نـوشــته: مهـديـزاده کابـلــی
(استاد پيشين دانشگاه کابل)
نجیب مایل هروی (زادۀ ۱۳٢٩ خورشيدی در شهر هرات)، نویسنده و پژوهشگر عرفان اسلامی و کارشناس نسخ خطی و شخصيت ادبی برجسته افغانستانی مقیم ایران
زندگینامه
استاد نجيب مايل هروی، يکی از محققان شايسته در نقد و تصحيح متون کلاسيک است که با تأليف، تصحيح و بررسی بيش از سی کتاب ارزشمند و نگارش صدها مقاله، به اين مهم پرداخته اند.[۱] او که فرزند استاد گرانمايه رضا مايل هروی است، در سال ۱۳٢٩ خورشيدی در شهر خمام هرات چشم به جهان گشود. دوران دبستان و دبیرستان (تحصيلات ابتدائی و متوسطه) را در شهر کابل به پايان رساند. چنان که خودش در اين مورد چنين می‌گويد:
- "بنده به روايت مادرم در سال ۱۳٢۱ و به روايت پدرم در سال ۱۳٢٩ شمسی در شهر خمام متولد شدم، مسلماً روايت پدرم ارجح است. آوان کودکی را در هرات گذراندم. شهری از خراسان که در تاريخ فرهنگ فارسی، شهر شناخته شده ای است. در مکتب‌خانه‌های هرات آموختن را شروع کردم و در پی مهاجرت پدر به پايتخت افغانستان - از سن شش سالگی - بنده هم از هرات منتقل شدم و تحصيل را در مدارس کابل دنبال کردم."[٢]
نجيب مايل هروی، پس از اتمام تحصيل، در سال ۱۳۴٩ در انجمن تاريخ کابل به امور فرهنگی مشغول شد و در آن زمان بيشترين آموزش در نسخه‌شناسی را از محضر پدرش فراگرفت. سپس، در سال ۱۳۵۰، برای ادامه تحصيل عازم ايران گرديد. او می‌گويد:
- "بعد بخاطر مقاله‌ای که در سال ۵۰ در کابل منتشر کردم، چنين مقدر شد که بنده کار دانشگاهی و تحصيلات خود را در زمينۀ زبان و ادبيات فارسی در ايران دنبال کنم."[۳]
در سال ۱۳۵۰ در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تحصيل شد و از سال ۱۳۵٧ تا ۱۳۶۰ نيز به فهرست‌برداری در کتابخانۀ آستان قدس رضوی اشتغال ورزيد. از سال ۱۳۶۰ شروع به کارهای تحقيقاتی برای تهران کرد. اما زمانی که بنياد پژوهشهای اسلامی تأسيس شد، در سال ۱۳۶۵ به اين بنياد پيوست و به پژوهش در زمينۀ نسخه‌شناسی پرداخت. اين همکاری در زمينۀ نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و تصحيح متون و تدريس در همين زمينه‌ها سالها ادامه داشت.
استاد نجيب مايل هروی، در حدود پانزده سال به تدريس، مطالعات و پژوهشهای ادبی خود در بنياد پژوهشهای اسلامی ادامه داد و در طی این مدت، ضمن تسلط به ادبیات کلاسیک، از نوادر شخصیت‌های پژوهشگر زمان خود بود که عمیقاً به ادبیات معاصر فارسی و عرفان اسلامی علاقه‌مند بود و مقالات بسیاری در این زمینه نوشت و در حوزه‌ی تصحیح متون و نسخه‌شناسی دهها کتاب منتشر کرد. او خود در مورد کارهای تحقيقاتی‌اش می‌گويد:
- "از سال ۵۳ عملاً در ايران مشغول به تحقيق در زمينۀ کتاب‌شناسی شدم. طرحی داشتم به نام "کتاب‌شناسی نگاشته‌های عرفانی در زبان فارسی" و اين باعث شد تا تحقيقی در احوال و آثار عارفان گمنام ايرانی و عرفان اسلامی داشته باشم و بر احيأ آثار اين عارفان گمنام اهتمام ورزم. نتيجۀ اين اهتمام در ۳ اثر اعم از رساله و کتاب و صد و اندی مقالۀ چاپ شده در مجلات ايران و خارج از ايران عرضه شده است."[۶]
نجیب مایل هروی متولد ۱۳٢٩ در هرات افغانستان است که از سال ۱۳۵۰ به ایران و شهر مشهد آمد. تحصیلات عالیه خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان برد و در سال ۱۳۵٧ با دختری ایرانی ازدواج کرد و صاحب دو فرزند شد. وی پس از مدتی فعالیت در موسسه پژوهشهای اسلامی در مشهد، به تهران آمد و در حال حاضر نیز از محققان کتابخانه مجلس شورای اسلامی است. او دارای تالیفات متعددی است و مقالاتی را نیز در دانشنامه مرکز دایرةالمعارف اسلامی نوشته است.[*]
نجیب مایل هروی که متولد شهر هرات در کشور افغانستان است، مدت نزدیک به ۴۰ سال است که در ایران زندگی می کند و به تحقیق و پژوهش درباره عرفان اسلامی و نسخه های خطی می پردازد. وی که بعد از این همه سال و با وجود تحقیقات و خدمات زیادی که به فرهنگ ایرانی و زبان فارسی کرده، هنوز موفق به دریافت اقامت دائم در ایران نشده و مجبور است هر ساله برای تمدید کارت اقامت موقت خود اقدام کند. در راستای طرح بیرون راندن اتباع خارجی از ایران، چند روزی است که حکم اخراج این محقق افغانی را نیز صادر کرده بودند که گویا با همت کتابخانه مجلس در حال برطرف شدن است.
