قرآن‌شناسی
(قرآن و تورات)
فهرست مندرجات
[قبل] [بعد]
[↑] قرآن و تورات
کلمه تورات ۱٨ بار و عناوین دیگری از آن مانند کتاب موسی و... چند مورد در قرآن ذکر شده است. قرآن کریم تصریح دارد که خداوند تورات را به وحی خویش بر موسیعلیه‌السلام نازل فرموده است[۱] و گفته شده است که در تورات «حکم الله» نازل شده است[٢] و عیسی(ع) تصدیق‌کننده آن شمرده شده است[٣] و گفته شده است که پیامبر اسلام(ص) نیز تصدیق‌کننده آن است[۴] و یهودیان به «اقامه تورات» تشویق شده‌اند[۵] و در آیه مشهوری[٦] آمده است که کسانی که تورات بر آنان عرضه شده و سپس حق آن را چنان‌که باید و شاید به‌جای نمی‌آورند همانند درازگوشی هستند که کتاب‌هایی حمل می‌کند. و سعدی در اشاره به‌مضمون همین آیه است که می‌گوید:
| نه محقق بود نه دانشـمند | چـارپایی بر او کتـابی چنـد |
نکته مهمی که در قرآن کریم به آن اشاره شده است این است که یهودیان انتظار پیامبر آخرالزمان یعنی حضرت محمد(ص) را داشته‌اند و وصف او را در تورات یافته بودند، چنان‌که می‌فرماید: «الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی یجدونه مکتوبا عندهم فی التوراة و الانجیل یأمرهم بالمعروف و ینهاهم عن المنکر...»[٧] کسانی که از فرستاده و پیامبر امی پیروی می‌کنند که نام [و نشان] او را در تورات و انجیل که در نزدشان است نوشته می‌یابند (همو که تا آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از ناشایستی باز می‌دارد...). ج. هارویتس در اشاره به این آیه می‌نویسد:
- «آیه ۱۵٧ سوره اعراف مؤمنان را اکیدا متقاعد کرده بود که تورات در بردارنده پیشگویی خاصی در باره آمدن حضرت محمد(ص) است. سابقه کوشش‌هایی که در راه اثبات این نظر به‌عمل آمده به صدر اول اسلام می‌رسد، ولی در اواسط قرن سوم هجری بود که آیات معینی از اسفار خمسه (تورات) و سایر اسفار عهد عتیق که حاکی از ظهور حضرت محمد(ص) است، با ترجمه دقیق و امین نقل و تفسیر می‌شود. ابن جوزی در کتاب الوفای خویش از یکی از آثار ابن قتیبه که نامش را نبرده است، عباراتی از این دست نقل می‌کند. و چندین فقره نظیر آن را در همان روزگار، علی بن طبری نقل می‌کند و این‌گونه منقولات در دفاعیات و مجادلات کلامی قرن‌های بعد کراراً دیده می‌شود. از تورات آیات ۹ تا ۱٢ باب شانزدهم و آیه ٢٠ باب هفدهم و آیه ٢۱ باب ٢۱ سفر تکوین، و آیه ۱٨ باب ۱٨، و آیات ٢ و ۱٢ باب ٣٣ سفر تثنیه نقش برجسته‌ای در این میان بازی می‌کنند. و گفتنی است که طبق آیه ٢۱ باب ٢۱ سفر تکوین «فاران» مسکن اسماعیل است، و طبق آیات ۱٢۵ و ۱٢٧ سوره بقره و ٣٧ سوره ابراهیم او در مکه سکنا داشته است، لذا «فاران» با مکه انطباق می‌یابد. بر مبنای این انطباق در آیه دوم باب سی و سوم سفر تثنیه اشاره به محمد(ص) و در آیه ۱٨ باب ۱٨ و آیه ۱٢ باب سی و سوم سفر تثنیه اشاره به خاتم النبوة وجود دارد». [٨]
