ماقبل تاريخ و تاريخ اوليه راديو تاريخ تكنولوژی است كه وسايل توليد شده از امواج راديو استفاده می‌كنند. بعدها تاريخ بوسيله برنامه نويسی و محتوا تسلط يافت كه به تاريخ جهانی نزديك است. دانشمندان گوناگونی پيشنهاد كردند كه برق و خاصيت مغناطيسی مادامی كه هردو قادر هستند سبب كشش(جذب) و دفع اشياء شوند به هم متصل می‌باشند. در سال ۱٨٠٢ جيان دومنيكو رومگناسی به وابستگی بين جريان الكتريكی و خاصيت مغناطيسی اشاره كرد اما درخواست او پذيرفته و ثبت نشد. در سال ۱٨٢٠ هنس كريستين اورستد آزمايش معروف وايدلی را روی شخص سازنده جريان الكتريكی و مغناطيسی انجام داد. او اثبات كرد كه يك سيم حامل جريان ميتواند يك سوزن بازودار مغناطيس شده را منحرف كند. آزمايشات اورستد وابستگی بين الكتريسيته و مغتاطيس را در يك آزمايش خيلی ساده كشف كرد. امتياز كار وی توليد نظريه الكترومغناطيس Andre-Marie Ampere بود.در تاريخ راديو و پيشرفت تلگراف بی سيم برخی از افراد ادعای اختراع راديو را داشتند. بيشتر ادعاهای مقبول به طور عادی به شرح زير می‌باشند:
- جاگديشن چاندرا بوز
- الكساندر استپناويچ پوپو
- نيكولا تسلا كه توليد قابل اطمينان جريان فركانسی راديو را ايجاد كرد عموما در قانون راديو اثبات شده است و سيگنالها را در مسافت طولانی منتقل ميكند. در سال ۱۹۴٣ در يو اس ساپريم كورت آفلد عدد آشكار ٦۴۵,۵٧٦ U.S در شناخت اثر وی كه مخترع راديو است می‌باشد.
- گوگليمو ماركونی
وی كشتی‌ها رابرای شرايط زندگی بوسيله ارتباطات بی سيم مجهز كرد، وی در سال ۱۹٠۱ درخواست آزمايشات ارتباطات راديويی آنطرف اقيانوس اطلس را هدايت می‌كرد و در سال ۱۹٠٧ اولين خدمات رايويی تجارتی را آنطرف اقيانوس اطلس تاسيس كرد.
در گذشته در قرن ۱۹ آزمايشات دانشمندان مختلف در مورد ارتباطات بی‌سيم واضح و امكان‌پذير بود. نظريه‌ها و ابداع آزمايشات گوناگون، آزمايش توسعه راديو و سيستم ارتباطی است كه ما تا به امروز می‌شناسيم. اغلب كارهای امروزی بوسيله قياس آزمايش الكترومغناطيس و نتايج محلی صورت می‌گيرد. اغلب افكار مشابه در مورد تكنولوژی اتری و تلگراف بوسيله قياس آنها و پديده‌ای كاملاً غريزی بوده است. تلگراف بی‌سيم با تاٌمل و تكرار و ممارست پيام‌های منتقل شده بی‌سيم شروع و توسعه يافت. بسياری از افراد برای ايجاد دستگاه‌ها و توسعه آن ترغيب شدند.
- [↑] فارادی
در سال ۱٨٣۱ مايكل فارادی يك سری آزمايشات را شروع كرد كه به قياس الکترومغناطيسی پی برد. رابطه يك نمونه رياضياتی بوسيله قانون فارادی بود سپس يكی از ۴ معادلات ماكسول شد. پيشنهاد فارادی اين بود كه نيروهای الكترومغناطيس در فضای خالی اطراف يك رسانا توسعه می‌يابد، اما كار وی كامل نشد و پيشنهادش او را گرفتار كرد.
[↑] جيمز كلارك ماكسوول
جيمز كلارك ماكسوول آزمايشگری با امواج الكترومغناطيس بود و معادلات وی ماكسوول را توسعه داد.
[↑] ويليام هنری وارد
در آوريل ۱٨٧٢ ويليام هنری وارد گواهی آمريكايی ۱٢٦,٣۵٦ را برای توسعه راديو دريافت نمود.
