 |
|
احمدشاه مسعود و دهلی‌نو
هند چگونه اتحاد شمال را تجهیز کرد؟
فهرست مندرجات
◉ چای و میوه‌ی خشک
◉ فهرست طولانی
◉ شفاخانه، خط مقدم
◉ آیا تاریخ تکرار می‌شود؟
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
هند چگونه اتحاد شمال را تجهیز کرد؟
مسعود در اواخر ماه مِی ۲۰۰۱ به‌دعوت هند به دهلی‌نو سفر کرد و چهار روز در آن‌جا ماند. جسوانت سینگ در کتابش «A Call to Honour» می‌نویسد: «این بازدید به‌شدت محافظت‌شده بود، زیرا هر تعداد گروه تروریستی از افغانستان و پاکستان در صدد گرفتن جان او بودند. همکاری هند با اتحاد شمال تا هنوز عمدتا یک حکایت ناگفته است. برای روایت کامل‌تری از آن هنوز زود است.»
محمدثاقب تنویر، می‌نویسد: «روزنامه‌ی هندی طرفداری اتحاد شمال افغانستان از هند را ثابت کرد، اتحاد شمال نقش نیابت هند در جنگ با طالبان را بازی کرده است.»
همو در در مقاله‌ای که زیر همین عنوان در سایت اینترنتی «ایندیپندنت فارسی» منتشر شده است، می‌افزاید: اطلاعات منتشر شده توسط روزنامه معروف هندوستان «داهندو» حاکی از آن است که دولت هند همواره نیروهای مخالف گروه طالبان را تجهیز نموده و برای آنان تسلیحات نظامی فراهم کرده است. به‌نقل از آگاهان امور، این خبر ثابت می‌کند که اتحاد شمال درگیر جنگ‌های نیابتی هند بوده و این در حالی‌است که نه‌تنها هند بلکه کشورهای دیگری نیز در منطقه طرفدارانی دارند.
طبق گزارش روزنامه‌ی «داهندو» دولت هندوستان طی سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ ضمن تجهیز و تسلیح نظامی احمدشاه مسعود، فرمانده اتحاد شمال، کمک‌های دیگری نیز فراهم کرده است که نقش امرالله صالح، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان در پیوند با دریافت این کمک‌ها برجسته بوده است.
در ادامه‌‌ی این گزارش، از قول دیپلمات پیشین و سفیر آن‌زمان هندوستان مقیم تاجیکستان «بهرتهـراج موتهو کمار» آمده است که آنان چگونه احمدشاه مسعود، فرمانده اتحاد شمال را کمک کردند.
گفتنی است که فرمانده احمدشاه مسعود (در جریان مقاومت در برابر رژیم طالبان) به‌وسیله‌‌ی امرالله صالح خواستار ملاقات با سفیر هند در تاجیکستان شد و طی آن دیدار از دولت آن کشور تقاضای کمک و همکاری نمود.
هنگامی‌‌که دهلی خواستار شفافیت در مورد منافعی که دولت هند به‌دست می‌آورد، شد، پاسخ موتهو کمار این بود که آنان با گروهی می‌رزمند که باید ما در برابرشان می‌جنگیدیم. حالا که او (مسعود) با طالبان می‌جنگد، در واقع در مقابل پاکستان در خط نخست نبرد قرار دارد (که در ذات خود به‌سود ماست).
طبق این گزارش احمدشاه مسعود فهرست اشیای مورد نیاز را تهیه و به دولت هند فرستاد. برای تحقق این تفاهم‌نامه هندوستان کمک‌هایی از قبیل یونیفورم، انواع سلاح، خمپاره، کلاشینکوف‌های به‌دست‌آمده از کشمیر، مواد خوراکی، ادویه و وجه مالی را در اختیار آنان قرار داد. هم‌چنین هند در شمال افغانستان برای مجروحین اتحاد شمال یک بیمارستان با هزینه‌‌ی ۷،۵ میلیون دلار نیز احداث کرد. علاوه بر آن برخی از زخمی‌ها، با دریافت ویزای مخصوص برای معالجه به هند اعزام می‌شدند.
با توجه به این گزارش دولت هندوستان هلیکوپتری را نیز به‌عنوان هدیه به احمدشاه مسعود داده بود.