در قرآن کریم یهودیان به‌خاطر «تحریف و جابه‌جا کردن کلمات [تورات] از مواضع آن‌ها» سرزنش می‌شنوند[۹]. در آیه ۴٦ سوره نسأ، اشاره به نمونه‌ای از موارد تحریف آنان دارد. و هم‌چنین آنان متهم به این شده‌اند که بخشی از آنچه را که به آنان وحی شده پنهان می‌دارند[۱٠]. در دو آیه پیاپی (آیات ٧۵ ٧٦ سوره بقره) هم به تحریف یهود و هم به افکارشان در مورد بشارت ظهور حضرت محمد(ص) اشاره شده است: «[ای مؤمنان] آیا امیدوارید که [یهودیان] به [حقانیت] شما ایمان آورند، و حال آن‌که گروهی از آنان کلام الهی را می‌شنوند و پس از آن‌که آن را دریافتند آگاهانه دگرگونش می‌سازند. و چون با مؤمنان رو به رو شوند گویند ایمان آوردیم و چون با همدیگر تنها شوند گویند آیا آنچه را که خداوند بر شما آشکار کرده است [در مورد حضرت رسول(ص)] با آنان در میان می‌گذارید، تا در پیشگاه خداوند بر شما حجت آورند، مگر اندیشه نمی‌کنید؟». مفسران در شرح آیه اخیر گفته‌اند بنی‌اسرائیل پیش از مبعوث شدن پیامبر اسلام(ص) طبق اشارات تورات انتظار ظهور او را داشتند و حتی در مناقشات داخلی خود، یا در مبارزات‌شان با مشرکان عرب، به‌خود وعده می‌دادند یا آنان را تهدید می‌کردند که پیامبر بعدی طرفدار و مؤید آنان است. به‌قول سورآبادی ایشان تصور می‌کردند که آن پیامبر با آن صفات از «بنی‌اسرائیل» خواهد بود و چون از «بنی اسماعیل» (اسماعیل فرزند ابراهیمعلیهما السلام، اعلی جد عرب‌ها) شد گفتند این نه آن است که انتظار ظهورش را داشتیم، فراء می‌گوید در این آیه قول بعضی از یهود به بعضی دیگر گفته شده است که با مسلمانان در میان مگذارید که وصف محمد(ص) را در تورات یافته‌اند، و بیهوده سند به‌دست مخالفان خود می‌دهید. آیه مهم دیگری که در این زمینه در قرآن کریم هست، آخرین آیه سوره فتح است: «محمد پیامبر خدا، و کسانی که با او هستند بر کافران سختگیرند و با یکدیگر مهربان. آنان را می‌بینی که رکوع می‌کنند، به سجده می‌آیند و جویای فضل و خشنودی خدا هستند. نشان‌شان اثر سجده‌ای است که بر چهره آن‌هاست. این است وصفشان در تورات و در انجیل، که چون کشته‌ای هستند که جوانه بزنند و آن جوانه محکم شود و بر پای خود بایستند و کشاورزان را به شگفتی وادارد، تا آنجا که کافران را به‌خشم آورد. خدا از میان آن‌ها کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به آموزش و پاداشی بزرگ وعده داده است».[۱۱].
