 |
|
امیر عالم خان
فهرست مندرجات
بخارا سلسله‌ی منغیت
سید میر محمدعالم خان مشهور به امیر عالم خان (زاده‌ی ۱۸۸۰ م - درگذشته‌ی ۱۹۴۴ م)، آخرین امیر سلسله‌ی منغیت یا پادشاه بخارا، پیش از چیرگی کامل حکومت اتحاد جماهیر شوروی بر منطقه ماوراءالنهر بود، که سلسله‌ی آن‌ها، پس از سرنگونی خاندان اشترخانی، از سال ۱٧۵۳ تا ۱۹۲۰ میلادی، در بخارا حکومت می‌کردند. وی، پس از اشغال بخارا توسط نیروهای ارتش سرخ شوروی، به افغانستان پناهنده شد و در کابل درگذشت.
| ▲ | زندگی‌نامه |
 |
سید میر محمدعالم خان فرزند امیر عبدالاحد خان، پاشاه بخارا، در ۱۵ محرم ۱٣۱۰ هجری قمری (۱۹ دسامبر ۱۸۸۰ میلادی)، در کرمینه واقع در کشور ازبکستان کنونی زاده شد. وی، پس از تحصیلات مقدماتی در بخارا، در سن سیزده سالگی برای فرا گرفتن «قانون سلطنت و مملکت‌داری» عازم سنت‌پیترز بورگ شد. چنان‌که خود می‌نویسد:
«در اوان استقرار سلطنت حضرت پدر بزرگوارم، بعد از تحصیل علم دینیات را نمودن، برای حصول تعلیم و قانون سلطنت و مملکت‌داری به دولت عظمای روس در عمر سیزده سالگی‌ام در سنه‌ی ۱۸۹٣ میلادی، به امر و فرمایش حضرت شهنشاه افخم پدر بزرگوارم همراه یک چند نفر معتبرین نمک‌خواران در پیتربرگ عازم گردیده ... مدت سه سال تعلیم علوم نظام مملکت را حاصل نموده ختم کرده امتحان دادم و از طرف دولت عظمای روس به ولیعهدی دولت بخارا مرا منصوب گردانیده، در سنه ۱۸۹٦ میلادی، از پیتربرگ به بخارای شریف نزد ذات شاهانه حضرت پدر بزرگوارم بازگشتم.»
امیر عالم خان، پس از بازگشت به بخارا، مدت دوازده سال حاکم ولایت قرشی (نسف سابق) بود و پس از درگذشت امیر عبدالاحد خان، در فوریه ۱۹۱۱ میلادی، جانشین پدر گردید.
پس از انقلاب اکتبر، بلشویک‌ها به فرماندهی کولسوف در دهم مارس ۱۹۱٨ میلادی، به بخارا حمله کردند و در بیست‌وپنجم مارس همان‌سال قرارداد صلحی با امیر بخارا به امضأ رساندند.
امیر عالم خان، آخرین پادشاه بخارا، از دودمان منغتیه از قبایل مغل
در آوریل ۱۹۱٨، جمهوری خودمختار ترکستان تأسیس شد. این جمهوری قلمرو ترکستان سابق که در ۱٨٦٧ میلادی در منطقه‌ی تحت تصرف روس‌ها تشکیل شده بود، را در بر می‌گرفت.
بلشویک‌ها در شب ۲٧ اگوست ۱۹۲۰ میلادی، دوباره به بخارا یورش بردند و سه روز بعد، با تقویت ارتش سرخ، به فرماندهی ژنرال میخائیل فرونزه، حمله نهایی به بخارا آغاز و مقر امیر به‌شدت بمباران شد. روز بعد (چهارشنبه ٣۱ اگوست ۱۹۲۰ م)، امیر عالم خان با همراهان به غجدوان گریخت. بلشویک‌ها روز جمعه دوم سپتامبر همان‌سال، وارد بخارا شدند و «جمهوری خلق بخارا» را بنیان نهادند و فیض‌الله خواجه را به ریاست‌جمهوری و محی‌الدین خواجه را به معاونت او برگزیدند.
یک روز پس از اشغال بخارا، دو تن از برادران امیر در کنار حوض دیوان‌بیگی محاکمه و اعدام شدند و سه تن از پسران او به‌نام‌های سلطان، شاه‌مراد و رحیم به مسکو فرستاده شدند.