در پیوند با این یافته‌ها، دکتر رفعت حسین، کارشناس امور بین‌الملل طی گفت‌وگویی با ایندیپندنت اردو گفته است که اظهارات اخیر سفیر پیشین هند، به دولت پاکستان این فرصت را فراهم می‌کند تا به افشاگری موضوعاتی بپردازد، که به‌دلیل آن مردم افغانستان همواره پاکستان را به‌عنوان دشمن خود شناخته‌اند.
دکتر رفعت افزود که پاکستان متهم به جنگ‌های نیابتی در منطقه است، اما این گزارش ثابت می‌کند که اتحاد شمال نقش نیابت هند را در جنگ (با طالبان) بازی کرده است و قابل ذکر است که ایران نیز طرفدارانی در منطقه دارد.
از سوی دیگر، عبدالقیوم ژنرال بازنشسته و رئیس کمیسیون امور دفاعی مجلس سنای (پاکستان) به ایندیپندنت اردو گفته است: «هندوستان در دشمنی با پاکستان هیچ حد و مرزی را نمی‌شناسد. آنان با سرمایه‌گذاری‌های گوناگون در افغانستان می‌خواهند حکومت آینده به‌خواست و اراده ایشان به‌قدرت برسد».
او ادامه داد که بدون تردید در قضایای مربوط به افغانستان و بلوچستان دولت هند همواره مداخله می‌کند و اکنون از اراده و خواستش (در منطقه) آشکارا پرده برداشته است.
وی همچنان در رابطه با امرالله صالح، وزیر پیشین امور داخله و نامزد معاونیت اول (تیم دولت‌ساز) گفته است: «دولت هند در افغانستان سرمایه‌گذاری‌هایی دارد و می‌خواهد تا فرد مورد نظرش در حکومت آینده حضور پُررنگی داشته باشد؛ اما این موضوع از جمله مسائل داخلی مربوط افغانستان است و تصمیم‌گیری و قضاوت را به دولت افغانستان می‌گذاریم».[۱]
هند نباید اشتباه استقرار نیروهای هندی در خاک افغانستان را مرتکب شود.
این سخن دیپلماتی است که به مدت چهار سال، از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰ مسئولیت هماهنگی کمک‌های نظامی و دارویی مخفی دهلی‌نو به احمدشاه مسعود، فرمانده نظامی اتحاد شمال را به‌عهده داشت. مسعود تا زمان ترورش در سال ۲۰۰۱ با نیروهای طالبان جنگید.
سفیر «بهارات راج موتو کومار» می‌گوید که همه چیز دقیقاً یک‌هفته پس از ۲۶ سپتامبر ۱۹۹۶ آغاز شد، هنگامی که طالبان با حمایت آی‌اس‌آی پاکستان کابل را تصرف کردند. آن‌ها پس از گرفتن کابل رییس‌جمهور نجیب‌الله را به‌قتل رساندند، او را اخته کرده و سپس جسدش را از تیر چراغ برق آویختند. ساعاتی قبل از آن کارمندان سفارت هند با عجله خود را به آخرین هواپیمایی که افغانستان را ترک می‌کرد رسانده و این کشور را ترک کرده بودند؛ کشوری که سقوطش به‌جهنم آغاز شده بود.
یک هفته پس از ۲۶ سپتامبر ۱۹۹۶، امرالله صالح که در آن‌زمان از منافع کابل در دوشنبه، پایتخت تاجکستان نمایندگی می‌کرد، به آقای کومار اطلاع می‌دهد که «آمر صاحب» می‌خواهد او را ملاقات کند.
«آمر صاحب» اشاره به مسعود بود؛ کسی که به‌خاطر جنگ چریکی‌اش علیه شوروی‌ها در طی ۱۰ سال اشغال افغانستان، به‌نام «شیر پنجشیر» شناخته می‌شد. سفارت هند در تاجکستان منتظر مشوره دهلی‌نو در مورد کارهایی که باید انجام می‌شد، بود. پاسخ دهلی‌نو این بود: «با دقت گوش کنید، صادقانه گزارش دهید و مطابق شرایط تصمیم بگیرید.»
| ▲ | چای و میوه‌ی خشک |
مسعود در آن‌زمان خانه‌ای در «کاراموا اولیتس» دوشنبه داشت و محمدصالح ریگستانی مسئول مراقبت از امور خانه بود. در همین خانه بود که سفیر هند به‌طور مرتب دیدارهایش را با احمدشاه مسعود آغاز کرد؛ دیدارهایی که چای و میوه‌ی خشک از اجزای جدایی‌ناپذیر آن بودند. مسعود انگلیسی صحبت نمی‌کرد و امرالله صالح که بعدا رییس استخبارات افغانستان شد، برای او ترجمه می‌کرد. بعدتر سفیر هند فرد شماره دوِ سفارت یعنی داکتر قریشی را نیز برای ترجمه با خود می‌برد.