لازم به ذکر است که قوانین اقامت در ایران، هیچ تفاوتی بین اشخاص فرهنگی خارجی، که به اعتلای فرهنگ کشور میزبان کمک می کنند، با فردی عادی قایل نیست.
مایل هروی همچنین شب گذشته (۱۲/۰۲/۱۳۸۶) جایزه ادبی - تاریخی بنیاد دکتر محمود افشار یزدی را در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی دریافت کرد. این جایزه که برای یک عمر دستاورد برای خدمت به تاریخ و زبان فارسی اهدا می گردد، با حضور سیدجعفر شهیدی، سیدمصطفی محقق داماد، سیدمحمدعلی ابهری و سیدکاظم بجنوردی به مایل هروی اهدا شد.[*]
نوشتار و مقالات فارسی در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی:
-
● ابن عماد، ابوالفلاح
● ابومنصور اصفهانی
● اويسيه
● الهام
● الهى اردبيلى
● ابن قيسرانی، ابوالفضل
● ابن قيم جوزيه
● ابوالفضل سرخسی
● ابوسعيد ابوالخير
● افغانستان
● اسيری لاهيجى
● ابن‌مبارك، أبوعبدالرحمن
● انسان كامل
● برهان محقق
● ابن علان، شهاب الدين [*]
دوشنبه دهم ارديبهشت ماه ۱۳۸۶ دكتر نجيب مايل هروی جايزه خود را از «بنياد موقوفات محمود افشار» دريافت كرد و بعد هم مشكل اقامتش در ايران حل شد.
سايت کتاب نيوز، دربارۀ برطرف شدن مشکل اقامت نجیب مایل هروی می نويسد:
احسان الله شکرالهی، مدیر روابط عمومی کتابخانه مجلس در گفت و گو با بخش کتاب میراث خبر گفت: «از جانب کتابخانه مجلس از وزارت امور خارجه خواسته ایم تا زمینه تمدید اقامت مایل هروی در ایران حاصل شود. وزارت مربوطه با تمدید سه ساله او موافقت کرده و از نیروی انتظامی خواسته تا این موضوع انجام شود.»[*]
آثار:
-
● برگ بی برگی: یادنامه استاد رضا مایل، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: طرح نو - 27 ارديبهشت، 1385
● این برگ های پیر، مجموعه بیست اثر چاپ ناشده فارسی از قلمرو تصوف، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی؛ ناشر: نشر نی - 1383
● مذکر احباب، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: نشر مرکز - 1377
● مقامات جامی، گوشه های از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، پدیدآورنده: عبدالواسع بن جمال الدین نظامی باخرزی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ ناشر: نشر نی - 1383
● ترجمه حقیقه الحقائق، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - 29 مهر، 1385
● ترجمه اسرار الخلوه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - 29 مهر، 1385
● شرح فصوص الحکم شیخ اکبر محیی الدین ابن عربی، پدیدآورنده: حسین بن حسن کمال خوارزمی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - 17 آبان، 1385
● در شبستان عرفان: مجموعه رسائل فارسی از پیران ایران، پدیدآورنده: نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: قطره - 30 بهمن، 1384
● ترجمه معرفت رجال الغیب و معرفت عالم اکبر و عالم اصغر، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - 29 مهر، 1385
● ترجمه رساله غوثیه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، حسن گیلانی (مترجم)، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: مولی - 29 مهر، 1385
● ترجمه حلیه الابدال، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ مولی - 29 مهر، 1385
● ترجمه ابیات دهگانه، پدیدآورنده: محمدبن علی ابن عربی، نجیب مایل هروی (مترجم)؛ مولی - 29 مهر، 1385
● شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار، پدیدآورنده: ولی محمد اکبرآبادی، نجیب مایل هروی (به اهتمام)؛ ناشر: قطره - 08 ارديبهشت، 1387
● روح الارواح: فی شرح اسماءالملک الفتاح، پدیدآورنده: احمدبن منصور سمعانی، نجیب مایل هروی (مصحح)؛ ناشر: علمی و فرهنگی - 18 مهر، 1384[*]
نجیب مایل هروی سال 1329 در هرات متولد شده و سال 1350 به ایران آمده است. تحصیلات خود را در دانشگاه فردوسی مشهد گذرانده و پس از آن به پژوهش و مطالعه بویژه در زمینه‌ی عرفان پرداخته است. مایل هروی سال‌هاست که ساکن تهران است.
