- مشخصات گیاه
- خواص دارویی
- اسانس زوفا
- روش کاشت
- تناوب کاشت
- برداشت
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[گیاه‌شناسی] [گياهان دارويی]
زوفا (نام علمی: Hyssopus Officinalis؛ که در افغانستان «زوف» نامیده می‌شود و برخی آن را «ملنگان» هم می‌نامند)، گیاهی است پایا از تیره نعناعیان که به‌حالت خودرو می‌روید. ریشه‌اش ضخیم و منشعب و ساقه‌هایش نسبتاً چوبی و برگ‌هایش کوچک و متقابل و نوک تیز و بسیار معطر می‌باشد. هم‌چنین، گل‌هایش زیبا و معطر است[۱].
این گیاه اگرچه تلخ مزه است ولی به‌عنوان طعم‌دهنده مواد غذایی و هم‌چنین در تهیه سس مورد استفاده قرار می‌گرد[٢].
[↑] مشخصات گیاه
زوفا گياهی وحشی و چند ساله (۵ تا ٧ ساله)، بسيار معطر و دارای ریشه ضخیم و ساقه‌های متعدد چوبی شده به ارتفاع ٢٠ تا ٦٠ سانتی متر است که به‌حالت خودرو در کوهستان‌های مناطق گرم و خشك تا ارتفاعات ٢٠٠٠ متری می‌رويد. برگ‌های آن صاف فاقد دندانه، باريك، كشيده و كم‌وبيش نيزه‌ای شكل به‌طول ٢ تا ۴ سانتی‌متر و به‌رنگ سبز روشن است. ريشه‌ای ضخيم و منشعب دارد و ساقه‌های متعدد گياه در مجموع ظاهر پر پشت بدان می‌بخشد. گل‌های آن به رنگ‌های آبی تيره مايل به‌بنفش، سفيد و گاهی گلی است. گلدهی در فاصله ماه‌های تير و مرداد است ميوه چهار فندقه‌ای و رنگ آن سياه يا قهوه‌ای تيره است[٣]. اسانس این گیاه مشابه اسانس نعناع است و مصرف طبی دارد[۴].
منشأ این گیاه آسیای صغیر گزارش داده شده و هم‌چنین زوفا در سطح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا، عمدتاً در روسیه، بلغارستان، مجارستان، ایتالیا و اسپانیا، فرانسه و کشمیر و هند کشت می‌شود و از دریای خزر تا دریای سیاه هم‌چنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه می‌روید.
[↑] خواص دارویی
زوفا یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین گیاهان دارویی و ادویه‌ای به‌شمار می‌رود که در آثار تئوفراست، بقراط، دیوسکورید و ... آمده است. از دم کرده پیکر رویشی این گیاه برای درمان بیماری‌های مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه، سیاه سرفه، برونشیت و آسم استفاده می‌شود. مواد موثره این گیاه سبب افزایش فشارخون، هضم غذا و هم‌چنین کاهش تورم می‌شود[۵].
نوشيدن زوفای جوشيده با عسل و گياه سداب به کسانی که به سرفه‌های شديد، تنگی نفس دارند و افراد مبتلا به رماتيسم و کسانی که نفس‌شان با خس‌خس همراه است، کمک می‌کند[٦]. این گیاه همراه با عسل کرم‌های داخل شکم را می‌کشد و کوبیده شده آن با انجیر تازه به از خشکی در آمدن مزاج کمک می‌کند؛ اگر گل زنبق یا سوسن یا شاهی به آن اضافه گردد، اثر آن قوی‌ترهم می‌شود. این گیاه دارویی عالی برای ورم یا آماس لوزه در گلو است و این تحت شرایطی است که به‌عنوان غرغره از آن استقاده شود؛ مالیدن پماد آن به‌سر شپش را از بین می‌برد. این گیاه برای کاهش بیماری خلط بسیار مناسب است و در تمام مشکلات ناشی از سرما یا بیماری‌های قفسه سینه و یا ریه مناسب است و این تاثیر هنگامی است که مثل شربت استفاده شود[٧].