[↑] ماكسوول
بين ۱٨٦۱ و ۱٨٦۵ جيمز كلارك ماكسوول آزمايشاتی با امواج الكترومغناطيس انجام داده است. ابتدا وی مبنای تئوريك گسترش امواج الكترومغناطيس را در مقاله وی تحت عنوان تئوری ديناميكی زمينه الكترومغناطيس توصيف نمود.
[↑] مالون لوميز
مالون لوميز از وست ويرجينيا قديمی‌ترين و مستندترين ادعای اختراع راديويی است. لوميز گواهی ۱٢۹,۹٧۱ آمريكايی را برای تلگراف بی‌سيم در ژولای ۱٨٧٢ دريافت نمود. اين گواهی الكتريسيته جوی را برای حذف سيم فراگذاری بهينه‌سازی می‌كند با سيستم‌های تلگراف موجود بررسی می‌شود. اين محتوی نمودار يا روش خاصی نيست. بلكه با گواهی ويليام هنری و ارونيز مشابه است.
[↑] اديسون
در پايان ۱٨٧۵ هنگام آزمايش تلگراف توماس اديسون پديده‌ای را بيان نمود كه نيروی اتريك نام دارد و آن را در ٢٨ نوامبر منتشر نمود. وی تحقيق خود را به‌هنگام به مسخره گرفتن ايده وی بوسيله اليهو تامسون منتشر نمود.
[↑] لاندل دمورا
بين ۱٨۹٣ و ۱٨۹۴ رابرتو لاندل دمورا دانشمند كشيش برزيل آزمايشاتی انجام داد. وی تا سال ۱۹٠٠ يافته‌های خود را منتشر ساخت.
[↑] ديويد هيوز
در سال ۱٨٧٨ ديويد ای هيوز ابتدا امواج راديويی را به‌هنگام توصيف اين قضيه كه تراز رسانايی باعث ايجاد سروصدا در گيرنده تلفن خانگی می‌شود انتقال و دريافت نمود. وی يافته‌اش را در سال ۱٨٨٠ به اتحاديه رويال ارائه داد اما آنرا صرفا رسانايی ناميد.
[↑] كال زچی، اونستی
در سال ۱٨٨۴ تميستوكل كالزچی، اونستی در fermo ايتاليا تيوبی اختراع نمود كه پر از آهن بود و آنرا coherer ناميد.
[↑] ادوارد برانلی
بين ۱٨٨۴ و ۱٨٨٦ ادوارد برانلی از فرانسه نسخه توسعه يافته coherer را توليد نمود.
[↑] اديسون
در سال ۱٨٨۵ اديسون گواهی آمريكايی ۴٦۵,۹٧۱ را در باب سيستم ارتباط راديويی بين كشتی‌ها دريافت نمود (كه بعدها به ماركونی فروخته شد).
[↑] هرتز
بين ۱٨٨٦ و ۱٨٨٨ هاينريش رادولف هرتز تئوری ماكسوول را از طريق آزمايش معتبر ساخت. وی نشان داد كه بازتاب راديويی تمام خواص امواج (كه امواج هرتز نام دارند) را داشته و كشف كرد كه معادلات الكترومغناطيس به معادله ديفرانسيل جزيی با معادله ديفرانسيل تبديل شده و معادله موج نام دارد. اما وی كاربرد عملی برای بافته‌اش نيافت. برای اطلاعات بيشتر به كارکرد راديويی هرتز رجوع كنيد.
[↑] استابل فيلد
ادعاهايی شده از مبنی بر اينكه مودای كنتاكی و ناتان ستابل فيلد راديو را بين ۱٨٨۵ و ۱٨۹٢ قبل از تسلا يا ماركونی اختراع نمودند، اما وسايل وی بيشتر تحت تاثير انتقال رسانايی فراتر از انتقال راديويی است.
در تاريخچه راديو و تلگراف بی‌سيم چندين ادعا بر اختراع راديو حاصل شده‌اند. مشخصه مخترع اصلی راديو در زمان تلگراف بی‌سيمی قابل بحث است. اختراع كليدی برای شروع انتقال با سيم داده‌ها با استفاده از كل طيف فركانس كه انتقال‌دهنده شكاف نام دارد به افراد مختلفی مرتبط است ماركونی كشتی‌ها را با ارتباطات بی‌سيم مجهز نمود و ابتدا سرويس راديويی را ايجاد نمود. تسلا روشهايی بر توليد جريانات الكتريكی فركانس راديويی را توسعه داد و اصول راديويی و سيگنال‌های دوردست را نشان داد.