او آثار زیادی را تصحیح، تألیف و ترجمه کرده که از جمله‌ی آنها به این موارد می‌توان اشاره کرد: تألیف "شیخ عبدالرحمن جامى"، "تاریخ نسخه‌پردازى و تصحیح انتقادى نسخه‌هاى خطى"، "تاریخ و زبان در افغانستان"، "مجموعه رسائل فارسی" (پنج جلد) زیر نظر نجیب مایل هروى، "المصباح فى التصوف" نوشته‌ی سعدالدین حمویه، "تاج التراجم فی تفسیر القرآن الاعاجم" نوشته‌ی ابو المظفر شاهفوربن طاهر بن محمد اسفراینى، و ترجمه‌های "ابیات دهگانه"، "نقش النصوص"، "اسرار الخلوة"، "رساله غوثیه" و "حلیة الابدال" نوشته‌ی شیخ اکبر محى الدین ابن عربى.
نجیب مایل هروی همچنین همکاری با آستان قدس رضوی، نشر میراث مکتوب و بخش تحقیقات کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی را در کارنامه‌ی فعالیت‌هایش دارد.[*]
به قلم: دكتور شمس الحق آريانفر. پژوهنده ژرف نگر و محقق تواناي عرصه عرفان، تاريخ وفرهنگ، استاد نجيب مايل هروي ازنخبگان وفرزانگان طراز اول پهنه دانش وپژوهش افغانستان است.
نجيب مايل بيشترين دوره آموزش وپژوهش خويش را درايران سپري نموده است وهمين اكنون به عنوان دانشمند طرازاول درحلقه هاي دانشي وتحقيقاتي ايران معرفي ومورد حرمت است. تاجايي كه آثار وآفريده هايش دربازار هاي كتاب ايران ناياب است.
درداخل افغانستان دانشمندان وپژوهندگان كشور، باشخصيت وآثار نجيب مايل هروي، آشنايي تمام دارند، ولي درحلقه هاي جوانان به گونه بايسته معرفي نگرديده است.
مجله كيهان فرهنگي ۱۵سال قبل درشماره ۶آذر ماه ۱۳۷۰ درمصاحبه اي كه بانجيب مايل هروي داشت؛ درمعرفي مقام علمي، كاري، وآفرينشي ايشان چنين مي نويسد:
"استاد گرانمايه، نجيب مايل هروي يكي ازمحققان شايسته درنقد وتصحيح متون كلاسيك است، ايشان باتاليف وتصحيح وبررسي بيش از ۳۰ كتاب ارزشمند ونگارش صدها مقاله مهم پرداخته اند."
مي دانيم كه طي سالهاي اخير، شمار كارهاي عظيم علمي او از ۵۰ اثر تجاوز نموده است.
جستاري درآثار تاليفي وتحقيقي نجيب مايل هروي، ژرفا و گستره كاراين دانشمند را به روشني هويدا مي سازد، دانشمندي كه بسيار اندك مي خوابد و مي خواهد لحظه لحظه حيات را در راستاي ايجاد وتحقيق به سود فرهنگ ومعنويت ملت ومردمش سپري كند.
باري درمشهد ازدوستي كه ازهرات بود خواستم، مرا تارسيدن نزد استاد مايل ياري وهمراهي نمايد.