مسعود در اولین دیدار با آقای کومار کلاهش را روی میز پرت می‌کند و می‌گوید که این - ابعاد کلاهش - تمام فضای مورد نیاز او برای ایستادن و جنگیدن برای کشورش است. او پیش از این‌که اقلام مورد نیازش را فهرست کند، حرفش را ساده و واضح بیان می‌کند: «من به حمایت هند نیاز دارم.»
پس از آن دهلی‌نو از مسئولان سفارت در دوشنبه می‌پرسد که برای هند چه می‌رسد؟ آقای کومار در پاسخ می‌گوید که «او [مسعود] در حال نبرد با کسی است که ما باید در برابرش بجنگیم. جنگ مسعود با طالبان جنگ او با پاکستان است.»
| ▲ | فهرست طولانی |
فهرست آرزوهای مسعود همچنان طولانی و طولانی‌تر می‌شد. پس از آن‌که دهلی‌نو توافق می‌کند تا بخشی از نیازهای مسعود را برآورده کند، آقای کومار پیامی را به دهلی برای توضیح وضعیت دشوار مسعود می‌فرستد و می‌نویسد: «ما او را درون آکسیجن مایع پرتاب کرده‌ایم: مایع اجازه نمی‌دهد او زندگی کند و آکسیجن اجازه نمی‌دهد او بمیرد.»
«جسوانت سینگ»، سرباز سابق ارتش هند و سپس رهبر «حزب بهاراتیا جاناتا» یا «بی‌جی‌پی» که آن‌زمان وزیر امور خارجه هند شده بود، مخاطب این پیام‌ها بود. او پس از دریافت پیام مستقیماً با آقای کومار تماس می‌گیرد و به او پیامی می‌دهد تا به مسعود برساند: «لطفا به او اطمینان دهید که نیازمندی‌هایش برآورده خواهد شد.»
هند از ارسال تجهیزات ثقیله عاجز بود اما کمک‌های گسترده‌ای را از یونیفورم گرفته تا مهمات، هاوان، سلاح‌های کوچک، کلاشینکف‌های تعمیرشده‌ی به‌دست‌آمده از کشمیر، لباس رزمی و زمستانی، غذای بسته‌بندی‌شده، دارو و پول از طریق احمدولی مسعود، برادر احمدشاه مسعود که آن‌زمان در لندن زندگی می‌کرد، به اتحاد شمال می‌فرستاد. این کمک‌ها با همکاری سایر کشورها به‌دست مسعود می‌رسید.
آقای کومار مقدار و جزئیات این کمک‌ها را به‌یاد ندارد. تدارکات بر عهده‌‌ی شاخه‌ی «استخبارات نظامی» در دهلی‌نو بود. تجهیزات به‌طور مرتب به دوشنبه می‌رسید و گمرک تاجکستان از انتقال بی‌عیب و نقص آن به فرخار، در مرز بین تاجکستان و شمال افغانستان، جایی که مسعود حدود ۱۰ فروند هلیکوپتر را برای نقشه‌های جنگی‌اش دارا بود، مطمیین می‌شد. هم‌چنین دهلی‌نو با ارائه‌ی قطعات یدکی و خدمات فنی، به حفظ و نگهداری این هلیکوپترها کمک می‌کرد. بین سال‌های ۱۹۹۶ و ۱۹۹۹ هند دو هلیکوپتر Mi-8 را هدیه داد.
| ▲ | شفاخانه، خط مقدم |
هلیکوپترها بی‌وقفه برای انتقال زخمی‌ها بین جبهه‌ی جنگ و فرخار در رفت‌وآمد بودند. کسانی که نیاز به مراقبت و درمان جدی داشتند از طریق فرخار و دوشنبه با ویزاهایی که به‌سرعت صادر می‌شد، به دهلی فرستاده می‌شدند. هم‌چنین سفارت هند پس از بررسی فرخار، یک کلینیک قدیمی را با دو سالن عملیات، ۲۴ تخت و یک آی‌سی‌یو (بخش مراقبت ویژه) با شش تا هشت تخت مجهز کرده بود. پنج داکتر و ۲۴ امدادگر این کلینیک را که یک درمان‌گاه برای افراد محلی نیز داشت، اداره می‌کردند. گفته می‌شود که این پروژه در آن زمان هفت‌ونیم میلیون دالر ارزش داشته است.