- [↑] نيكولا تسلا
در سال ۱٨۹۱ تسلا تحقيق خود در باب راديو را شروع نمود. وی بعدها مقاله بی‌سيم واقعی مرتبط به اين بحث را چاپ كرد. در سال ۱٨۹٢ وی آزمايشاتی با جريانات متناوب با فركانس بالا و پتانسيل بالا را دريافت نموده. در سال ۱٨۹٣ سن لوييز ميسوری وی تصوير عاميانه‌ای از ارتباط راديويی بی‌سيم ارائه داد. وی با فرانكلين در فيلادلفيا و اتحاديه ملی الكتريكی اصول ارتباط راديويی را توصيف نمود. وسيله‌ای كه وی به‌كار می‌برد محتوی عناصری است كه با سيستم‌های راديويی قبل از توسعه دريچه تنظيم كنند با تيوب خلاء تركيب می‌شوند. وی ابتدا مكانيزم رسانايی الكتركی با اصول بی‌سيم را به‌كار برد بعد گيرنده‌های الكترومغناطيسی حساس را به‌كار برد كه بر خلاف ساير موارد به‌وسيله ماركونی به‌كار رفته و ساير آزمايشات را در بر دارند. بعد از آن اصل ارتباط راديويی (ارسال سيگنال از طريق فضا به گيرنده) به‌سرعت عموميت يافت. دانشمندان مختلف و آزمايش‌كنندگان به‌بررسی روش‌های بی‌سيم پرداختند. وی جايزه اين آزمايشات را بعد از شروع آنها به‌وسيله دادگاه عالی آمريكا بعد از مرگ وی به تاريخ ۱۹۴٣ دريافت نمود. برای اطلاعات بيشر به اثر بی‌سيم تسلا رجوع كنيد.
[↑] اوليور لوگا
اوليور لاج سيگنال‌های راديويی را به‌تاريخ ۱۴ آگوست ۱٨۹۴ (يكسال بعد از تسلا و يكسال قبل از ماركونی) در جلسه اتحاديه بريتانيايی برای پيشرفت علم در دانشگاه آكسفورد انتقال داد. (در سال ۱۹۹۵ اتحاديه رويال سابقه علمی خود را در مراسم خاص دانشگاه آكسفورد تشخيص داد). در ۱۹ آگوست ۱٨۹۴ لاچ دريافت سيگنال‌بندی كد مورس را به‌واسطه امواج راديويی با استفاده از coherer نشان داد. وی كاشف موج راديويی ادوارد برانل را با افزودن در بلندی توسعه داد كه حساسيت وسيله را ترميم می‌كند. در آگوست ۱٨۹٨ وی گواهی ٦٠۹,۱۵٣ تلگراف الكتريسيته را درذيافت نمود كه سيگنال‌های بی‌سيم را با استفاده از سيم‌های رامكورف يا سيستم‌های تسلا برای انتقال‌دهنده و coherer برانلی برای كاشف صورت داد. اين زمينه‌ای برای مفهوم تناسب يكنواخت ايجاد نمود. در سال ۱۹۱٢ لاج اين گواهی را به ماركونی فروخت.
[↑] جاگديشن چاندرابوز
در نوامبر ۱٨۹۴ فيزيكدان هنديجاگديشن چاندرابوز كاربرد امواج راديويی را در كلكته نشان داد اما به ثبت اين اختراع علاقمند نبود. بوز محفظه باروت را احتراق نمود و توپی را در مسافت طولانی با استفاده از امواج الكترومغناطيس رها نمود كه ثابت می‌كند سيكنال‌های ارتباطی بدون استفاده از سيم‌ها ارسال می‌شوند. انتشار عامه اين سند به‌وسيله بوز در ۱٨۹۵ قبل از آزمايش سيگنال‌بندی بی‌سيم ماركونی در ناحيه ساليز بوری در انگليس در مه ۱٨۹٧ بود. در سال ۱٨۹٦ ماهنامه daily chronicle آزمايشات UHF وی را به چاپ رسانيد. مخترع (بوز) سيگنالها را به مسافت يك حامل انتقال و ابتدا كاربرد ارزشمندی از اين توجيه تئوريك خود را حاصل نمود.