گفت: ساعت ۱۲ شب مي رويم. گفتم درين ساعت همه خواب اند، نبايد مزاحمت ايجاد نماييم. آن دوست كه هميشه نزد مايل مي رفت وشايد طي چند روز اقامتم درمشهد، آرزوي ديدار را ازجانب من به اورسانيده بود گفت: نه اوبيدار است، پيش ازساعت ۲يا۳ به خواب نمي رود. وقتي ساعت ۱۲ شب به ديدارش رفتيم، راستي دركتابخانه بزرگ خود، درميان كتاب ها غرق بود، ازاين كه آدم خورد جثه و نحيف است به مشكل مي شد درميان كتابها پيدايش كرد.
بهر حال استاد مايل باتسلط كم نظيري كه به اصول نقد وپژوهش وزبان عربي دارد، كهن ترين وارجناكترين ميراث هاي معنوي مارا درزمينه فرهنگ وعرفان، موشكافانه تصحيح وبررسي وآماده چاپ نموده است كه درنبود چنين فدايي دانش وفرهنگ وعالم بزرگ، به يقين ساليان دراز از استفاده اين آثار محروم مي مانديم.
استاد نجيب مايل هروي در روشنايي آثارش تاكنون درجامعه فرهنگي وعلمي ما به گونه مختص معرفي نگرديده است. آنچه را دراين جستار مي خوانيد، نتيجه ديدار وصحبت مستقيم نگارنده ومشاهده يكايك آثاري است كه مولف براي نگارنده نشان داده است. ازآن زمان تااكنون يك دهه واندي مي گذرد به يقين، آثار زياد ديگري كه دردست تاليف داشت، ازچاپ برآمده است كه دانشيان درخواهنديافت.
نجيب مايل هروي نخستين كتابش را درسال ۱۳۵۷ درمشهد عرضه نمود. وآن تصحيح وچاپ - نزهه الارواح״ اثر امير حسين غوري هروي است.
و اما ساير آثار او در تاليف و تصحيح:
- مجموعه آثار فارسي، شيخ تاج الدين اشنوي، چاپ ۱۳۶۱ تهران.
فهرست كتب خطي كتابخانه آستان قدس رضوي. جلدنهم باهمكاري علي اردلان مشهد ۱۳۶۱
- رشف الالحاظ في كشف الالفاظ (فرهنگ مصطلحات اشعار صوفيه) ازشرف الدين حسين الفتي شيرازي.
- العروه لاهل الخلوه والجلوه ازاحمد بن محمد بن احمد بيانكي معروف به علاء الدوله سمناني. نشر سال ۱۳۶۲
- پيربيابانكي ״ نجيب مايل هروي״ كتاب پژوهشي درنقد آرا وآثار سمناني.
- مناهيج السيفيه محمد خويي، تهران سال ۱۳۶۳
- آداب المريدين، ابو النجيب سهروردي، ترجمه عمر بن عمربن احمد شيركان تهران انتشارات مولي ۱۳۶۳
- الاصول العشره، نجم الدين كبري، ترجمه وشرح فارسي عبدالغفور لاري تهران انتشارات مولي ۱۳۶۳
- مجمع‌البحرين، شمس الدين ابرويي، تهران ۱۳۶۴
عوارف المعارف، نجيب مايل هروي، چاپ شده درنشريه دانش ۱۳۶۴
رشف النصايح الايمانيه في كشف الفضايح اليونانيه، شهاب الدين عمر سهروردي، تهران، چاپ نشريه بنياد ۱۳۶۴
صنايع البدايع سيفي بخاري چاپ شده درنشريه دانش، پاكستان سال ۱۳۶۶
- مونس العشاق. عربشاه يزدي، تهران، انتشارات مولي ۱۳۶۶
- معارف سلطان ولد، انتشارات مولي سال ۱۳۶۷
- نقد وتصحيح ومتون، نجيب مايل هروي، انتشارات آستان قدس رضوي ۱۳۶۹
- مصنفات فارسي، علاو الدوله سمناني، تهران انتشارات علمي وفرهنگي ۱۳۶۹
- مقامات جامي، عبدالواسع باخرزي تهران انتشارات سرّني ۱۳۷۱
- خاصيت آينكي ( نقد حال وگزيده آثار فارسي عين القضات همداني)
نجيب مايل هروي تهران انتشارت سرّني ۱۳۷۴.
- تاريخ وزبان درافغانستان، نجيب مايل هروي.
- بگذار تا اين شب دشوار بگذرد، نجيب مايل هروي.
- اندرغزل خويش نهان خواهم گشتن، (سماع نامه هاي فارسي) به اهتمام نجيب مايل هروي.
- فرهنگ واژگان نظام خانقاهي، نجيب مايل هروي.