وقتی آقای کومار خواست برای راحتی زخمی‌ها یک سکوی فرود هلیکوپتر را نیز در کنار شفاخانه بسازد، دهلی‌نو به‌شوخی به او توصیه کرد که «داری از کارت دور می‌شوی!» اما او راه‌حل مناسبی پیدا کرد. فرخار مستعد کشت‌وبرداشت پنبه بود و محلی‌ها برای به‌دست‌آوردن پنبه از قطعات بتونی تقویت‌شده با ضخامت هفت یا هشت اینچی و مناسب برای فرود هلیکوپتر MI8 استفاده می‌کردند. حالا کلینیک صاحب یک سکوی فرود هلیکوپتر نیز شده بود. مقامات هندی شروع به سفر به دوشنبه برای ملاقات با مسعود و عکس‌انداختن با او کرده بودند.
این رابطه زمانی مهم‌تر شد که امام‌علی رحمان، رییس‌جمهور تاجکستان در ۲۲ جنوری ۱۹۹۹ در بازگشت از ویتنام خواستار توقف در دهلی‌نو شد. نخست‌وزیر «آتال بیهاری واجپایی» او را برای نان چاشت در محل زندگی‌اش دعوت کرد و روی تقویت روابط بحث کردند.
دهلی‌نو به یک پایگاه هوایی در ناحیه‌ی «عینی» علاقه‌مند شده بود. روس‌ها با هواپیماهای Su-25 از این پایگاه استفاده کرده بودند و پس از عقب‌نشینی روس‌ها از تاجکستان بلااستفاده مانده بود. هند باند پرواز آن‌را طولانی‌تر، پایگاه را مجهزتر و یک پرچم را نیز در آن‌جا نصب کرد. فرمانده پایگاه با رتبه‌ی تورنی و چهار افسر زیردستش در آن‌جا مستقر شدند. در حال حاضر جنگنده‌های نیروی هوایی هند در این پایگاه مستقر نیست، اما پایگاه هوایی عینی بخشی از ماموریت آموزشی هند در تاجکستان است.
این تأسیسات پزشکی فرخار بود که مسعود را پس از ترورش در ۹ سپتامبر ۲۰۰۱ به آن منتقل کردند. ریگستانی که در آن‌زمان جنرال شده بود با آقای کومار که در آن‌زمان به سفارت هند در بلاروس اعزام شده بود، تماس می‌گیرد و به او اطلاع می‌دهد که مسعود مورد حمله قرار گرفته و کار از کار گذشته.
نهم سپتامبر ۲۰۰۱ هم‌زمان بود با سالگرد عروسی آقای کومار و او با این‌که میزبان یک مهمانی برای شام همان‌‌روز بود، پس از دریافت خبر مرگ مسعود، بلافاصله برنامه را بدون ارائه‌ی کدام دلیلی لغو می‌کند.
روزها بعد خبر مرگ مسعود علنی شد. تقریباً به‌محض این‌که اولین سرباز امریکایی پا به‌خاک افغانستان گذاشت، به شفاخانه‌ای که در فرخار فعال شده بود دستور داده شد تا کارش را متوقف کند و به مزار شریف منتقل شود.
| ▲ | آیا تاریخ تکرار می‌شود؟ |
در حالی‌که مذاکرات امریکایی‌ها و طالبان در صدد دست‌یابی به‌یک راه‌حل برای افغانستان جریان دارد و با توجه به‌درخواست‌های مکرر و آشکار امریکا از هند برای مشارکت هرچه بیش‌تر در ماتریس امنیتی افغانستان، این فصلِ تقریباً پنهان در روابط دهلی‌نو با افغانستان دارد اهمیت پیدا می‌کند.
مسعود در اواخر ماه مِی ۲۰۰۱ به‌دعوت هند به دهلی‌نو سفر کرد و چهار روز در آن‌جا ماند. جسوانت سینگ در کتابش «A Call to Honour» می‌نویسد: «این بازدید به‌شدت محافظت‌شده بود، زیرا هر تعداد گروه تروریستی از افغانستان و پاکستان در صدد گرفتن جان او بودند. همکاری هند با اتحاد شمال تا هنوز عمدتاً یک حکایت ناگفته است. برای روایت کامل‌تری از آن هنوز زود است.»
