[آریایی]
[↑] تاریخ واژۀ آریایی[۱]
کاربرد واژه Aryan به مثابه یک اصطلاح در تاریخ کلاسیک به حدود سال ۱٦٠٠ میلادی باز می‌گردد که در اصل از واژه‌های لاتینی Arianus, Arianaاست که آن‌ها هم از واژه‌های یونانی Aria, Areiaمی‌آید؛ نام‌هایی که در زمان باستان برای اشاره به‌بخش شرقی ایران بزرگ و ساکنان این منطقه به کار می‌رفته است. ایرانی های باستان این نام را برای اشاره به خودشان به‌کار می‌برده‌اند (ariya- در فارسی باستان) که بعدها "ایران"[٢] شده است. سرچشمه نخستین این واژه، ریشه سانسکریت arya- است به‌معنای "هم‌میهن" که سپستر به‌معنای "شریف" و "نجیب" و "وابسته به خانواده اصیل" به‌کار رفته. هم‌چنین این نام توسط مهاجمان به هندوستان که به‌زبان سانسکریت صحبت می کردند، در متون کهن برای نامیدن خودشان به‌کار رفته است.
از اوایل قرن نوزدهم میلادی، زبان‌شناسان اروپایی (Friedrich Schlegel, 1819، که این واژه را با واژه Ehre آلمانی به‌معنای "شرافت" مرتبط دانست) این اصطلاح را برای اشاره به مردمان کهنی که ما اکنون آن‌ها را هندو-اروپایی می‌نامیم به‌کار بردند (با این گمان که آن‌ها هم خود را به همین نام می‌نامیده‌اند). این کاربرد در زبان انگلیسی از سال ۱٨۵۱ مورد تایید واقع شد. این اصطلاح به‌دست نژادپرست‌ها افتاد و در آلمان از سال ۱٨۴۵ در تقابل با نژاد سامی به‌کار رفت.
زبان‌شناس آلمانی، ماکس مولر (۱٨٢٣-۱۹٠٠) در نوشته‌هایش در زمینه زبانشناسی تطبیقی، این اصطلاح را (به‌جای هندو-اروپایی، هندو-ژرمنی، سفیدپوست و یافثی[٣]) برای گروهی از زبان‌های هم‌خانواده و تصریفی متعلق به این مردم به‌کار برده و مرسوم کرد؛ زبان‌هایی که بیشتر در اروپا یافت می‌شوند اما البته شامل سانسکریت و فارسی هم هستند.
"آریایی" در این معنا از سال ۱٨٣۹ استفاده می‌شده (و این کاربرد به‌لحاظ زبان‌شناختی درست‌تر است) اما املاء این واژه موجب اشتباه با اصطلاحی دیگر یعنی Arian که مرتبط با تاریخ کلیسا است[۴]، شد. لذا کم کم در زبانشناسی تطبیقی در حدود سال ۱۹٠٠ اصطلاح هندو-اروپایی Indo-European جانشین آن شد (بجز وقتی که برای تفاوت قائل شدن بین زبان‌های هندو-اروپایی هندوستان از زبان‌های غیر هندو-اروپایی‌اش به‌کار می‌رود که هنوز در این مورد از اصطلاح Aryan استفاده می‌شود.)
این اصطلاح در ایدئولوژی نازی برای اشاره به "عضوی از نژاد سفید پوست غیر یهودی از نوع نوردیک[۵]" به‌کار رفت. به‌هر حال، از چشم‌انداز تمایز نژادی این واژه حقیقتا تنها شامل هندو-ایرانی‌ها می‌شود (البته بیشتر ایرانی‌ها تا هندی‌ها) و در نهایت این واژه از دوران نازی کاربرد آکادمیک عامش را از دست داده است.[٦]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- Aryan
[٢]- به مقاله "جستاری ريشه‌شناختی پيرامون واژه‌ی «ايران»" مراجعه شود.
[٣]- Japhetic، منسوب یه japhet (یافث). منظور فرزندان "یافث" است که خود یکی از فرزندان نوح پیامبر پس از سام و حام است که در اسطوره‌های سامی پدر اقوام هند و ژرمن محسوب می‌شود. برای توضیح بیشتر ر.ک. دهخدا.
[۴]- Arian نحله‌ای کلیسایی است منسوب به کشیشی به‌نام Arius در اوایل قرن چهارم میلادی که در اسکندریه می‌زیست.
[۵]- Nordic به‌معنای اسکاندیناویایی یا ژرمن است. نوردیک‌ها مردمانی هستند بلندقد، با موهایی بلوند و رنگ پوستی روشن و چشمانی آبی که در شمال اروپا ساکنند.
[٦]- تاریخ واژۀ آریایی، برگردان از: ح. جوشن‌لو، وبگاه گفتاورد
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
