- زندگی‌نامه
- كارنامه‌ی علمی
- همايش‌های علمی
- آثار
- جايزه‌ها
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[زبان‌شناسان ایرانی]
احمد تفضلی (زادۀ ۱٣۱٦ خ - درگذشتۀ ۱٣٧۵ خ)، نويسنده، مترجم، زبان‌شناس و استاد زبان‌های باستانی در دانشكده‌ی ادبيات دانشگاه تهران بود و جدا از تبحر در زبان فارسی، با زبان عربی به‌‌‌خوبی آشنا بود و به‌زبان‌های انگليسی، فرانسه و آلمانی تسلط كامل داشت. زبان روسی را نيز به اندازه‌ای كه در مطالعاتش به آن نياز داشت، می‌دانست. وی هوشی سرشار، تحصيلاتی درخشان، تربيت علمی، مطالعاتی گسترده و دقت و پشتكاری چشمگير داشت. او دانشمندی به‌معنای واقعي بود و برای سه اثر خود از جمله كتاب "تاريخ ادبيات ايران پيش از اسلام" جايزه‌ی كتاب سال را دريافت كرد.[۱]
[↑] زندگی‌نامه
احمد تفضلی در ۱٦ آذر ۱٣۱٦ خورشيدی در اصفهان زاده شد.[٢] او دوران آموزش ابتدايی و متوسطه خود را در تهران گذراند و در سال ۱٣٣۵، ديپلم ادبی خود را از دبيرستان دارالفنون دريافت كرد.[٣] سپس در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران به تحصيل ادامه داد و در سال ۱٣٣٨، در رشته زبان و ادبيات فارسی ليسانس گرفت.[۴] در همان سال دوره‌ی دكتری زبان و ادبيات فارسی را در همان دانشگاه آغاز كرد[۵].
تفضلی در سال ۱٣۴٠ وارد دوره‌ی كارشناسی ارشد مدرسه‌ی زبان‌های شرقی دانشگاه لندن شد و در سال ۱٣۴۴ اين دوره را با موفقيت به پايان رساند و پيش از بازگشت به ايران دوره‌ای را برای پژوهش در پاريس گذراند. او در سال ۱٣۴۵ درجه‌ی دكتری در زبان‌های باستانی را از دانشكده‌ی ادبيات دانشگاه تهران به‌دست آورد.[٦]
احمد تفضلی از سال ۱٣٣٧ تا ۱٣۴۵ در استخدام اداره‌ی فرهنگ عامه (از ادارات وزارت فرهنگ و هنر سابق) بود. از سال ۱٣۴۵ تا ۱٣۴٧ به‌عنوان پژوهشگر در بنياد فرهنگ ايران به‌مديريت پرويز ناتل خانلري به‌خدمت مشغول بود و به اين هم‌كاری حتی پس از آغاز خدمت در دانشگاه تهران نيز ادامه داد. او از سال ۱٣۴٧ با سمت استاديار فرهنگ و زبان‌های باستانی به‌طور رسمی به هيأت علمی دانشكده‌ی ادبيات دانشگاه تهران پيوست.[٧] در سال ۱٣۵٢ به رتبه‌ی دانشياری و در سال ۱٣۵٧ به‌رتبه‌ی استادی نائل شد و در اين ده سال اخير رياست دانشکدۀ ادبيات را نيز به‌عهده داشت و تا واپسين روزهای زندگيش به‌خدمت در دانشگاه تهران ادامه داد.[٨]
او از سال ۱٣٧٠ به عضويت پيوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و از سال ۱٣٧٣ به معاونت علمی و پژوهشس همين فرهنگستان پذيرفته شد.[۹]
دكتر احمد تفضلی، در روز ۲۴ دی ماه ۱۳۷۵ خورشيدی، هنگامی که با اتومبیل خود از دانشگاه تهران به‌سوی خانه‌اش در حرکت بود، حدود ساعت ۲ بعد از ظهر در شمیران ناپدید شد و حدود ساعت ۹ شب ماموران گشت پاسگاه انتظامی باغ فیض، جسد او را در کنار اتومبیلش پیدا کردند. وی نيز يکی از قربانیان قتل‌های زنجیره‌ای به‌شمار می‌رود.[۱٠] بدين‌گونه، دکتر تفضلی زمانی که يک ماه و هشت روز بود که قدم به شصت سالگی زندگی خود گذاشته بود، چراغ عمرش خاموش شد.