ارتش سرخ در ۱۹۲۱ میلادی، وارد بخش شرقی بخارا گردید و شهر دوشنبه را تصرف کرد و امیر عالم خان، در دهم فوریه همان‌سال برابر با ۲۲ جمادی‌الثانی ۱٣٣۹ هجری قمری به افغانستان پناهنده شد و روز چهارشنبه هشتم رمضان ۱٣٣۹ هجری قمری (۹ می ۱۹۲۱ میلادی) به دارالسطنه‌ی کابل رسید و در آن‌جا اقامت گزید. وی در سال‌های پناهندگی در افغانستان، رهبری صوری را بر عهده گرفت و افزون بر این، چند سال پس از فرار از بخارا، خاطرات خود را با فرنام «تاریخ حزن‌الملل بخارا»، به‌رشته‌ی تحریر کشید. او می‌نویسد:
- من که خادم فدوی ملت نجیبه بخارای شریف سید امیر عالم خان، حکمران ملک بخارا بودم، کیفیت احوال و سرگذشت خود را از زمان خردسالی تا زمان سلطنت در پایتخت بخارا و محاربه‌ی که همراه بلشویک نموده و حکایات هجرت خود را که به دارالسطنه‌ی کابل کرده‌ام در ملک تحریر درآورده بیان نموده، تاریخ حزن‌الملل بخارا نام نهادم.
سرانجام، امیر عالم خان، در جمادی‌الاول ۱٣٦٣ هجری قمری (یا ۲۸ آوریل ۱۹۴۴ میلادی)، در کابل درگذشت و در گورستان شهدای صالحین به خاک سپرده شد.
| ▲ | آثار |
 |
یگانه اثر امیر عالم خان، کتاب خاطرات اوست که با نام «تاریخ حزن‌الملل بخارا»، بار نخست در سال ۱۹۲۸ میلادی، به سعی و اهتمام ژنرال حاجی یوسف مقیم‌بای در مطبعه‌ی برادران مزن‌نو، در ۱٠۲ صفحه و به‌قطع جیبی در پاریس به نشر رسید. بار دیگر، در سال ۱٣٦۵ خورشیدی، به همت ابوخالد در سال دوم مجله‌ی «میثاق خون»، ارگان نشراتی کمیته‌ی فرهنگی جمعیت اسلامی افغانستان در پیشاور پاکستان منتشر شد. محمداکبر عشیق کابلی نیز این کتاب را با یک مقدمه‌ی بلند و توضیحات ضروری، توسط اتحادیه‌ی نویسندگان افغانستان آزاد «وفا» در تاریخ دلو ۱٣٧٠ خورشیدی در پیشاور انتشار داد. بار آخر، این کتاب با پیشگفتار و توضیحات احرار محتاراف، عضو آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان تهیه گردیده، ابتدا در شماره‌ی یکم (بهار ۱٣٧۲) فصلنامه‌ی مطالعات ایرانی در تهران به چاپ رسید و سپس به‌صورت جداگانه منتشر شد.
در ضمن، روزنامه‌ی «بخارای شریف»، نخستین روزنامه‌ی فارسی در آسیای‌میانه بود که نزدیک به یک قرن پیش (۱۱ مارس ۱۹۱۲) در شهر بخارا، مرکز علم و فرهنگ تاجیکان، در زمان زمامداری وی آغاز به نشر کرد. میر عالم خان، براساس تقاضای سفارت روسیه به «ق. ل. لیوین» و «حیدر خواجه میر بدل» اجازه نشر این روزنامه را داد. اما از آن‌جا که حاکم خودکامه‌ی بخارا، آخوندهای محافظه‌کار و استعمار روس، افزایش نقش و تأثیرگذاری این روزنامه را به‌حال خود، مضر و خطرناک تلقی کردند و از آگاه‌شدن مردم بخارا نسبت به سرنوشت تاریخی و اجتماعی‌شان و مطلع‌شدن آن‌ها از تحولات جهان و منطقه ترسیدند، بنابراین، تصمیم گرفتند کـه انتشار روزنامه‌ی «بخارای شـریف» را برای همیشه توقیف کنند.
در پایان دسامبر ۱۹۱۲ نمایندگی سیاسی روسیه‌ی تزاری در ترکستان از امیر بخارا تقاضا کرد که روزنامه‌ی «بخارای شریف» را تعطیل کند. البته امیر این تقاضا را با گرمی و مسرت پذیرفت.
بـه تاریخ ۲ ژانویه سال ۱۹۱۳ پیتروف، نماینده‌ی روسیه در بخارا، از طرف امیر عالم خان، امیر امارت بخارا، نامه‌ی تهدید‌آمیزی به سردبیر روزنامه‌ی «بخارای شریف»، میرزا جلال یوسف‌زاده نوشت که در آن چنین حکم صادر شده بود: «موافق خواهش اعلیحضرت امیر بخارا از همین روز اعتباراًً نشر بخارای شـریف... ممنوع می‌شود.» بدین‌ترتیب روزنامه‌ی «بخارای شریف» پس از نشر ۱۵۳ شماره در ۲ ژانویه ۱۹۱۳، با تقاضای نمایندگی سیاسی روسیه‌ی تزاری و توافق امیرعالم خان، امیر بخارا برای همیشه تعطیل شد.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ ...
