 |
|
ختنه
فهرست مندرجات
◉ واژه‌شناسی
◉ پیشینه‌ی تاریخی
◉ کاربرد و روش‌ها
◉ اثرات مثبت
◉ عوارض جانبی
◉ جامعه و فرهنگ
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
سنت‌های اجتماعی سنت‌های دینی
ختنه یا پَربُرش (به انگلیسی: Circumcision، با تلفظ آمریکایی: Circumcision؛ برگرفته از واژه‌ی لاتین: circumcisio به‌معنای «بریدن پوست اطراف آلت مرد»)، به بریدن و زدودن تمام یا بخشی از پیش پوستِ آلت تناسلی مرد، که به‌دلایل پزشکی، سنتی یا مذهبی انجام می‌شود، می‌گویند. اگر به هنگام ختنه، لگام (frenulum) آلت تناسلی هم بریده شود، به این کار لگام‌بُری (frenectomy) گفته می‌شود.
در واقع، سنت ختنه، رسمی کهن است که از تاریخ ثبتشده بشری قدیمی‌تر است و نگاره‌هایی از آن در غارهای دوران نوسنگی و آرامگاه‌های مصری یافته شده است. این سنت جاافتاده یهودی، که بخشی واجب از باورهای فردی مسلمانان نیز می‌باشد، ظاهراً از مصریان باستان اقتباس شده است.
| ▲ | واژه‌شناسی |
ریشه واژه پَربُرش در انگلیسی (circum + cision) به‌معنای بریدن پوست اطراف آلت است که در آن پیش پوست به‌همراه لگام که پوست را به زیر نوک آلت تناسلی مردانه متصل می‌کند بریده می‌شود. به‌سخن دیگر، ختنه، عمل جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از پوست ختنه‌گاه آلت تناسلی مرد است.
به مردی که آلت تناسـلی او، ختنـه نشـده باشـد اصطلاحاً «نامختـون» گفتـه می‌شـود. با این وجود، در بسا موارد مشاهده می‌شود که واژه‌ی ختنه در کتاب‌مقدی به‌طور مجازی نیز به‌کار رفته است. چنان‌که موسی دربارۀ خود می‌گوید: «مردی با لب‌های نامختون» که منظور از لکنتی است که در زبان خود داشت و نیز نامختون برای نجات و شرارت استعمال شده است و گاهی گوش نامختون یا قلب نامختون نیز به‌کار رفته است.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
ختنه، یکی از قدیمی‌ترین اعمال جراحی شناخته شده در جهان باستان است که حدود پانزده هزار سال از قدمت آن می‌گذرد و کاوشگران انجام‌شدن این عمل را در اجساد مومیائی شده متعلق به مصریان باستان به اثبات رسانده‌اند و از سالیان دور در میان عده‌ای از سیاهان آفریقا و اقوام استرالیایی و برخی از اقوام دیگر (بدون وابستگی مذهبی) رایج بوده است، کما این‌که در کتاب‌های مذهبی پیروان ادیان یهود و اسلام اشارات و توصیه‌های فراوانی به این امر شده است.
منشأ ختنه با قطعیت شناخته شده نیست. نظریه‌های مختلف درباره‌ی دلایل انجام ختنه و این‌که چگونه بشر آن را آغاز کرد، بیان شده است؛ از جمله: به‌عنوان یک قربانی مذهبی، یک شکلی از سحر و جادو برای اطمینان از نیرومندی و یا باروری، برای افزایش لذت جنسی، به‌عنوان وسیله‌ای برای تمایز یک گروه اجتماعی از گروه دیگر، به‌عنوان وسیله‌ای افزایش جذابیت مرد برای زنان، به‌عنوان وسیله‌ای نمادین اخته‌گی برای تحقیر دشمنان و بردگان و ...
قدیمی‌ترین نقاشی از ختنه در مصر باستان یافت شده است. این نقاشی مربوط به ۲۰۰۰ تا ۲۳۵۰ سال پیش از میلاد می‌باشد.
به‌هر حال، از شواهد مستند بر می‌آید که ختنه در مصر باستان رواج داشت و قدیمی‌ترین نقاشی که از عمل ختنه در مصر باستان یافت شده است، مربوط به ۲۰۰۰ تا ۲۳۵۰ سال پیش از میلاد می‌باشد. با این وجود، هرودوت مورخ یونانی، می‌نویسد: «مصری‌ها و اقوامی که آن را از آن‌ها آموخته‌اند، تنها مردمانی نیستند که عمل ختنه در میان آنان رایج است»[]. پریتشرد گوید: «ختنه در میان اماگوسیان که سکنۀ افریقای جنوبی می‌باشند، معروف بود و کفار و ساکنان قدیم کنعان نیز تا زمان آمدن فلسطینیان ختنه می‌شدند و بدان سبب همواره فلسطینیان را نامختون خطاب می‌کردند. اما اسبابی که برای انجام این کار استعمال می‌نمودند، کارد و تیغ و یا سنگ تیزی بود.»