تورات و فرهنگ تشیع: علامه مجلسی باب ۱٣ از کتاب الامامة (مجلد ٢٦ طبع ۱۱٠ جلدی، صفحات ۱٨٠ ۱٨۹) را تحت این عنوان و موضوع آورده است که کتب انبیأعلیهم‌السلام [از جمله تورات] نزد ائمه اطهار(ع) بوده است و ایشان با وجود اختلاف لغت و زبان آن را می‌خوانده‌اند. همو از بصائر الدرجات حدیثی با سلسله رواتش از امام صادق(ع) و از طریق ایشان از حضرت امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند به این مضمون: «اگر دست یابم و حکمرانی با من باشد، بین اهل تورات به تورات و بین اهل انجیل به انجیل و بین اهل زبور به زبور حکم خواهم کرد تا آنجا که هر کدام به درگاه خداوند [به زبان حال] گوید که خدایا علی با من و بر وفق من حکم کرد»[۱٢]. همو به نقل از تفسیر [منسوب به] امام عسگری در تفسیر آیه «و یاد کنید که موسی به قومش گفت‌ای قوم من شما با گوساله‌پرستی بر خودتان ستم کرده‌اید، اینک به درگاه آفریدگارتان توبه کنید و خودتان را بکشید که این در نزد آفریدگارتان برای شما بهتر است، آنگاه [که چنین کردید خداوند] از شما در گذشت». (بقره ۵۴) می‌نویسد: و به‌فرمان خداوند کسانی که گوساله نپرستیده بودند، مأمور شدند که کسانی را که گوساله پرستیده بودند، بکشند و کشتاری عظیم درگرفت. بعد خداوند از راه شفقت به موسی(ع) وحی فرمود حالا که لامحاله باید این محنت و امتحان را تحمل کنند، در دعای خود به‌حضرت محمد(ص) و ائمه اطهار(ع) توسل کنند و آنان چنین دعا کردند و به برکت این توسل و جاه و آبروی چهارده معصوم بلا و ابتلا پایان گرفت[۱٣]. در یکی از دعاهای مربوط به عرفه که با عبارت «اللهم یا شاهد کل نجوی» آغاز می‌گردد، عباراتی مشتمل بر سوگند دادن خداوند آمده است، از جمله: «بحق توراة موسی و انجیل عیسی و زبور داود و فرقان محمد صلی‌الله علیه و آله و علی جمیع الرسل و باهیا شراهیا...» که هم سوگند به تورات در آن مشهود است و هم سوگند به آهیا و شراهیا که ظاهرا دو کلمه عبری است اعم از این‌که توراتی باشد یا نه ؛ و مرحوم الهی قمشه‌ای در ترجمه آن نوشته‌اند و به حق آهیا و شراهیا (که حضرت حسن و حسین و حضرت علی و فاطمه‌اند)[۱۴]. شبیه این دو کلمه دو نام شبر و شبیر است که نام امام حسن و امام حسینعلیهما السلام است. و بعضی منابع مشبر را برای محسن (با تشدید سین) فرزند فوت شده حضرت علی و فاطمه زهراعلیهم‌السلام یاد کرده‌اند. ابن منظور در لسان العرب این نام‌ها را فرزندان هارون(ع) می‌داند که حضرت علی(ع) احتمالا با توجه به این‌که رسول‌الله(ص) ایشان را در حدیث منزلت نسبت به‌خود به‌منزله هارون(ع) به موسی(ع) دانسته‌اند بر فرزندان خود نهاده‌اند.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- آل‌عمران، ٣، مائده، ۴۴
[٢]- مائده، ۴٣
[٣]- مائده، ۴٦
[۴]- سوره صف، ٦
[۵]- مائده، ٦٦، ٦٨
[٦]- سوره جمعه، ۵
[٧]- اعراف، ۱۵٧
[٨]- مقاله «تورات» در دایرةالمعارف اسلام، طبع اول، ٧٠٧.
[۹]- نسأ، ۴٦، مائده، ۱۵، ۴۱، ۴۴
[۱٠]- مائده، ۱۵، انعام، ۹۱
[۱۱]- سوره فتح، آیه ٢۹، ترجمه عبدالمحمد آیتی
[۱٢]- بحار الانوار، ٢٦/۱٨٣
[۱٣]- بحارالانوار، ج ۱٣، باب «نزول التوراة و سؤال الرؤیة و عبادة العجل»، ٢٣۴ ٢٣۵
[۱۴]- مفاتیح الجنان، اعمال شب عرفه، ۴٦۴
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ خرمشاهی، بهاءالدین، دایرةالمعارف تشیع، ج ۵
