- منشأ قومی
- زبان هپتالیان
- ظهور و سقوط هپتالیان
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[...] [...]
هپتالیان یا هفتالیان یا هیتالیان یا هیاطله یا هونهای سفید قومی بودند که از ایالت گانسوی چین به حدود تخارستان روی آوردند[۱]. آغاز فرمانروایی هفتالیان در سال ۴۲۰ میلادی بود و در سال ۵۶۷ میلادی به‌دست قوای مشترک خسرو انوشیروان و ترکان از بین رفتند.[٢] در مورد منشأ، زبان، تاریخ و فرهنگ و حدود دولت هپتالیان فرضیات و نظرات متفاوتی بین دانشمندان وجود دارد که در بسیاری از موارد با هم وفق نمی‌دهند.[٣]
[↑] منشأ قومی
هر چند در این‌باره اتفاق نظر وجود ندارد، ولی بسیاری معتقدند هپتالیان که به هونهای سفید هم اشتهار داشتند قسمت شرقی هون‌ها بودند؛ در مقابل نظریات دیگری وجود دارد که هپتالیان را قومی ایرانی می‌داند - احتمال هم است که هپتالیان قومی مخلوط ایرانی-هونی بوده‌باشند. هپتالیان در قرن ششم میلادی بارها از شرق به قلمرو ساسانیان حمله کرده و سرزمین پارسیان را متحمل خسارات بسیاری ساختند.
[↑] زبان هپتلیان
زبان هفتالیان یک زبان ایرانی شرقی نزدیک به زبان پشتو و سکایی بوده است. ترمبلای در مقاله خود، نخست تحلیلی از نام‌های شاهان هفتالی که در سکه‌ها و منابع تاریخی گواهی گردیده‌اند و سپس تحلیلی از القاب، و نام‌های قوم‌شناختی هفتالیان را عرضه کرده است. برای نمونه وی نام "Khingila" را با واژه سغدی مانوی "xnγr" و وخی "xiŋgār" به‌معنای شمشیر برابر می‌شمارد؛ "Toramāna" را برگرفته از "Tarua-manah-" و "Mihirakula" را برگرفته از "Miθra-kula" به‌معنای متوکل به مهر. وی در صفحه ۱٨٧-۱٨٦ می‌نویسد که "... تفسیر نام هفتال‌ها بر پایه زبان ترکی ممکن نیست و حقایق تاریخی نیز چنین تفسیری را تأیید نمی‌کند چرا که هیچ رد و اثری از دین ترکی در این نام‌ها وجود ندارد. اما نام آنان برپایه زبان‌های ایرانی همواره قابل تفسیر است. با وجود این، نام‌های هفتالی بلخی نیستند. هفتالیان از ایرانیان شرقی بودند ولی نه از سغدی‌ها. اما می‌توان آنان را از پشتوها، ایرانیان پامیر و سکاها (ختنی‌ها) دانست". ترمبلای در پانویس شماره ٣٠٨ می‌نویسد: "نام هون به اقوام گوناگونی داده شده است، اما هون‌ها مورد اشاره اروپاییان و هیونگ – نوی مورد اشاره چینیان، در اعصار پیش از میلاد، یقینا ترک نبوده‌اند".[X. Tremblay, Pour une hstore de la Sérinde. Le manichéisme parmi les peoples et religions d’Asie Centrale d’apré les sources primare, Vienna, 2001, pp. 183-88][*]
[↑] ظهور و سقوط هپتالیان
در اواخر سدهٔ چهارم میلادی موج تازه‌ای از مهاجمان هون، معروف به هپتالی از جیحون گذشتند و کیداری‌ها را به نواحی جنوبی‌تر راندند و نخستین پادشاهی هپتالی را در تخارستان بنیاد نهادند که از تخارستان تا مرو را شامل می‌شد.[گیرشمن (R. Ghirshman)، ایران (Iran)، لندن، ۱۹۶۱، ص ۲۹۲] تخارستان در دست هپتالیان باقی بود، تا آنکه در حدود سال ۵۵۸ م. خسرو اول انوشیروان با یاری ترکان غربی آنجا را تصرف کرد و هپتالیان را به اطاعت درآورد. اما چیرگی ساسانیان بر تخارستان چندان نپایید، زیرا با گذر ترکان غربی از جیحون و استقرار در نواحی جنوبی آن، تخارستان به دست آنان افتاد.[بیوار (A. D. H. Bivar)، تاریخ سرزمین‌های خاوری ایران (The History of Eastern Iran)، ص ۲۰۹]
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[٣٠]
[٣۱]
[٣٢]
[٣٣]
[٣۴]
[٣۵]
[٣٦]
[٣٧]
[٣٨]
[٣۹]
[۴٠]
[۴۱]
[۴٢]
[۴٣]
[۴۴]
[۴۵]
[۴٦]
[۴٧]
[۴٨]
[۴۹]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- هپتالیان، لغت‌نامۀ دهخدا
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[۳٠]-
[۳۱]-
[۳۲]-
[۳۳]-
[۳۴]-
[۳۵]-
[۳۶]-
[۳٧]-
[۳۸]-
[۳۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴۲]-
[۴۳]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴۶]-
[۴٧]-
[۴۸]-
[۴۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