بعدها، عمل ختنه به‌عنوان یک سنت مذهبی در یهودیت در نظر گرفته شد که از آن طریق، به دین اسلام نیز راه یافت. بنا به‌نوشته‌ی قاموس کتاب‌مقدس: «ختنه در میان مسلمین در هر شهر و بلدی که یافت شوند معروف و واجب می‌باشد و ایشان نیز مثل یهود آن را یکی از فرایض دین شمارند؛ به‌طوری‌که چون طفل را ختنه کنند، گویند به حمدالله به شرف دین اسلام نایل آمد.»
امروزه، ختنه شایع‌ترین عمل جراحی است که روی نوزادان پسر انجام می‌شود. در آمریکا سالانه ۱،۵ میلیون ختنه با هزینه‌ای بالغ بر ۱۵۰ میلیون دلار انجام می‌شود. انجام ختنه در آمریکای جنوبی و مرکزی، آسیا و بیشتر اروپا شیوع کمتری دارد. در کانادا ۴۸ درصد مردان ختنه کرده‌اند. گروه‌های مذهبی همچون معتقدان به یهودیت و اسلام انجام ختنه را توصیه می‌کنند. در آمریکا آمار دقیقی وجود ندارد ولی در بسیاری از مناطق بالای ۴۵ درصد مردان ختنه شده‌اند. که این میزان در میان سفید پوستان بالاتر بوده و در میان گروه‌هایی همچون سیاهان و اسپانیایی تباران پایین‌تر است.
| ▲ | کاربرد و روش‌ها |
| ▲ | اثرات مثبت |
| ▲ | عوارض جانبی |
| ▲ | جامعه و فرهنگ |
◼ ختنه در دین یهود
به‌طور سنتی، معمولاً مراسم ختنه برای یک نوزاد یهودی در روز هشتم پس از تولدش انجام می‌شود. این سنت ریشه در دستورات کتاب مقدس دارد. در باب ۱٧، سفر پیدایش تورات، خدا وعدۀ اسحاق را به ابراهیم ۱٠٠ ساله و سارای ۹٠ ساله داد و عهد ختنه به‌عنوان نشانه‌ای از قوم خدا برقرار شد.
- و چـون ابـرام نـود و نـه سـاله بود، خداونـد بـر ابـرام ظاهـر شـده، گفـت: «من هسـتم خـدای قادر مطلـق. پیش روی من بخـرام و کامـل شـو و عهـد خویش را در میـان خـود و تو خواهم بسـت، و تو را بسـیار بسـیار کثیـر خـواهم گردانیـد.»[۱٣]
... پس خدا به ابراهیم گفت: «و اما تو عهد مرا نگاه‌دار، تو و بعد از تو ذريت تو در نسل‌های ايشان. اين است عهد من كه نگاه خواهيد داشت، در ميان من و شما و ذريت تو بعد از تو هر ذكوری از شما مختون شود، و گوشت قَلَفۀ خود را مختون سازيد، تا نشان آن عهدی باشد كه در ميان من و شماست. هر پسر هشت روزه از شما مختون شود. هر ذكوری در نسل‌های شما، خواه خانه‌زاد خواه زرخريد، از اولاد هر اجنبی كه از ذريت تو نباشد، هر خانه‌زاد تو و هر زر خريد تو البته مختون شود تا عهد من در گوشت شما عهد جاودانی باشد. و اما هر ذكور نامختون كه گوشت قَلَفۀ او ختنه نشود، آن‌‌كس از قوم خود منقطع شود، زيرا كه عهد مرا شكسته است.»[۱۴]
قاموس کتاب‌مقدس، در این باره می‌نویسد:
- «ختنه، یکی از رسوم مشهور دین یهود می‌باشد و آن بریدن گوشت غلفه‌ی هر فرزند نرینه‌ای است که هشت روز از تولدش گذشته باشد و این رسم نشانه‌ی عهدی است که خدا در میانه‌ی ابراهیم و ذریه‌ی او گذارده فوراً خود و همگی اهل بیتش ختنه شدند.»[۱۵]
این سنت در ایام موسی تجدید شد؛ چنان‌که در لاویان ۱٢: ٣ آمده: «و در روز هشتم گوشت غُلفه‌ی او مختون شود.» بنابراین، شخص نامختون را سزاوار نبود که فصح را بخورد[۱٦].
