[...] [...]
ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی (زادۀ ۹۸۰ م - درگذشتۀ ۱۰۳۷ م) از فضلا و حکما اهل جوزجان و یکی از مشهورترین شاگردان پورسینا و شرح‌دهنده آثار وی بوده است. او در سال ۴۰۳ هـ.ق به خدمت پورسینا پیوست و تا پایان عمر استاد در خدمت او زیست. هنگام وزارت بوعلی در خدمت شمس‌الدوله، او از بوعلی تقاضا کرد کتاب‌های ارسطو را شرح کند. جوزجانی بر قسمت ریاضیات نجات و قسمت ریاضی و موسیقی دانشنامه علایی به سبک خود کتاب افزوده است.
[↑] زندگی‌نامه
ابوعبیداﷲ جوزجانی مسمّی به عبدالواحد فرزند محمد جوزجانی در سال ۹۸۰ میلادی در ولایت جوزجان افغانستان امروزی زاده شد. از زندگی پیش از آشنایی او با پورسینا چندان اطلاعی نیست. او به تحصیل فقه و علوم دینی پرداخته بود و چون دوستدار علوم فلسفی بود و آوازه پورسینا را شنیده بود، شهر و دیار خودش را ترک کرد و در سال ۴٠٣ هـ.ق به جرجان رفت و به خدمت ابوعلی سینا که آن زمان حدود ٣٢ سال داشت، رسید. از همان هنگام، به جهت تحصیل علوم فلسفه، مصاحبت شیخ‌الرئیس اختیار کرد و همواره تا اواخر ایّام زندگانی آن حکیم فرزانه به ملازمتش به‌سر می‌برد.
پورسینا رساله‌ی المختصر الاوسط در منطق را در جرجان به او املا کرد و او هر روز در محضر استادش به خواندن المجسطی می‌پرداخت. زمانی که ابوعلی سینا به ری و همدان رفت و آنجا به وزارت آل بویه رسید، ابوعبید از این‌که استادش فرصت درس و بحث نداشت، بسیار دلتنگ بود، بنابراین، تلاش کرد تا او را به تصنیف و تدریس وادار کند. پورسینا در همدان تصنیفات شفا را به گفتۀ او شروع کرد. در این ایام، به‌دلیل ناب‌سامانی سیاسی و عزل و اختفای پورسینا، شرایط برای آنان دشوار شد. ابوعبید در این باره می‌نویسد:
- تالیف کتاب عظیم شفا را به خواهش من آغاز کرد. چون شمس الدوله از جهان رفت و پسرش جانشین وی گردید استاد وزارت او را نپذیرفت و چندی بعد به او اتهام بستند که با فرمانروای اصفهان مکاتبه دارد و به همین دلیل به زندان گرفتار آمد ۴ ماه در زندان بسر برد و در زندان ۳ کتاب به رشته تحریر درآورد. پس از رهایی از زندان مدتی در همدان بود تا با جامه درویشان پنهانی از همدان بیرون رفت و به سوی اصفهان رهسپار گردید. من و برادرش و دو تن دیگر با وی همراه بودیم.
پورسینا بعد از طبیعیات و الهیات، بخش منطق شفا را تصنیف کرد و چون از همدان به اصفهان رفت و به علاءالدوله پیوست، ابوعبید با دیگر یاران، در زی صوفیان همراه او به اصفهان رفتند. پورسینا در اصفهان به فرمان علاءالدوله، به رصد کواکب و نجوم و تنظیم آن پرداخت و ابوعبید را مأمور تهیه ابزار و آلات و استخدام صنعتگران کرد. او حدود ٢۵ تا ۳٠ سال جزو نزدیک‌ترین دوستان پورسینا بود و تا آخر عمر او، از استادش جدا نشد. از ادامه زندگی ابوعبید بعد از مرگ ابن سینا، اطلاعی در دست نیست.
ااکثر مورخان تمام حالات شیخ را از قول ابوعبیدالله جوزجانی روایت کرده‌اند و غیر اخبار او را در آن باب مستند و معتمد ندانسته‌اند. مرگ او را ده سال پس از مرگ پورسینا و در سال ۴۳۸ هـ.ق دانسته‌اند.
[↑] آثار
ابوعبیدالله جوزجانی در زمان حیات استادش، مقدمه ای بر شفا نوشته است. او که بیست و پنج سال در خدمت ابن سینا بود و پس از مرگ استاد به گردآوری آثار او پرداخت. ابوعبید خود می‌گوید: چون شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا، به نگاهداری آثار خود اهتمام نداشت و هرچه را تصنیف می‌کرد به طالبان همان تصنیف می‌داد و برای خودش هیچ نسخه‌ای نگاه نمی‌داشت، از این رو، مخصوصاً بعد از مرگ استاد، تمام آثار او را جمع‌آوری کرد.
پورسینا بعضی از آثار خود را به خواهش او نوشت. گذشته از این، شرح حال پورسینا از اقامت در جرجان که ابوعبیدالله جوزجانی نزد او رفت، تا هنگام مرگ، همه به قلم این شاگرد و یار باوفای اوست. اگرچه "بیهقی" ابوعبید را ضعیف‌ترین شاگرد ابوعلی سینا گفته و او را مرید خوانده نه دانشجو، اما باید به جرأت گفت که اگر وی نمی‌بود، کتاب‌های برجسته‌ای چون "شفا" نبود و احتمالاً بسیاری دیگر از آثار او برجای نمی‌ماند.
همچنین، ابوعبیدالله جوزجانی با استفاده از مباحث ریاضیات شفا، بخش ریاضی کتاب "النجاة" را تألیف و به آن اضافه کرد و بخش موسیقی کتاب النجاة را تألیف کرد و نیز بخش موسیقی و ریاضی "دانشنامه علائی شیخ‌الرئیس و ترجمه و تلخیص ریاضیات، به‌قلم اوست.
گذشته از آنچه که راجع به ابوعلی سیناست، آثار دیگرش عبارتست از:
- خلاص ترکیب الافلاک (نسخه‌ای از آن در مشهد موجود است)
- شرح قصیده عینیه ابن سینا (نسخه‌هایی از آن در وین، مونیخ و برلین است)
- آثاری که مفقود است: تفسیر مشکلات کتاب قانون، کتاب الحیوان به فارسی، شرح رساله حی بن یقطان ابن سینا.
[۱]
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
