مهاباراتا

نـوشــته: مهـديـزاده کابـلــی
(استاد پيشين دانشگاه کابل)

مهاباراتا مهم­ترین اثر حماسیِ تاریخ ادبیات جهان و دستاوردی برای نوعِ بشر است. مهاباراتا به شکل حاضر چهار قرن پیش از میلاد مسیح پدید آمده است. مهاباراتا هم مانند سروده­ی اِدا و سرود نیبلونگ از قلمرو فرهنگ شفاهی می­آید، اثرِ یک شاعر نیست، بلکه مجموعه­ای­ست از اشعار حماسی و افسانه­ها و افسانه­های تمثیلی که سینه به سینه نقل شده است. مهاباراتا مشتمل بر صد و شصد هزار بیت است که در هجده مجلد گرد آمده و مهم­ترین مضمون آن تاریخ و اساطیر هندوستان است. حجم این اثر پانزده برابر کتاب مقدس است.

سانسکریت

مهاباراتا به زبان سانسکریت سروده شده است. سانسکریت، زبان ادبی هندوستان بود و قدمت آن به هزار و دویست سال پیش از میلاد مسیح می­رسد. این زبان در واقع زبان هنر است و فقط برای آفرینش ادبی و در برخی آیین­های مذهبی به کار می­رفته است. سانسکریت امروزه جزو زبان­های به اصطلاح مرده به شمار می­آید و فقط در حلقه­ی اندک پژوهشگران دانشگاهی و برخی هنرمندان و زبان­شناسان تکلم می­شود. زبان­های مدرن هندی که عبارتند از هندو، اردو، بنگالی و پنجاب از دل زبان سانسکریت بیرون آمده­اند و با زبان­های اروپایی و با فارسی نیز خویشاوندند.

نبرد برای فرمانروایی بر هندوستان

مهاباراتا به معنای حماسه­ی بزرگ فرزندان بهاراتاست. به نظر هندوان خاندان بهاراتا پدیدآورنده­ی فرهنگ هندوستان است. موضوع مهاباراتا نبرد دو خاندانِ کاراوا و پانداواست برای فرمانروایی بر هندوستان. نسبت هر دو خاندان به مهاراتا می­رسد. در میان داستان­هایی درباره­ی نبرد این دو خانواده حکایت­های اخلاقی، داستان­های پندآموز، افسانه­های تمثیلی و حتی متون فلسفی روایت می­شود. این داستان­ها و متن­ها ارتباط زیادی با موضوع اصلی کتاب ندارند. از این نظر مهاراتا نه تنها یک اثر حماسی­ست، بلکه در واقع مجموعه­ای­ست از احکام حقوقی و دستورالعمل­های اخلاقی و قوانین مدنی و جزایی و شیوه اداره­ی امور و آداب حکومت بر مردم.

مکاشفه­ی کیرشنا

مهم­ترین بخش مهاباراتا متنی­ست به نام باگاوادگیتا. «باگاوادگیتا» یا «سرود خداوند» مکاشفه­ی کیرشناست. کیرشنا در قالب گفت و گو پهلوانی به نام آرجونا را متقاعد می­کند به نبرد با دشمنان هندوستان برود. آرجونا که تا پیش از گفت و گو با کیرشنا در حقانیت جنگ تردید داشته، متقاعد می­شود و به جنگ با دشمنان می­رود. با این حال نکته اینجاست که در مهابارتا، جنگ تقدیس نمی­شود. در این اثر بر خلاف آثار حماسی دیگر، پهلوانان، انسان­هایی زمینی هستند با همه­ی سستی­ها و ضعف­های شخصیتی و اخلاقی و در همان حال می­توانند دلاورانه بجنگند. به همین دلیل مهاباراتا همچنان معاصر زمانه­ی ماست و بیشتر از آن که یک اثر پهلوانی و حماسی باشد به کار مطالعه­ی انسان و درک سستی­ها و توانایی­ها و پرتگاه­های روحی و اخلاقی نوع بشر می­آید. علاوه بر این نخستین بار در مهاباراتا اندیشه­ی تناسخ و دور باطل زندگی و مرگ مطرح شد. از این لحاظ این کتاب را منشأ و مبدأ هندوئیسم می­دانند. اشعار مهاباراتا از نظر تصاویر شاعرانه و بوطیقای شعری الهام­بخش شاعرانی مانند گوته و ویلهلم فن هومبولد بوده است.

مهاباراتا به فارسی

باگاوادگیتا که مهم­ترین و زیباترین بخش مهاباراتاست به فارسی دو بار، یک بار توسط فتح­الله مجتبائی و یک بار هم توسط محمد علی موحد (انتشارات خوارزمی) ترجمه شده است. پیش از این مهاباراتا را با عنوان رزم­نامه به فارسی ترجمه و منتشر کرده بودند.

یکی از صفحات نسخه خطی مهاباراتا
مهاباراتا در ویکی پدیا

{اين مقاله نياز به گسترش دارد!}

پی‌نوشت‌ها

---

[۱]-
[۲]-
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-

جُستارهای وابسته

---

□
□
□
□
□

منابع

---

□
□
□
□

پيوند به بیرون

---

□
□
□

---

برگشت به فهرست