سنت ختنه در دین یهود
با این حال، جالب این است که موسی خود فراموش کرده بود تا فرزند خود را ختنه کند و خدا می‌خواست او را از این بابت مجازات کند. در باب چهارم سفر خروج آمده: زمانی که «موسی و خانواده‌اش به‌سوی مصر رهسپار شدند. در بين راه وقتی استراحت می‌كردند، خداوند بر او ظاهر شد و او را به مرگ تهديد كرد. آنگاه صفوره سنگی تیز گرفته، غُلفۀ پسر خود را ختنه کرد و پوست اضافی را جلو پای موسی انداخته، گفت: «تو مرا شوهر خون هستی! به‌سبب ختنه نكردن پسرت نزديك بود خودت را به كشتن دهی.» بنابراين، خدا از كشتن موسی چشم پوشيد.»[۱٧]
از این گذشته، قوم یهود زمانی که چهل سال در بیابان سرگردان بودند، فرزندان خود را که در آن‌جا به‌دنیا آمدند، ختنه نکردند و از این روی، مورد سرزنش خدا قرار گرفتند:
- در اين موقع خداوند به يوشع دستور داد كه تمام پسران و مردان اسرائيل ختنه شوند. خداوند به ايشـان فرمود كه برای انجام اين عمل از سنگ چخماق استفاده كنند. محلی كه اسرائيلی‌ها در آن ختنه شدند «تپه ختنه» ناميده شد. دليل اين كار اين بود كه تمام مردانی كه به سن جنگيدن رسيده بودند و موقع بيرون آمدن از مصر ختنه شده بودند، همگی در بيابان مرده بودند و پسران آن‌ها كه پس از خروج از مصر متولد شده بودند، ختنه نشده بودند. قوم اسرائيل چهل سال در بيابان سرگردان بودند تا اين‌كه تمام مردانی كه هنگام بيرون آمدن از مصر به سن جنگيدن رسيده بودند، مردند. آن‌ها چون خداوند را اطاعت نكردند، او هم قسم خورد كه نگذارد وارد سرزمينی شوند كه وعده آن را به اجدادشان داده بود زمينی كه شير و عسل در آن جاری است. پس يوشع پسرانی را كه بزرگ شده بودند و می‌بايست جای پدران خود را بگيرند، ختنه كرد.
پس از انجام عمل ختنه، همگی در خيمه‌های خود به استراحت پرداختند تا بهبود يابند. سپس خداوند به يوشع فرمود: «امروز ننگ ختنه نشدن را از روی شما برداشتم.» آن جايی كه اسرائيلی‌ها ختنه شدند، جلجال (يعنی «برداشتن») ناميده شد و تا به امروز به‌‌همان نام باقی است.[۱٨]
بدین ترتیب، ختنه نوزادان پسر، در دین یهود، یک فرمان الهی است که در عهد عتیق کاملاً تصریح شده است.
◼ ختنه در مسیحیت
در مسیحیت، سندی در دست نیست که ختنه توسط عیسی مسیح منسوخ شده باشد. چون عیسی مسیح گفت: «من نیامدهام تا شریعت موسی را نابود کنم و یا تغییر دهم، بلکه آمدهام آن را به بهترین وجه پیاده کنم»[۱۹]. پس از عیسی مسیح، «شمعون» معروف به «پطرس» (که رهبر حواریون بود و نشر پیام عیسی مسیح را بر عهده داشت) خواهان این بود که همه احکام شریعت موسی اجرا گردد، اما «پولس» رسول برخلاف او نظر داشت. مستر هاکس می‌نویسد:
- «یهودیانی که به دین مسیح میگرویدند، گمان می‌کردند که باز مثل سابق، باید مختون شوند تا بدان واسطه بهراه نجات داخل توانند شد. از آنرو حضرت پولس حواری در رساله‌ی به اهل غلاطیه میفرماید: اینک من پولس به شما میگویم که اگر مختون شوید، مسیح برای شما هیچ نفعی ندارد. بلی باز به هرکس که مختون شود شهادت میدهم که مدیون است که تمامی شریعت را بهجا آرد و باز در باب ٦ آیه‌ی پانزدهم میفرماید: زیرا که در مسیح عیسی نه ختنه چیزی است و نه نامختونی بلکه خلقت نو.»[٢٠]
سرانجام دیدگاه پولس بر دیدگاه پطرس پیروز شد، بدین جهت امروزه مسیحیان، از لحاظ مذهبی، به‌سنت ختنه عمل نمی‌کنند.
