از درجه دوم اهميت برخوردار است. اين امر بيشتر در فرهنگ کشورهايی به چشم می‌خورد که به صورت سنتی اکثريت جمعيت آنها را ارتدکسها تشکيل داده‌اند. برخی از تحليلگران مسيحيت سنتهای کليساهای شرقی را اصلی و غنی توصيف می‌کنند و از سوی ديگر سنتهايی را که زمان عيد کريسمس اجرا می‌شود را اصولا منسوب به کشورهای غربی چون آلمان يا ايالات متحده آمريکا می‌دانند.
البته اين امر بدان معنا نيست که کريسمس و ديگرمراسم عبادی در تقويم دينی مسيحيت ناديده انگاشته می‌شود، بلکه اين رويدادها نيز در جای خود از اهميت بسياری برخوردار است، نقطه اوج مراسم دينی مسيحيت روز رستاخير مسيح محسوب می‌شود. عيد پاک تحقق هدف رسالت مسيح(ع) بر زمين است و اين امر در سرودهای روحانی که در اين روزخوانده می‌شود نيز مورد تأکيد قرار می‌گيرد.
علاوه بر روزه گرفتن، صدقه دادن و دعا کردن، مسيحيان ارتدکس بايد از تمام فعاليتهای اضافه پرهيز کنند. بر اساس سنتهای ارتدکس، در عصر روز شنبه مقدس پس از ساعت ۱۱ شب مراسم آغاز می‌شود و تمام چراغها و روشناييهای ساختمان کليسا خاموش می‌شود و تنها يک شعله کوچک در محراب روشن می‌شود و يا اينکه در ابتدا کشيش شمع خود را روشن کرده و پس از آن شمعهای ديکون‌ها را روشن می‌کند و آنها نيز شمعهای شرکت کنندگان در کليسا را روشن خواهند کرد. درست زمان نيمه شب مراسم دعای ويژه نماز صبح برگزار می‌شود. سهيم شدن در غذای خود با ديگران نيز از رسوم اين ايام محسوب می‌شود.
روز پس از شنبه مقدس که روز عيد پاک محسوب می‌شود هيچ مراسم عبادی برگزار نمی‌شود؛ چرا که مراسم آن روز در ساعات اوليه بامدادی به اتمام رسيده است، اما عصر عيد پاک مراسم دعای عصرگاهی و سهيم کردن ديگران در يک وعده غذايی برگزار می‌شود. در اين مراسم که در طول چند قرن اخير به يک رسم تبديل شده کشيش و ديگر حاضران در کليسا يک بخش از انجيل يوحنا را قرائت به هر زبانی که می‌توانند قرائت می‌کنند.
هفته‌ای که پس از يکشنبه عيد پاک می‌آيد به هفته روشن شهرت دارد که روزه گرفتن ممنوع اعلام شده است و مسيحيان زمان ديدار با يکديگر می‌گويند مسيح برخاسته است و در پاسخ می‌شنوند که به راستی که او برخاسته است.
[↑] خرگوش و تخم مرغهای رنگی عيد پاک
خرگوش عيد پاک که به خرگوش بهار شهرت داد در بخشهايی از ايالات متحده به عنوان خرگوش اساطيری که در روز عيد پاک به کودکان هديه می‌دهند شناخته شده است و ريشه آن به فرهنگهای اروپای غربی باز می‌گردد.
فرهنگ ارائه تخم مرغ توسط يک خرگوش از سوی پروتستانهای آلمان به وجود آمده که می‌خواستند از سنت خوردن تخم مرغ رنگی کاتوليکها در روز عيد پاک پرهيز کنند و از سويی هم نمی‌خواستند فرزندان خود را با سنتهای روزه داری کاتوليک آشنا کنند؛ چرا که در مذهب کاتوليک مسيحيت خوردن تخم مرغ در ايام روزه ممنوع بود به همين دليل تخم مرغ در روز عيد پاک فراوان بود.
از اينرو، ايده خرگوشی که تخم مرغ به کودکان هديه می‌دهد توسط مهاجران آلمانی به ايالات متحده راه يافت. هم اکنون در برخی از ايالتهای آمريکا، بزرگسالان تخم مرغ رنگی‌ها را پنهان می‌کنند تا کودکان آنها را پيدا کنند و در برخی ديگر از ايالتها تخم مرغهای عيد پاک را هديه خرگوش می‌دانند.[۹]
تخم مرغ رنگ شده و خرگوش از نمادهای عید پاک هستند. در باور مردم، خرگوش‌ها در این روز وارد لانه مرغ‌ها شــده و تخم‌مـرغ‌های آنهـا را می‌دزدنـد. بنابراین مـردم تلاش می‌کننـد با رنگ‌آمیـزی تخم مـرغ‌ها آنهـا را از دیـد خرگـوش‌ها پنهـان کننـد.[۱٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: دکتر مهرداد فاتحی، رستاخیز مسیح: واقعیت یا افسانه
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- مقالۀ "Easter"، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (به انگليسی)
[۲]- عيد پاک، عيد رستاخيز عيسی مسيح(ع)، وب‌سايت خبرگزاری ميراث فرهنگی (CHN)
[۳]- عيد پاک، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (به فارسی)
[۴]- عيد پاک، عيد رستاخيز عيسی مسيح(ع)
[۵]- عيد پاک، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (به فارسی)
[۶]- عهد جديد، رومیان ۱: ۴
[٧]- البته مجال پرداختن به اين که آیا رستاخیز مسیح از مردگان واقعیتی تاریخی است یا افسانه‌ای ساخته و پرداختۀ اذهان گروهی مذهبی که شجاعت رو به رو شدن با حقیقت تلخ مرگِ رهبر و استاد خود را نداشتند، در این مقاله کوتاه نیست و این کار را بايد به فرصتی دیگر موکول کرد.
[۸]- لطیف‌زاده، افشین، عيد پاک، مجلۀ کلمه، شمارۀ ۵۳
[۹]- عيد پاک، عيد رستاخيز عيسی مسيح(ع)
[۱٠]- عيد پاک، ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (به فارسی)
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
