نـوشــته: مهـديـزاده کابـلــی
(استاد پيشين دانشگاه کابل)
در طی تاريخ طولانی سرزمينی که امروزه به نام کشور افغانستان شهرت دارد، امپراتوری‌های متعدد (چه داخلی و چه خارجی) در آن به‌وجود آمده و از هم گسيخته شده و هر کدام از اين امپراتوری‌ها يک يا چند پايتخت داشته است.
بنابراين، از وجود تعداد زيادی از شهرهای افغانستان که زمانی پايتخت بوده‌اند، نبايد تعجب کرد. برخی از اين شهرها امروز خرابه‌ای بيش نيستند. بعضی ديگر در سايۀ ابنيۀ خراب خود روزگار می‌گذرانند. تعداد ديگری مقام سياسی خود را از دست داده، اما به سبب موقعيت سوق‌الجيشی يا اقتصادی و يا مذهبی قسمتی از اهميت سابق خود را حفظ کرده‌اند. معرفی تمام اين پايتخت‌های قديم کار آسانی نيست. بطور اختصار می‌توان از بلخ، زرنج، غزنه، هرات، قندهار و کابل نام برد.
بايد افزود که سلسله‌های نيز بوده‌اند که خاستگاه آنها افغانستان امروزی بوده؛ اما پايتخت آنها خارج از مرزهای سياسی کنونی افغانستان قرار داشته است. مانند: بخارا، نيشابور، اصفهان، پيشاور، دهلی و ... که در اين بحث نمی‌گنجد. در اينجا صرفاً راجع به پايتخت‌های که در کشور افغانستان امروزی واقع بوده‌اند، شرح داده خواهد شد.
کهن‌ترين مرکز حکومت آريايی‌ها بلخ (باختر يا باکتريان) واقع در جنوب آمو درياست[بارتلد، واسيلی ولاديميروويچ، جغرافيايی تاريخی ايران، ترجمۀ همايون صنعتی‌زاده، تهران: بنياد موقوفات دکتر محمود افشار يزدی، ۱۳۷۷ خ، ص ۶]. در اسطوره‌های آريايی آمده است که بنیادگذار بلخ جمشید (یَما) بوده‌است[سرواژۀ بلخ، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا]. در اوستا، اين شهر به نام بخدی آمده که با صفت "بخدیم سریرام اردو درفشام" (بلخ زیبا و دارای پرچم‌های بلند) توصيف شده است و جزئی از سرزمین‌های اهورامزدا آفریده محسوب می‌شود[فرگرد اول ونديداد]. بسياری از دانشمندان، "پرچم‌های برافراشته" را نشانۀ دولتمداری و مرکزيت بلخ در عهد باستان می‌دانند. مسعودی ضمن بحث دربارۀ شاهان کيانی می نويسد: "پس از لهراسب، بشتاسب به پادشاهی رسيد و مقر او بلخ بود."[مسعودی، ابوالحسن علی، مروج الذهب، ترجمۀ ابوالقاسم پاينده، تهران: ۱۳۷٨ خ، ص ٢٢۳]
بنابراين، تاريخ بلخ با قديمترين تاريخ شهرهای آريايی توأم است. اپولودوروس ارتميس (Apolodorus of Artemis)، بلخ (باختر) را "مرواريد آريانا" می‌دانست.[کهزاد، احمدعلی، تاريخ افغانستان، ج ۱، ص ۴۹] اين شهر در زمان پادشاهی يونانی باختر، نيز پايتخت بود و هم در دورۀ اسلامی، در سال ۱۱۸ ه. ق. اسدبن عبدالله قسری پایتخت خراسان را از مرو به بلخ منتقل کرد و این شهر رونق یافت.[سرواژۀ بلخ، دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا] و. بارتولد، خاورشناس نامور روس، در کتاب "جغرافيای تاريخی ايران" می‌نويسد:
- "در قرن يازدهم در دوره غزنويان که بلخ يکی از پايتخت‌های سلطان محمود معروف گرديد، اهميت مخصوصی کسب نمود."[جغرافيای تاريخی ايران، ص ٧۲]
کوشانيان و هپتاليان، ظاهراً دارای پايتخت‌های متعدد بوده اند. آ. فوشه، دانشمند فرانسوی، از "کاپيسا"، "نگاراهارا" (ننگرهار کنونی) و "پوشکاراواتی" (پيشاور) به عنوان پايتخت‌های قديم نام می‌برد.[تمدن ايرانی، ص ۳۴۶]
پی‌نوشت‌ها
جُستارهای وابسته
□
□
□
□
منابع
□
□
□
پيوند به بیرون
□
□