[↑] الكساندر پو پو
پو پو اولين نفری بود كه كاربردهای عملی امواج راديويی را نشان داد. در سال ۱٨۹۴ الكساندر پو پو فيزيكدان روسی coherer را ساخت. در ٧ مه ۱٨۹۵ وی انتقال و دريافت امواج راديويی را برای ارتباط در اتحاديه شيمی و فيزيكی روسيه به استفاده از coherer خود به‌كار برد. اين روز را در روسيه روز راديويی می‌نامند. وی گواهی اختراع ر ا برای اين اختراع به‌گار نبرد. آزمايشات اوليه پو پو انتقال ٦٠٠ ياردی (اينچ يا فوت) بودند. وی ابتدا ارتباط عملی را بر اساس coherer توسعه و به‌وسيله روس‌ها به‌عنوان مخترع راديو معروف است. حول مارس ۱٨۹٦ پو پو انتقال امواج راديو بين ساختمان‌های مختلف به اتحاديه فيزيك سن پترز بورگ را به مردم نشان داد (اينكار قبل از نمايش عمومی سيستم ماركونی حول سپتامبر ۱٨۹٦ بود). در سال ۱٨۹٨ سيگنال وی ٦ مايل دوردست دريافت شد. در سال ۱٨۹۹، ٣٠ مايل دورتر دريافت شد. در سال ۱۹٠٠ وی در كنگره مهندسی برق روسيه گفت: انتقال و دريافت سيگنال به‌وسيله ماركونی با روش‌های تنظيم الكتريكی چيز جديدی است مثل كاری كه نيكولا تسلا به سال ۱٨۹٣ انجام داد. بعدها پوپو اين آزمايش را با ارتباط كشتی‌ها با ساحل انجام داد. وی به سال ۱۹٠۵ درگذشت و ادعای وی تا سال ۱۹۴۵ به‌وسيله دولت روسيه بيان نشد.
[↑] حول ۱٨۹۵ برای اولين كاربرد راديويی از فوتوفينيش ٣ طرفه استفاده كردند
در فوريه ۱٨۹٣ تسلا پديده فركانس بالا و سبك را قبل از فرانكلين در فيلادلفيا معرفی نمود. به سال ۱٨۹۵ ماركونی پيام تلگراف را بدون سيم در مسافت كوتاه (كمتر از يك مايل) دريافت نمود. اما صدايش به امواج هوايی نرسيد. در مارس ۱٨۹۵ پو پو امواج راديويی را بين ساختمان‌ها در سن پترزبورگ انتقال داد. اما برای ثبت اختراع نبود. در سال ۱٨۹٦ تسلا انتقال از لابراتور خود در نيويورك را با فركانس پايين (۵٠,٠٠٠ سيكل در هر ثانيه) شروع و در مسافت ٣٠ مايلی به گيرنده خود در وست پوينت ارسال نمود.
[↑] ارنست راتر فورد
ارنست راتر فورد نيوزلندی اولين بارون راتر فورد نلسون در توسعه راديو بود. به سال ۱٨۹۵ جايزه نمايشگاهی ۱٨۵۱ را از موسسه تحقيق كمبريج دريافت نمود. وی با شهرت مخترع و ابداع وارد انگليس شد و خودش را در چندين زمينه متمايز نمود. ابتدا در باب خواص الكتريكی جامدات و بعد به استفاده از امواج بی‌سيم به‌صورت روش سيگنال‌بندی مشغول شد. راتر فورد در كارش مورد تشويق سر رابرت بال قرار گرفت كسی كه مشاور علمی به اعضای ايرلندی بود. وی می‌خواست مشكل سخت ناتوانی كشتی بر كشف نور در مه را حل كند. راتر فورد حساسيت وسيله خود را بالا برد بتواند امواج الكترومغناطيس را در مسافت چند صد متر كشف كند. توسعه جاری فن‌آوری با سيم برای سايرين قابل توجه بود. لذا راتر فورد به تحقيق علمی پرداخت. تامسون به‌سرعت تشخيص داد كه راتر فورد محققی با توانايی‌های استثنايی است و وی را به پيوستن به مطالعه الكتريكی گازها دعوت نمود.