◼ ختنه در اسلام
در قران هیچ اشاره‌ای به ختنه یا وجوب آن نشده است. در دین اسلام، ختنه پسران، سنت پیامبر اسلام محسوب می‌شود و احادیثی در تایید آن وجود دارد. بر این اساس برخی علمای مسلمان آن را واجب و برخی دیگر آن را در حد یک توصیه می‌دانند[٢۱]. با این حال، در مذهب اهل سنت، ختنه واجب است؛ اما، برای گرویدن به اسلام، لازم نیست[٢٢].
هرچند نوزادان پسر، براساس آئین یهود، در روز هشتم تولد باید ختنه شوند. ولی از نظر شرعی در اسلام، زمان خاصی برای ختنه ذکر نشده است. با این حال، ظاهراً ترجیح با ختنه در سنین کودکی است[٢٣]. چنان‌که در روایات اسلامی آمده که بهتر است در روز هفتم ولادت، پسر را ختنه کرد[٢۴]. زیرا، پیامبر اسلام، فرزندان دخترش، حسن و حسین را در روز هفتم ولادت ختنه نمود[٢۵]. افزون بر این، براساس آئین یهودیت هر مردی که به دین یهود درآید باید ختنه شود. در اسلام چنین شرطی برای تازه مسلمانان وجود ندارد[٢٦]. به‌هر حال، در روش ختنه بین مسلمانان و غیر مسلمانان، تفاوتی وجود ندارد.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
رایحه مظفریان، ناقص‌سازی جنسی زنان در ایران (مطالعه موردی شهرستان قشم)
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
فروید در مطالعات متعددی می‌نویسد: «خاستگاه این سنت مصر است. هرودوت، پدر تاریخ شرح می‌دهد که سنت ختنه از سالیان بسیار دور در مصر مرسوم بوده است. گفته وی را بررسی اجساد مومیایی شده و حتا تصاویر نقاشی‌شده روی دیوار غار‌ها به اثبات می‌رساند. تا جایی‌که می‌دانیم هیچ‌یک از اقوام مدیترانه پیرو این سنت نبوده‌اند». تنها یک‌بار فروید نوشت: «از بین‌بردن تمایلات جنسی کلیتوریس یک پیش‌شرط لازم برای توسعه زنانگی است». او کلیتوریس را یک ارگان نرینه و مذکر توصیف کرد و فعالیت جنسی مربوط به آن را متعلق به دوران کودکی دانست.
در واقع تاریخ شروع عمل ختنه‌ی زنان در دنیا و هم‌چنین منشای آن به‌طور قطع مشخص نیست. اما آن‌چه که اهمیت دارد این موضوع است که ختنه‌ی زنان ریشه در سنت مردمان آفریقا دارد و از آن قاره به سایر قاره‌ها سرایت کرده است.
در کتاب «اساطیر آفریقا» نوشته‌ی جئوفری پاریندر آمده است که: «مردمان دوگون در سودان غربی و جنوب تیمبوکتو و خم رود نیجر زندگانی می‌کنند. تحقیقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این مردمان از عقاید مذهبی و اسطوره‌های خاصی برخوردارند که از نمونه‌های دیگر آفریقایی متمایز است… در آغاز خدای یگانه آما، خورشید و ماه را به‌هیئت ظرفی آفرید و این نخستین چیزهایی بود که آفرید... همان‌گونه که ستارگان را آفرید کلوخه‌ای گِل را به فضا پرتاب کرد و زمین را آفرید… آما تنها بود، پس به زمین ماده نزدیک و با او همبستر شد. به‌هنگام نزدیکی آما با زمین لانه موریانه‌ای میان آما و زمین حائل شد و آما آن را به‌سویی پرتاب کرد و این کار سبب شد که زمین به‌جای زاییدن نوزادهای دوقلو شغالی زایید و از این شغال همیشه آزار دید... دنباله این اسطوره از ختنه شدن زمین سخن می‌گوید و این کاری است که نزد دوگون‌ها و بسیاری از مردمان آفریقا رواج دارد و زنان خود را ختنه می‌کنند. پس از آن نیز باز چندین بار آما و زمین به‌هم نزدیک شدند و زمین دوقلوهای بسیاری زایید... دو روح به‌نام نومو هستی یافتند تا از خدا فرمان بگیرند. خدا پدر آن‌ها بود. وقتی ارواح نومو از آسمان به پایین نگریستند مادر خود زمین را دیدند که عریان و نامنظم در فضا رها شده بود. پس نومو‌ها از آسماان با دسته‌ای از الیاف نباتی فرود آمدند و پس و پیش مادر را با الیاف پوشانیدند، همان‌طور