در سال ۱۳۹۶، جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا در نشست سنای این کشور اعلام کرد که هند رویکرد جامعی را در قبال افغانستان در پیش گرفته و به‌دلیل حساسیت پاکستان از اعزام نظامیان خود به افغانستان صرف‌نظر کرده است. او تاکید کرد که گرچه هند به‌دلیل حمایت‌های مالی مختلف در سال‌های گذشته تا حدودی مردم افغانستان را تحت تاثیر قرار داده است، اما از اعزام نیرو به افغانستان به‌خاطر ملاحظات پاکستان صرف‌نظر کرده تا از ایجاد پیچیدگی اوضاع در منطقه جلوگیری شود. ماتیس افزود: «تا زمانی که تجهیزات آمریکایی برای جایگزینی تجهیزات روسی تهیه شود، دولت هند به ترمیم تجهیزات روسی ادامه خواهد داد.» نخست‌وزیر پاکستان چندی قبل در شورای روابط خارجه آمریکا گفته بود که «پاکستان نقش سیاسی و یا نظامی هند در افغانستان را نمی‌پذیرد.» از سوی دیگر، عبدالله عبدالله رئیس اجرایی دولت افغانستان در واکنش به اظهارات نخست‌وزیر پاکستان گفته بود که «هیچ کشوری نمی‌تواند برای مناسبات افغانستان با هند، حد و مرزی تعیین کند.» اسپوتنیک نوشت: «چندی قبل نیز برخی از رسانه‌ها از احتمال اعزام نظامیان هندی به افغانستان برای آموزش نیروهای امنیتی افغان خبر داده بودند، اما وزیر دفاع هند این موضوع را تایید نکرد. وی در دیدار اخیر ژنرال ماتیس از هند اعلام کرد که این کشور در نظر ندارد تا نظامیان خود را به افغانستان اعزام کند، اما عبدالله رئیس اجرایی دولت افغانستان اخیرا تفاهم‌نامه‌ای را برای آموزش نیروهای پولیس افغانستان با هند به امضا رسانده است.»
آیا نتیجه‌ای از تجربه [کمک نظامی] هند که برای امروز کارآمد باشد وجود دارد؟ آقای کومار می‌گوید که پیش از این‌که ایالات متحده حملات موشکی‌اش را بر قندهار و جاهای دیگر راه‌اندازی کند «به‌یاد دارم که فرمانده مسعود در آگست ۱۹۹۸ به‌من گفت که جدا از طالبان، مشکل افغانستان حضور نیروهای خارجی است. من هم با این نیروها که با طالبان هستند می‌جنگم. پس از کشتار دیپلمات‌های ایرانی در مزار شریف در تابستان امسال، ایران بیش از ۲۵۰ هزار سرباز را در مرز ما مستقر کرد تا طالبان را مجازات کنند. من به‌رهبری ایران توصیه کردم که به افغانستان حمله نکنید، زیرا من با نیروهای خارجی در جنگم. به آن‌ها گفتم که به‌من کمک کنید تا نیروهای خارجی و طالبان را شکست بدهم.»
آقای کومار نظر به تجربه‌اش می‌گوید: «با توجه به گفته‌های مسعود، به‌نظرم ما نباید اشتباه فاحش استقرار سربازان هندی در خاک افغانستان را مرتکب شویم. نیروهای هندی چه خواهند کرد؟ چه‌چیزی به‌دست خواهیم آورد؟ با چه‌کسی بجنگیم و از چه‌کسی دفاع کنیم؟ تنها رهبران حکومت فعلی افغانستان و طالبان دو طرف اصلی سیاست این کشور هستند. آن‌ها باید اختلافات‌شان را برای این صلح و ثبات زودگذر حل کنند.»[٢]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی نگاشته شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- محمدثاقب، تنویر، روزنامه‌ی هندی طرفداری اتحاد شمال افغانستان از هند را ثابت کرد، ایندیپندنت فارسی: پنج‌شنبه ۱۰ مرداد ۱۳۹۸ برابر با ۱ اوت ۲۰۱۹.
[٢]- احمدشاه مسعود و دهلی‌نو؛ هند چگونه اتحاد شمال را تجهیز کرد؟، از: هندو ـ وی سودرشن، ترجمه‌ی جلیل پژواک، سایت اینترنتی روزنامه‌ی اطلاعات روز: ۱۳ سنبله ۱۳۹۸.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ سایت اینترنتی روزنامه‌ی اطلاعات روز
□ سایت اینترنتی ایندیپندنت فارسی