[↑] كارنامه‌ی علمی
دكتر احمد تفضلی، هنوز بسيار جوان بود که استاد فروزانفر در مقدمه کتاب عطار (در خرداد ۱٣۴٠) از همراهی او در بازنويسی يادداشت‌ها تشکر کرد. در سال‌های ٢۹ عمر او، "دومناش" در مقدمه دو کتاب ارزنده در زمينۀ تحقيقات ايرانی به ديد علمی و موشکافی‌های او اشاره کرده است. فيليپ ژينيو، با اشاره به اين مورد، يادآوری کرده است که دانشمند جوانی در سال‌های ٣٠ عمر خود از چه ويژگی علمی بايد برخوردار باشد که استاد با تجربه‌ای هم‌چون "دومناش" که در آن دهها سال از عمرش را به مطالعه بر روی متن‌های مشکل زبان پهلوی گذرانده بود، به‌کمک‌های ارزنده او اشاره می‌کند و از اين که در رفع اشکالات و اشتباهات اين آثار او را ياری نموده است و نکته‌های تازه‌ای گوشزد کرده است، تشکر نمايد.[۱۱]
به‌گفته دكتر ژاله آموزگار، از استادان مسقيم او در ايران می‌توان به دانشمندانی چون شادروانان عبدالعظيم قريب، بديع‌الزمان فروزانفر، جلال همائی، ابراهيم پورداود، محمد معين، پرويز خانلری، ذبيح‌الله صفا و صادق كيا اشاره كرد.[۱٢] او در بنیاد شاهنامه، همکار استادانی چون مجتبی مینوی، عباس زریاب خویی و محمدامین ریاحی بود[۱٣] و هميشه با احترامی شايسته از شادروانان استاد مينوی، استاد زرياب و استاد دانش‌پژوه به‌عنوان استادان غير مستقيم خود ياد می‌کرد.[۱۴]
وی در سال ۱۳۴۷ پس از پژوهش‌گری در ادارهٔ فرهنگ عامه و در بنیاد فرهنگ ایران، رسماً به هیأت علمی دانشگاه تهران پیوست و يکی از استادان موفق آن دانشگاه بود که همیشه به استادی دانشگاه تهران افتخار می‌کرد اما در واقع او افتخار دانشگاه تهران بود.[۱۵]
با دانشنامه ایرانیکا و دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری داشت و مقاله‌های مهمی را در زمینه‌های مرتبط با زبان‌های باستانی ایرانی و جامعه ایران دوره ساسانی، برای این دانشنامه‌ها نوشت.[۱٦]
[↑] همايش‌های علمی
دکتر تفضلی در سال‌های دهه ٦٠ و ٧٠ در كنگره‌های گوناگون ايران‌شناسی شركت فعال داشت و بارها به‌عنوان پژوهنده يا استاد ميهمان به دانشگاه‌های سوربون، توكيو، هاروارد، پكن و سن پترزبوگ دعوت شد.[۱٧] از جمله:
در تابستان ۱۳٦۳ و ۱۳٦۴ به دعوت دانشگاه كپنهاك به دانمارك، در پاييز ۱۳٦٧ به دعوت دانشگاه توكيو به ژاپن، در اسفند ۱۳٧٠ و فروردين ۱۳٧۱ به دعوت مدرسه‌ی مطالعات عالی دانشگاه سوربون پاريس به فرانسه، در تابستان ۱۳٧۱ به دعوت دانشگاه پكن به چين، در تابستان ۱۳٧۳ به دعوت دانشگاه سن پترزبورگ به روسيه و در اسفند ۱۳٧۴ و فروردين ۱۳٧۵ به دعوت دانشگاه هاروارد به امريكا.[۱٨]
افزون بر اين، عضویت چندین مجمع علمی داخل و خارج را به عهده داشت.[۱۹] از آن ميان، می‌توان به موارد زير اشاره کرد:
- از سال ۱۳۵٠ خورشيدی (۱۹٧۱ ميلادی)، عضويت در انجمن آسيايی پاريس (پاريس)
- از سال ۱۳۵۱ خورشيدی (۱۹٧٢ ميلادی)، عضويت در انجمن بين‌المللی کتيبه‌های ايرانی (انگلستان)
- از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳٦٠ خورشيدی، عضويت در هيأت مؤسس انجمن آثار ملی
- از سال ۱۳٦٠ خورشيدی (۱۹٨۱ ميلادی)، عضويت در کميتۀ بين‌المللی آکتا ايرانيکا (بلژيک)
- از سال ۱۳٦٦ خورشيدی، عضويت در شورای علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- از سـال ۱۳٧٠ خورشـيدی، عضویـت پیوســتهٔ فرهنگســتان زبـان و ادب فارســی[٢٠]
از دکتر احمد تفضلی کتاب‌های زير به چاپ رسيده است:
- واژه‌نامه‌ی كتاب پهلوی مينوی خرد، ۱٣۴٨
