- واژه‌شناسی
- تاریخچه
- مواد اولیه
- فن‌آوری ساخت
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[صنعت] [سرامیک]
ظروف چینی یا سرامیک چینی (و به انگلیسی: Chinese ceramics؛ به آلمانی: Chinesisches Porzellan)، نوعی ظروف سفالینه‌ای لطیف و شکستنی برساخته از گِل است که آن را به‌طرز خاصی از خاک مخصوصی تهیه می‌کنند، سپس بر آن لعاب می‌دهند و در کوره می‌پزند[۱]. این ظروف را نخست در چین می‌ساختند، اما امروزه در همه‌جا می‌سازند و بدان نام چینی می‌دهند[٢].
[↑] واژه‌شناسی
در لغت‌نامهٔ دهخدا پیرامون نام «چینی» در سرواژهٔ «چینی» آمده است: «ظرف آبگینه که در قدیم از چین می‌آوردند و بدین سبب به چینی شهرت گرفته است.»[٣] به گفتۀ حسن عمید، ظرف‌هایی که از خاک مخصوصی موسوم به «کائولن» ساخته میشود؛ چون این خاک ابتدا در چین به‌دست آمده، به این اسم نامیده شده است[۴].
چینی طبق تعریف انجمن آزمون و مواد آمریکا به فراورده‌های سرامیکی زجاجی و سفید اعم از لعابدار و بدون لعاب که برای مصارف غیرفنی به‌کار می‌رود، گفته میشود[].
طیف سرامیک‌های چینی از مصالح ساختمانی چون آجرها و کاشی‌ها، تا سفالینه‌هایی که در آتش یا کوره پخته می‌شوند تا کالاهای تصنعی پورسلینی که برای دربارها ساخته شده، را شامل میشود[].
[↑] تاریخچه
سرامیک‌های چینی کارهای هنری از دوران سلسله‌های چین است که تا کنون توسعه یافته است. چین به‌طور گسترده‌ای دارای مواد مورد نیاز برای ساخت سرامیک‌ها می‌باشد. نخستین گونه‌های آن در حدود ۱۱۰۰۰ سال پیش و در دوران پارینه‌سنگی ساخته شدند[].
بر اساس گزارش ژورنال آکادمی ملی علوم آمریکا (Proceedings of the National Academy of Sciences)، قدیمترین ظروف چينی و آثار سفالگری به‌قدمت ۱٧ تا ۱٨ هزار سال پیش، در «غار یاچینیان» (Yuchanyan Cave)، در جنوب چین یافت شده است[]. اما با توجه به یافته‌های دانش، کهن‌ترین سفال، به‌قدمت ٢٠ هزار سال پیش، در «غار زاین‌رِندونگ» (Xianrendong Cave)، در «جیانگشی» (Jiangxi)، یکی از استان‌های جنوب شرقی کشور چین به‌دست آمده است[].
در طول این دوره دو نوع سفال ساخته شده‌اند. دسته‌ی نخست، وسایل سفالی درشت بودند که به احتمال بسیار، برای موارد روزمره به‌کار می‌رفتند و دسته‌ی دوم، اجناس نازک‌تر و ظریف‌تری بودند، که احتمالاً برای استفاده در مراسم و یا مناسبت‌های ویژه کاربرد داشتند. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که هر دو نوع این اجناس، همزمان در مکان‌های واحد تولید می‌شدند.
با این حال، باستان‌شناسان چينی، در آخرين عمليات حفاری خود در اوايل سال ٢۰۰٧ موفق به کشف ۱۰ سايت مختلف ظروف چينی از دوره‌های باستانی شدند. آنان بر این باور هستند، ظروف به‌دست آمده از دو منطقه «هوشائوسان» و «تينگ زيکيائو» استان «دپينگ» (Deping) متعلق به خانواده‌های سلطنتی و اشراف‌زادگان سلسله هان شرقی است. «کينگ داشو»، استاد دانشگاه پکينگ پکن، معتقد است که کشف بيش از ٣٠ ظرف چينی در استان شرقی دپينگ بيانگر آن است که اين منطقه زادگاه توليد اين اشيا بوده است[بررسي تاريخ ساخت ظروف چينی در چين ، میراث آریا].