[↑] اسانس زوفا
خاصیت ضد قارچی و باکتریایی دارد. این اسانس در صنایع کنسروسازی، نوشابه‌سازی و هم‌چنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد. به‌علت نوش فراوانی که در گل‌های این گیاه به‌وجود می‌آید در ردیف گیاهان مولد عسل قرار دارد. عسل حاصله از آن کیفیت بسیار مطلوبی دارد[٨].
[↑] روش کاشت
از آن‌جایی که بذرهای زوفا قوه رویشی مناسبی دارند کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی داشته و پس از کاشت زمین را باید آبیاری کرد. چنانچه این گیاه در شیب‌ها کشت شود چهت ردیف‌ها باید برخلاف جهت شیب زمین باشد. در گذشته در برخی از کشورها تکثیر زوفا به روش‌های غیرمستقیم (کشت در خزانه و یا حتی به روش رویشی است) انجام می‌گرفته است ولی در حال حاضر در اکثر کشورهایی که این گیاه کشت می‌گردد برای تکثیر از روش مستقیم استفاده می‌شود
[↑] تناوب کاشت
زوفا ٧-۵ سال عمر می‌کند؛ از این‌رو انتخاب زمین مناسب برای این گیاه ضرورت دارد. علف‌های هرز در رشدونمو مقدار مواد موثره زوفا تاثیر منفی بر جای می‌گذارد. مبارزه با علف‌های هرز در طول رویش گیاه ضروری است. زوفا را با گیاهانی مانند غلات، خردل و ذرت به تناوب کشت کرد. کاشت این گیاه در زمین‌هایی که به‌مقدار زیادی از علف‌کش‌هایی با ماده موثره تریازین استفاده شده است مناسب نیست تناوب کشت زوفا با گیاهانی که بذر آن‌ها پس از رسیدن به‌اطراف ریزش می‌کند (مانند رازیانه، گشنیز و...) و هم‌چنین تناوب با گیاهان ریشه‌ای (مانند یونجه، شبدر...) مناسب نیست زیرا این گیاهان در گسترش بیماری‌ها موثرند
زوفا را می‌توان ۵-۴ سال متوالی در یک قطعه زمین کشت کرد. پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به‌تناوب کشت شود.
[↑] برداشت
اگر هدف از کاشت استفاده از پیکر رویشی آن برای ادویه باشد اوایل گلدهی باید برداشت شود اگر به‌منظور استخراج اسانس کشت‌شده باشد. گیاهان را در مرحله گلدهی کامل یعنی اوایل تابستان باید برداشت کرد. برداشت اندام‌های موردنظر گیاه باید از اندام فوقانی ساقه‌های چوبی صورت گیرد. اگر هنگام برداشت هوا خشک باشد و آفتاب شدید نتابد پیکر رویشی برداشت شده را می‌توان برای مدتی روی زمین قرار داد و پس از کاهش رطوبت آن‌ها را به خشک‌کن منتقل کرد دمای مناسب برای خشک کردن گیاه با استفاده از خشک‌کن‌های الکتریکی ۳۵-۳٠ درجه است
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط الهام محمدی با همکاری آقایان صدیق رهپو طرزی و استاد پرویز نیک‌آیین برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- زوفا، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد به نقل از: فرهنگ معین
[٢]- کتب طب سنتی
[٣]- گياهان دارويی، روزنامۀ اطلاعات، يكشنبه ٢۴ ارديبهشت ۱٣۹۱ - ٢۱ جمادی الثانی ۱۴٣٣ - ۱٣ مه ٢٠۱٢ - شماره ٢۵٣۱٠
[۴]- ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد، پیشین
[۵]- کتب طب سنتی
[٦]- گياهان دارويی، روزنامۀ اطلاعات، پیشین
[٧]- کتب طب سنتی
[٨]- همان‌جا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