- في حقيقت العباد، شيخ اشراق، به اهتمام نجيب مايل هروي.
-درشبستان عرفان (چهاررساله منقول ومنثورعرفاني) به اهتمام نجيب مايل هروي
- شرح فصوص الحكم خوارزمي كه دوبار درتهران چاپ گرديده است.
- العجايب الغربي في مشكلات شيخ محي الدين بن عربي كه دفاعيه است برآراي معترضان ابن عربي.
- المصباح في التصوف، شيخ سعدالدين حمويه به اهتمام مايل هروي.
- قلب المنقلب، شيخ سعدالدين حمويه به اهتمام مايل هروي.
- رباعيات، شيخ سعدالدين حمويه، به اهتمام مايل هروي.
- كتاب آرايي درتمدن اسلامي. نجيب مايل هروي چاپ مشهد.
- تبديلات زباني درتاريخ زبان فارسي، نجيب مايل هروي.
- روح الارواح في شرح اسماء الملك الفتاح، شرح ارزشمند بانثرشاعرانه پيرامون اسماء الحسني، اهتمام نجيب مايل هروي.
- نفخه الاروح وتحفه القبوح، ازمحي الدين جلدي، اهتمام نجيب مايل هروي.
- مناقب الصوفيه، از ابومنصور قبادي مروزي.
- معراج نامه، ازابن‌سينا باتحرير آن درقرن هشتم هجري ازشمس ابراهيم ابرقوهي.
- عمده الكتاب، ازابن باديس.
-رسايلي، ازرشيدالدين فضل الله همداني ومحمد طوسي ودواني والهي اردبيلي .
-تاج‌التراجم في‌تفسيرقرن الاعاجم كه ازمهمترين تفاسيرقرآن درزبان فارسي است.
- عرفان بخارا، تاليف پيرامون زمينه هاي عرفان اسلامي دربخارا وماوراء النهر.
- فلسفه ستيزي درتمدن اسلامي تاليف
- ده رساله مترجم از ابن عربي اهتمام نجيب مايل هروي
- مصنفات فارسي، علاءالدوله سمناني به اهتمام نجيب مايل هروي
دركنار اين آثار وبرخي كتابهاي ديگركه در سالهاي اخير چاپ شده ونتوانستيم نام آنها را بدست آريم، وكتابهايي كه زير چاپ ودردست تاليف وتصحيح دارد ״مجموعه رسايل فارسي״ كه درمعرفي آثار ونسخ خطي اختصاص داردو ازسوي بنياد پژوهشهاي اسلامي استان قدس رضوي انتشارمي يابد نيززيرنظرمايل هروي نشر ميگردد.
استاد نجيب مايل هروي دانشمندي است آزاده كه بامناعت واستغنا زيست دارد.عاشق عدالت اسلامي وبرابري انساني است از اين رو وقتي تعصب وكوتاه‌نگری هارا می نگرد برافروخته می گردد وآن اعمال وكنش ها را به نفرين مي گيرد. كتاب تاريخ وزبان درافغانستان در همين زمينه نگاشته شده است.
طول عمر وپرباري قلم وانديشه استاد مايل را از بارگاه خداوند متعال استدعا داريم. عمرش دراز وكلكش پرفيض و توانا باد.[*][**]
در پايان سخن اميد است، آقای مايل دریافته باشد که قربانی کردن هویت، تاريخ و فرهنگ افغانستان در قربانگاه ايران کنونی ثمری ندارد و دوستی ببار نمی‌آورد!
[*]
پی‌نوشت‌ها
__________________________________________
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
جُستارهای وابسته
__________________________________________
منابع
__________________________________________
پيوند به بیرون
__________________________________________
□ هروی دوشنبه جایزه‌ی دكتر افشار را می‌گیرد
□ اخراج! نجیب مایل هروی[*]
□ فهرست آثار نجيب مايل هروى مايل هروى[*]
□ اخراج نجيب مايل هروی
□ علوم انسانی نيازمند گام‌های بلند است
□ افغان یا افغانستانی؟؟؟
□ لغات مظلوم ترکی در فارسی و محققان بی‌صلاحیت
<گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
- زندگینامه
- آثار
- …
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
<...> <...>
نجیب مایل هروی (زادۀ ۱۳٢٩ خ - )، نویسنده، پژوهشگر، نسخه‌شناس، ويراستار و مردم‌شناس افغان مقیم ایران است، که رشته‌ی اصلی‌اش عرفان اسلامی است.[*]
[↑] زندگینامه
[↑] آثار
[↑] …
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[۱]
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