به‌هر صورت، بر اساس اسناد تاريخی، تاريخ صدور ظروف چينی ساخت چين به خارج از کشور به قرن هشتم باز می‌گردد. در آن‌زمان ظروف چينی به منطقه خاورميانه از مبادی تمدن جهان صادر می‌شد. اين ظروف ابتدا فقط مورد استفاده پادشاهان و اشراف بود و کمی بعد به‌دست تاجران رسيد. از نظر آنان ظروف چينی که از خاک و گل تهيه شده بود و به يشم شباهت داشت، عجيب و افسانه‌ای می‌نمود. در قرن نهم ميلادی، که بغداد مرکز تجارت جهان اسلام بود، ابريشم و ظروف چينی در شمار کالاهای عمده تحارت وقت قرار داشت. گفتنی است «جنگ خه» دريانورد معروف سلسله «مينگ»، از سال‌های ۱۴٠۵-۱۴٣٣ میلادی، ظرف ٢۹ سال ٧ بار به اقيانوس آرام جنوبی و اقيانوس هند سفر کرد و بر اثر فعاليت‌های وی تجارت خارجی چين به اوج خود رسيد. «جنگ خه» در سفرهای خود بسياری از ظروف چينی ساخت شهر «جين ده جن» را همراه برده و به نقاط مختلف اهدا کرد، بسياری از اين ظروف هم اکنون در موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری میشود. در موزه «تپکابی» استانبول ترکيه ۱٣٠۵٨ عدد ظروف چينی نگهداری میشود که همه آن‌ها متعلق به توليدات کوره‌های دولتی است. مخصوصاً ظروف آبی و سفيد رنگ سلسله «يوان» (۱٢٠٦-۱٣٦٨ میلادی) که تزييناتی با سبک اسلامی دارد. ظروف چينی آن‌زمان که در موزه‌های چين نگهداری شده‌اند، از نظر کيفی با آثار جمع‌آوری شده در موزه مزبور قابل مقايسه نيست و اين مساله ثابت می‌کند که ظروف آبی و سفيدرنگ صادراتی آن‌زمان طبق سفارش ساخته و از مواد مرغوب تهيه شده است.
ظروف چینی چین در قرن ١٦ میلادی، ابتدا به پرتغال سپس به بازار اروپا راه یافت. پس از چند سال جنگ، هلند به‌جای پرتغال براقیانوس آرام غربی تسلط یافته و بزرگ‌ترین مشتری ظروف چینی ساخت چین تبدیل شد. درسال‌های ١٦٣٦، ١٦٣٧و ١٦٣٩ هلند جمعاً صدها هزار ظرف چینی ساخت شهر «جین ده جن» را خرید. درقرن ١٨ میلادی، میزان صادرات ظروف چینی به اروپا به ٦0 میلیون رسید. تفاوت ظروف صادراتی «جین ده جن» از لحاظ شکل قالب و سبک هنری بافرآورده‌های فروش داخلی به‌دلیل مطبق‌سازی با رسوم غربی‌ها اعمال شده بود
برای نمونه، نوعی از ظروف آبی و سفیدرنگ وجود دارد که علاوه بر نقشه‌های گل و پرنده و انسان که در نقاشی سنتی چین غالباً دیده میشود، نقش‌های تزیینی خارجی مانند نقش گل لاله هم در آن‌ها نمودار است که به میزان فراوان مورد علاقه اشراف اروپایی بوده است . بسیاری از کشورها به‌محض خریداری ظروف چینی مبادرت به تقلید و ساخت آن می‌کردند. «ایزنیک» واقع در جنوب شرق استامبول «جین ده جن» ترکیه نامیده میشود. سال ١٧۵۵ اروپاییان در قاره خود خاک چینی که مواد اولیه برای تهیه ظروف چینی است را پیدا کرده و در سال ١٧٦٨ برای اولین‌بار ظروفی نظیر ظروف ساخت «جین ده جن» را تهیه کردند. مبلغان مسیحی در قرن ١٨ میلادی، مدارکی فنی از چین به اروپا بردند و باعث شد اروپاییان فناوری ساخت ظروف چینی را فرا گیرند[].
[↑] مواد اولیه
خاك كائولن، فلدسپات (نوعی ماده معدنی جلادهنده با نقطه ذوب پائين) و سيليس به همراه نوعی خاك چسبنده به‌نام بال‌كلی، مواد اوليه تهيه چينی هستند. توجه به اين مواد اوليه مشخص می‌كند كه چينی‌ها (ظروف چینی) يك نسبت خانوادگی هم با سراميك‌ها دارند[].
تفاوت عمده این دو جنس به درجه حرارت پخت آن‌ها مربوط میشود. حداكثر درجه حرارت پخت سرامیك‌ها ١١٠٠ درجه است كه البته درجه حرارت داخل این ظروف از این مقدار كمتر است.
همین مسئله باعث میشود كه در داخل ظروف سرامیك خلل و فرج باقی بماند و این ظروف از چینی‌‌ها سبك‌‌تر شوند و جذب آب داشته باشند و البته به‌همین دلیل دوام آن‌ها هم از چینی‌‌ها كمتر است. در مقابل، چینی‌‌ها در ١۴٠٠ درجه پخت می‌شوند و به‌همین سبب، درجه حرارت داخل و بیرون آن‌ها یكسان شده و سنگین‌تر و با دوام‌تر هستند.
چینی‌‌ها بر خلاف جنس‌‌هایی مانند بلور در تماس با غذای داغ زود داغ نمی‌‌شوند و با سرد و گرم‌شدن به‌راحتی نمی‌شكنند. هم‌چنین این ظروف هیچ‌گونه مواد سمی و مضری ندارند[].
به گفتۀ حسن عمید، خاک چینی یکی از اقسام خاک رس است که بیشتر آن از «کائولینیت» تشکیل یافته و چون خوب قالب‌گیری میشود، و با پخته شدن در آتش سفید میشود، برای ساختن طرف‌های معروف به چینی به‌کار می‌رود[عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ۱، ص ٧٦٧].
[↑] فن‌آوری ساخت
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ۱، ص ٧٦٧
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