- ترجمه‌ی كتاب پهلوی مينوی خرد، ۱٣۵۴
- ترجمه و تحقيق جلد اول كتاب نمونه‌های نخستين انسان و نخستين شهريار در تاريخ افسانه‌ای ايرانيان (نوشته‌ی كريستين‌سن)، با هم‌كاری ژاله آموزگار، ۱٣٦۴
- ترجمه و تحقيق جلد دوم كتاب نمونه‌های نخستين انسان و نخستين شهريار در تاريخ افسانه‌ای ايرانيان (نوشته‌ی كريستين‌سن)، با هم‌كاری ژاله آموزگار، ۱٣٦٨
- ترجمه‌ي كتاب شناخت اساطير ايران (نوشته‌ی هينلز)، با هم‌كاری ژاله آموزگار، ۱٣٦٨
- اسطوره‌‌ی زندگی زردشت، با هم‌كاری ژاله آموزگار، ۱٣٧٠
- زبان پهلوی: ادبيات و دستور آن، با هم‌كاری ژاله آموزگار، ۱٣٧٣
- ترجمه و تحقيق كتاب پهلوی گزيده‌های زادسپرم به فرانسه با هم‌كاری فيليپ ژينيو، ۱۹۹٣
- تاريخ ادبيات ايران پيش از اسلام (پس از درگذشتش به كوشش ژاله آموزگار انتشار يافت)، ۱٣٧٦
- يادنامه‌ی دومناش، گردآوری با هم‌كاري فيليپ ژينيو، ۱۹٧۴
- يكی قطره باران، جشن‌نامه‌ی استاد زرياب خويی، ۱٣٧٠[٢۱]
از احمد تفضلی تاكنون پنجاه و سه مقاله به زبان فارسی در دانشنامهی ايران و اسلام، دايرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامهی جهان اسلام و در نشريات معتبر علمی و جشن‌نامه‌ها و يادنامه‌های دانشمندان منتشر شده است. هم‌چنين از وی هشتاد و سه مقاله به زبان‌های انگليسی و فرانسوی در نشريات معتبر خارجی هم‌چون مجله‌ی آسيايی، مجموعه‌ی شرق‌شناسی، مطالعات ايرانی، دانشنامهی ايرانيكا و در مجموعه‌ها و يادنامه‌های ايران‌شناسان بزرگ به چاپ رسيده است. از وی پانزده نقد كتاب به زبان فارسی، دو نقد كتاب به زبان انگليسی در BSOAS در ۱۹٧٣ و ۱۹٧۴ و يك نقد به زبان فرانسه در مجله‌ی مطالعات ايرانی در ۱۹۹٢ به چاپ رسيده است.[٢٢]
[↑] جايزه‌ها
سه جلد از کتاب‌های دکتر احمد تفضلی جوایز کتاب سال را به‌دست آورد. از طرف آکادمی فرانسه جایزه معروف گیرشمن به او اهدا گردید و دانشگاه سن‌پترزبورگ در سال ۱۹۹۶ به وی دکترای افتخاری داد.[٢٣]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهديزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- آموزگار، ژاله، زندگی‌نامه احمد تفضلی، جزيره‌ی دانش
[۲]- به‌ياد پروفسور احمد تفضلی (نام‌آورترين استاد زبان و فرهنگ كهن ايران)، پرتال مربوط به سازمان ميراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
[۳]- آموزگار، ژاله، پيشين
[۴]- به‌ياد پروفسور احمد تفضلی
[۵]- آموزگار، ژاله، پيشين
[۶]- همان‌جا؛ موضوع پايان‌نامه او، تصحيح و ترجمه‌ی سوتكرنسك و ورشت مانسرنسك از دينكرد و سنجش اين دو نسك با متن‌های اوستايی، به راهنمايی دكتر صادق كيا بود.
[٧]- همان‌جا
[۸]- دکتر احمد تفضلی، نويسنده و مترجم، برگرفته از نوشته ژاله آموزگار، در کتاب يادنامه تفضلی
[۹]- به‌ياد پروفسور احمد تفضلی
[۱٠]- احمد تفضلی، ويکی‌پديا، دانشنامۀ آزاد
[۱۱]- دکتر احمد تفضلی، نويسنده و مترجم، برگرفته از نوشته ژاله آموزگار، در کتاب يادنامه تفضلی
[۱۲]- همان‌جا، ص ۱
[۱۳]- ويکی‌پديا، دانشنامۀ آزاد
[۱۴]- دکتر احمد تفضلی، نويسنده و مترجم، صص ۱-۲
[۱۵]- همان‌جا، ص ۲
[۱۶]- ويکی‌پديا، دانشنامۀ آزاد
[۱٧]- به‌ياد پروفسور احمد تفضلی
[۱۸]- آموزگار، ژاله، جزيره‌ی دانش
[۱۹]- ويکی‌پديا، دانشنامۀ آزاد
[٢٠]- دکتر احمد تفضلی، نويسنده و مترجم، ص ۴
[٢۱]- آموزگار، ژاله، جزيره‌ی دانش
[٢۲]- همان‌جا
[٢۳]- ويکی‌پديا، دانشنامۀ آزاد
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