که هر زنی پس و پیش خود را می‌پوشاند... الیاف نباتی مرطوب و سرشار از ارواح نومو بود. پس از پوشیدن این پوشاک و بر اثر آن، زمین زبانی برای سخن گفتن یافت... شغال نخستین فرزند آما و زمین، به‌قدرت سخنگویی مادر حسادت برد و خواست پوشاک مادر را از او برباید... شغال پوشاک مادر را به چنگ آورد و زبان سخن گفتن یافت... حاصل کار ناشایست شغال، آلوده‌شدن زمین بود. آما بر آن شد تا موجودات زنده را بدون بهره‌گرفتن از زمین خلق کند. وقتی خدا اعضای انسان را شکل می‌داد ارواح نومو از امکان ناپدید شدن دوقلوزایی هراسناک شدند. پس آنان طرح موجودی مرد و زن را ریختند. و چنین بود و چنین است که آن زمان هر موجود انسانی را نخست دو روح است و دو جنسی است. روح مرد-زن به‌هنگام ختنه‌شدن به مرد واقعی بدل می‌شود و زن نیز بعد از ختنه‌شدن زن می‌شود...».علی‌اصغر مصطفوی در کتاب «اسطوره قربانی» معتقد است که «رسم ختنه در آغاز در هیچ‌یک از کشورهای متمدن و غیرمتمدن دنیای قدیم – به استثنای مصر، معمول نبوده است. نه در سومر و آکد، نه در بابل و آشور، نه در ایران و هند و چین، نه در یونان و روم، و نه در میان اقوامی که هند و ژرمن خوانده شده‌اند. هم‌چنین نه طوایفی که مغول نژادند – با ختنه سر و کاری نداشته‌اند. در هند ماقبل آریان‌ها نیز از چنین عقایدی نشانی نیست و در هند جدید نیز دیده نشده است. حتی در میان مردمی که بیرون از نفوذ فرهنگ هند می‌باشند. فقط در میان مسلمانان آن‌کشور است که آئین یاد شده جریان دارد که در حال حاضر آن را به‌عنوان یک سنت ابراهیمی – محمدی اجرا می‌کنند – نه یک عادت ملی و باستانی. از سوی دیگر هیچ اطلاعی هم از اروپای هند و ژرمنی در دست نیست که نشانگر چنین رسمی بوده باشد. در میان کشور‌ها و اقوام فوق، فقط کشور باستانی مصر است که از روزگاران بس قدیم، با این عمل آشنا بوده و از آن‌جاست که به‌سایر سرزمین‌های آسیایی و آفریقایی و بعدها حتی به اروپا نیز رسیده است. از آن‌دیار است که ابراهیم خلیل از اهالی بابل با این رسم آشنایی یافت و در بازگشت به کنعان با خود به آن مرز و بوم سوغات آورد.
دلایل دیگری که مصطفوی به آن اشاره می‌کند که ثابت کند رسم ختنه‌ی زنان و مردان از سرزمین مصر نشأت گرفته است، عبارتند از:۱- نمایش عمل ختنه در نقوشی که در مصر باقی است.۲- نقوش روی گچ و نقش‌های برجسته‌ای که پیکره‌های ساده ختنه شده را نشان می‌دهد.۳- تندیس‌ها و مجسمه‌های ختنه شده‌ای که در ضمن کاوش‌های باستان‌شناسی در مصر به دست آمده است.۴- متون قدیمی «هیروگلیف» مصری موجود.۵- پاپیروس‌هایی که از عهد روم باقی است.۶- مومیایی‌هایی از پادشاهان باستانی و پیشوایان بزرگ دینی و گروهی از سران و بزرگان مصر قدیم که عمل ختنه درباره آنان انجام گرفته است.در میان آثار یادشده که همه گویای آثار ختنه در روزگاران کهن در مصر است و می‌رساند که از عهد سلسله چهارم فراعنه یعنی از حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد، عادت ختنه در سرزمین مصر جاری بوده است. اجساد مومیایی شده از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است (نزدیک به ۵۰۰۰ سال پیش).مصطفوی در ادامه عنوان می‌کند «با این‌که عمل ختنه در عهد باستان فقط در مصر رواج داشت، امروزه به‌طور تقریب می‌توان باور داشت که حدود یک‌سوم از مردان جهان ختنه می‌شوند و اگر شمار زنانی را نیز که ختنه می‌شوند بر این تعداد بیفزاییم، ممکن است تا به نیمی از جمعیت گیتی نیز بالغ گردد».
[٢۴]- بحارالانوار، ج ۱٠۱، ص ۱۱٢
[٢۵]- همان‌جا، ص ۱٢٠.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ ...