[↑] ماركونی
گوگليمو ماركونی مهندس برق بود و برای توسعه سيستم تلگراف بی‌سيم محلی جايزه نوبل گرفت. در سال ۱٨۹٦ گوگليمو ماركونی گواهی ثبت اختراع را از بريتانيا به شماره ۱٢.٣۹ دريافت نمود. توسعه در انتقال ضربان‌های الكتريكی و سيگنالها و ساير لوازم. اين گواهی ابتدايی برای راديويی است هرچند فنون قبلی آزمايشگران ديگر (بويژه تسلا) نيز قابل توجه بود و ابزار سايرين (از جمله پوپو) را شبيه‌سازی نمود. در اين زمان تلگراف بی‌سيم نيز بسيار مورد تحقيق قرار گرفت. در سال ۱٨۹٦ بوز برای سخنرانی و ملاقات ماركونی به لندن رفت كه آزمايشات بی‌سيم را برای اداره پست بريتانيا انجام می‌داد. در ۱٨۹٧ ماركونی ۱٠ ايستگاه راديويی نيتون، جرزيره وايت، انگليس را ايجاد نمود. در ۱٨۹٧ تسلا ذو گواهی ثبت اختراع در آمريكا گرفت. اين دو گواهی در اوايل ۱۹٠٠ صادر شدند. در ۱٨۹٨ ماركونی كارخانه راديوسازی را در هال‌استريت، chelmsford انگليس با اشتغال بيش از ۵٠ نفر افتتاح نمود. در ۱٨۹۹ بوز اختراع coherer آهن، جيوه، آهن با كاشف تلفن را در مقاله‌ای به اتحاديه رويال لندن معرفی نمود.
در پايان اين قرن سيستم بی‌سيم slady arco بوسيله آدولف اسلابی و جورج ون آركو توسعه يافت كه بعدها telefunken ناميده شد. در ۱۹٠٠ رجينالد فزند انتقال ضعيف صوت در امواج هوايی را ايجاد نمود. حدود ۱۹٠٠ تسلا ايستگاه برج و واردن كلايف را افتتاح و خدمات تبليغاتی را شروع نمود. در ۱۹٠۱ ماركونی اولين ارتباطات راديويی آزمايشی تبديلی را به‌طور موفق انجام داد. در ۱۹٠٣ ايستگاه برج واردن كلايف راه‌اندازی شد. تئوری‌های مختلفی در باب رسيدن به اهداف سيستم بی‌سيم وجود داشتند. تسلا ادعا می‌كرد كه وارون كلايف به‌صورت بخشی از سيستم جهانی انتقال‌دهنده به دريافت چند كانالی اطلاعات جهت يابی جهانی، همگام‌سازی زمان و سيستم موقعيت جهانی می‌انجامد. در ۱۹٠۴ اداره ثبت اختراع آمريكا تصميم وی را تبديل نمود و گواهی ثبت اختراع را برای اختراع راديو تحت تاثير حاميان مالی ماركونی در آمريكا از جمله توماس اديسون و آندرو كارنچی به ماركونی اعطا نمود. اينكار به دولت آمريكا اجازه می‌داد تا از پرداخت هزينه‌هايی پرهيز كند كه برای كاربرد گواهی تسلا مورد نيز بود. برای اطلاعات بيشتر به اثر راديويی ماركونی مراجعه كنيد. در ۱۹٠٧ ماركونی اولين سرويس ارتباطات راديويی بين كلايف دن، ايرلند و خليج Glace، نيوفونلند را شروع نمود.
