[مشاهیر افغانستان] [هرات]
سیف بن محمد بن یعقوب هروی یا سیفی هروی (زادۀ ٦۸۱ هـ.ق - تاريخ وفات سيفى دانسته نيست)، شاعر، نویسنده و تاریخ‌دان قرن هفتم و هشتم خراسان[۱] و معاصر و مداح فخرالدین و غیاث‌الدین کرت است و تاریخ هرات را به‌نام پادشاه اخیر در حدود سال ۷۲۰ ه. ق. (۱۳۲۰ میلادی) تألیف نمود. تاریخ او موسوم به «تاریخ‌نامهٔ هرات» یا «تاریخ سیفی» است.[٢]
[↑] زندگی‌نامه
سیف پسر محمد پسر یعقوب هروی معروف به سیفی هروی[٣]، در سال ٦۸۱ هجری قمری (۱۲۸۲ میلادی)، در هرات به‌دنیا آمد[۴]. این زمان مصادف بود با حکومت سلسله‌ی آل‌کرت در آن شهر و در ناحیه‌ی غور.[۵] سیفی، تحصیلات خود را در همان شهر انجام داد و در جوانی از علوم و معارف اسلامی توشه‌ی فراوان اندوخت و در ادب فارسی دری و عربی تبحر یافت و ریاضیات و نجوم را نیز نزد حکیم سعدالدین منجم غوری فراگرفت. در پی آن به کمک همین استادش، به دربار فخرالدین کَرْت، حاکم هرات، که بین سال‌های ٦۸۴-٧٠٦ هجری قمری حکومت می‌کرد، راه یافت و قصاید و قطعات بسیاری در مدح او سرود[٦].
به گفتۀ دکتر ذبيح‌الله صفا، چون ملک فخرالدین، بعد از آن‌که با بی‌مهری اولجایتو و با لشکرکشی «دانشمند بهادر» به جانب هرات مواجه شد، ناگزیر گشت که هرات را رها کند و به قلعه‌ی اَمان‌کوه برود و یکی از سرداران خود را به‌نام «جمال‌الدین محمد سام» به‌جای خود بگمارد. دانشمند بهادر در برابر دفاع محمد سام کشته شد و اولجایتو پس دانشمند بهادر یعنی «بوجای» و سردای دیگر به‌نام امیر یساول را مأمور سرکوبی محمد سام کرد و سردار دلیر غوری باز مدتی در مقابل آن دو مقاومت کرد و سرانجام نیز او را به‌نامردی و تزویر که شیوه‌ی مغولان در جنگ‌های دشوار بود، از میان بردند.
دلاوری‌های محمد سام را، سیفی، در منظومه‌یی به بحر متقارب که متجاوز از بیست هزار بیت داشت و به «سام‌نامه» موسوم بود، به‌نظم کشید. این مثنوی را به‌خط خوب نوشته و به تصاویر آراسته بودند، ولی از بدبختی او بعد از گرفتاری محمد سام، سیفی را نیز جزو اَتباع و اَشیاع او دستگیر کردند و حکم قتل او را صادر نمودند و او به‌تضرع و اِبتهال از این بلیه رست و با این حال مدت‌ها مخذول و منکوب بود و با آن‌که بعد از واقعه‌ی محمد سام و درگذشت ملک فخرالدین، ملک غیاث‌الدین کرت به سلطنت نشست، ولی سیفی را تا سال ٧۱٧ هجری قمری نپذیرفت و در این سال به‌سبب تألیف کتابی در علم آداب به‌نام «مجموعه‌ی غیاثی» او را مورد عنایت قرار داد.[٧]
سیفی از غیاث‌الدین کرت، جانشین فخرالدین، که بین سال‌های ٧٠٦-٧٢۵ هجری قمری حاکم هرات بود، فرمان یافت کتابی در تاریخ هرات از زمان چنگیز و خرابی شهر و به‌قتل رسیدن ساکنان آن در ٦۱۸ تا عصر خویش بنویسد[٨]. زمان تألیف «تاریخ‌نامۀ هرات» مشخص نیست، اما با توجه به آن‌که سیفی هروی در چند جا از ممدوح خود، غیاث‌الدین، با عنوان حاجی یاد می‌کند، احتمالاً تألیف کتاب در حدود ٧٢۱، مقارن بازگشت غیاث‌الدین از سفر حج، پایان یافته است.[۹] با این فرض و نیز با توجه به آن‌که سیفی این کتاب را در مدت دو سال و نیم فراهم آورده و به گزارش حوادث ٧٢١ خاتمه داده است، احتمالاً در حدود ٧۱۸ تألیف آن را آغاز کرده است[۱٠].
ظاهرآً، بیش از این، در باره‌ی پیشینه و کانامه‌ی سیفی هیچ اطلاع مسلمی در دست نیست و نیز تاريخ وفات او معلوم نيست[۱۱].
[↑] آثار
از آثار سیفی هروی، تنها یک كتاب به‌جا مانده است[۱٢] که «تاریخ‌نامهٔ هرات» یا «تاریخ سیفی» نامیده می‌شود[۱٣] و مهم‌ترين اثر اوست. نثر کتاب از نمونه‌هاى خوب نثر فارسى و در بسيارى جاى‌ها همراه با شعرهاى فارسى و عربی است.[۱۴]
گفته می‌شود که سیفی هروی، افزون بر این، منظومه‌ای به‌نام «سام‌نامه» و نیز کتابی به نثر فارسى به‌نام «مجموعه‌ای غياثی» در علم آداب دارد اما اکنون از هیچ‌یک از این دو کتاب اثری باقی نیست.[۱۵]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات ايران، ج ٣ (بخش دوم)، صص ۱٢۴۰-۱٢۴۱
[٢]- ادوارد براون، تاریخ ادبی ایران (از سعدی تا جامی)، ج ٣، ص ؟
[٣]-
[۴]- سیفی هروی، تاریخ‌نامۀ هرات، ص ٣٨٠؛ هم‌چنین: معین‌الدین محمد اسفزاری، روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات، ج ۱، ص ۳۸۰
[۵]- صفا، ذبيح‌الله، پیشین، ص ۱٢۴۱
[٦]- رجوع کنید به تاریخ‌نامۀ هرات، صص ۴۴٣، ۴٦۱، مقدمۀ صدیقی، ص ۹
[٧]- صفا، ذبيح‌الله، پیشین، صص ۱٢۴۰-۱٢۴۱
[٨]- سیفی هروی، تاریخ‌نامۀ هرات، صص ٦-٨
[۹]- مقالۀ علیرضا علاءالدینی، تاریخ‌نامۀ هرات، در دانشنامۀ جهان اسلام، ج ٦، ص ۳۱۴۰
[۱٠]- رجوع کنید به تاریخ‌نامۀ هرات، صص ۴، ٧٧٣-٧٨٠، ٧٨٣، مقدمۀ صدیقی، ص ۱۴-۱۵).
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]- صفا، ذبيح‌الله، پیشین، ص ۱٢۴٢
[۱۵]- همان‌جا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ سیفی هروی، سیف بن محمد، تاریخ‌نامۀ هراة، چاپ محمدزبیر صدیقی، کلکته ۱٣٦٢/۱۹۴٣، چاپ افست تهران ۱٣۵٢ خ.
□ معین‌الدین محمد اسفزاری، روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات (جلد اول)، تهران: چاپ محمدکاظم امام، ۱۳۳۸-۱۳۳۹ خ.
□ سیفی هروی، سیف بن محمد، پیراسته تاریخنامه هرات (جلد اول)، به کوشش محمدآصف فکرت، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ ١٣٨١ خ.
□ صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات ايران (جلد سوم - بخش دوم)، تهران: انتشارت فردوس، چاپ چهاردهم - ١٣٨٨.
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