[↑] تلگراف و تلفن راديويی اوليه
دونالدمانسون به‌صورت كارمند شركت ماركونی مشغول به‌كار بود. (انگليس، ۱۹٠٦)
- [↑] ماركونی بريتانيا
با استفاده از چندين گواهی اين شركت كه ماركونی بريتانيا نام دارد تاسيس و ارتباط بين سيگنال‌های راديويی و كشتی‌ها در دريا را شروع نمود. اين شركت به‌همراه زير مجموعه ماركونی آمريكا علايم و كشتی‌ها را به ارتباط ساحل منتقل می‌نمود. بيشتر شبيه به تلفن و تلگراف آمريكايی تا سال ۱٨۹٣ كار می‌كرد و تمام ابزار را به‌كار برد، و از ارتباط با كشتی‌های غير ماركونی خوداری می‌نمود. بسياری زا اختراعات، كيفيت راديو را توسعه دادند و آماتورها نيز با كاربردهای راديويی كار می‌كردند كه اولين واحدهای پخش كننده بودند.
[↑] رجينالد فسندن
اختراع راديو چند رسانه‌ای با تقويت دامنه تا جايی كه در بيش از يك ايسگاه بتواند سيگنال را ارسال كند (مخالف با راديويی كه يك انتقال‌دهنده كل پهنای باند طيف را در بر دارد) به رجينالد فسندن و لی دفورست مرتبط است. در كريسمس ۱۹٠٦ رجينالد فسندن تناوب گر الكساندرسون و انتقال‌دهنده چرخشی را برای اولين پخش صوتی از برانت راك و ماساچوست بكار برد. كشتی‌های دريا صدای اين سيگنال را می‌شنيدند كه شكل نمايش مقدس با ويولن و خواندن پيامی از كتاب مقدس بود.
[↑] كارل براون
در ۱۹٠۹ ماركونی و كارل فرديناند برات ورست، جايزه نوبل در فيزيك را بخاطر نقش در توسعه تلگراف بی‌سيم دريافت نمودند.
[↑] چارلز ديويد هرولد
در آوريل ۱۹٠۹ چارلز ذيويد هرولد، مربی التكرونيك در سن خوز كاليفرنيا ايستگاه بخش را ساخت. وی از تكنولوژی شكاف استفاده نمود اما حامل فركانس را با صدای انسان و بعدها با موسيقی مدل‌سازی نمود. ايستگاه تماس سن خوز تا به امروز نيز در سن فرانسيسكو به‌نام KCBS معروف است. هرولد فرزند سانتا كلارا كشاورز vally اصطلاحات پخش طولانی و كوتاه را برای شناسايی انتقال‌ها به مبدا يك دريافت كننده مثل عرشه كشتی در مزرعه داری برای تعريف كاشت دانه در تمام جهات به‌كار برد. چارلز هرولد اولين كسی نبود كه ادعا می‌كرد صدای انسان را انتقال می‌دهد بلكه اولين كسی بود كه پخش را انجام داد. برای كمك به‌توزيع سيگنال راديويی در تمام جهات وی بعضی از آنتن‌های تك جهتی را ايجاد نمود كه برای سقف ساختمان‌ها در سن خوز، نصب می‌شد. هرولد اولين پخش كننده برای دريافت تبليغات بود (وی اولين نفری بود كه برای فروشگاه‌های محلی تبليغات می‌نمود) هرچند صداقت وی به WEAF نيز رسيد.
تايتانيك RMS (٢ آوريل ۱۹۱٢) در سال ۱۹۱٢ مخزن تايتانيك RMS بعد از اين تلگراف بی‌سيم با استفاده از انتقال دهنده‌های شكافی بر سرعت روی كشتی‌های بزرك جهانی شد.
در ۱۹۱٣ معاهده بين المللی برای امنيت زندگی در دريا ايجاد نمود و اين پيمان نيازمند ايستگاههای راديويی بصورت ٢۴ ساعته بود.شكاف پرتوان ناشی از ارتباط گر قدرتمند با ٦ تا ۱٦ ارتباط در هر چرخ بود و ٢٠٠٠ ولت DC را انتقال می‌داد . با ايجاد شكاف و ارباط موج راديويی بصورت تنی در مجموعه كريستال قابل ارسال بود. كليد تلگراف بطور مستقيم صورت گرفته و تا بين ٢٠٠٠ ولتی را اربين برد. يك سمت اين عامل مستقيماً به آنتن مرتبط بود.دريافت كننده‌هايی با دريچه‌های ترميونيك قبل از جابجايی با انتقال دهنده‌های مداوم بسيار رايج شدند.[۱]
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آزاد ويکی‌پديا توسط ميترا گنجی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- گنجی، ميترا، تاريخچه راديو، ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
