حنظله بادغیسی (زادروز او مشخص نيست - درگذشتۀ ۲۱۹ ه.ق)، از قديم‌ترین شاعران و گویندگان زبان پارسی است که در عهد طاهریان می‌زیست نظامی عروضی از قول احمد بن عبدالله خجستانی "دیوان" شعری به وی نسبت می‌دهد. از اشعار وی تنها پنج بیت، شامل یک قطعه دو بیتی و یک مفرد به دست آمده است.[۱]
زندگی‌نامه
حنظله در بادغیس به دنیا آمد. اما در رابطه با سال زايش او چیزی دانسته نيست. با اين همه، می‌توان گفت که حنظله در نیمۀ دوم سدۀ دوم هجری قمری می‌زیسته است. به گفتۀ دکتر ذبیح‌الله صفا در کتاب تاریخ ادبیات در ایران "صاحبان کتب و تراجم او را از معاصران دولت آل طاهر شــمرده‌اند." با اين وصف، شــاعری حنظلۀ بادغیسی مقدمتر از شــاعران روزگار یعقوب لیـث صــفار (٢٦۵-٢٨٧ ه.ق) است.[٢] معاصرين وی محمود وراق و فيروز مشرقی بوده‌اند.[٣]
سروده‌های حنظلۀ بادغیسی را نبايست نخستین شعرهای فارسی دری دانست، برای آن که شعرهای او از چنان زبان پیراسته‌یی برخوردار است که باید پیش از آن شعر فارسی دری تجربه‌های بزرگی را پشت سرگذاشته تا بدان حد پختگی رسيده باشد. چنان که شعرهای به‌جا مانده از او را می‌توان با درخشان‌ترین شعرهای سدۀ چهارم هجری مقایسه کرد. به‌هر حال، حنظله یکی از آن ستاره‌گانیست که در سپیده دم پیدایی شعر فارسی دری در سدۀ سوم هجری درخشیده است.[۴] اما دکتر ذبيح‌الله صفا می‌نويسد: "از روی قراين مختلف می‌توان به‌تحقيق گفت که حنظله در نيمۀ اول قرن سوم هجری می‌زيست و اگر چنين باشد، زمان شاعری او مقدم بر عهد دربار يعقوب بن ليث بوده است. اما ابياتی که به حنظله نسبت داده‌اند در انسجام و فصاحت به‌درجه‌ای است که آنها را به‌قياس به اشعار اواخر قرن سوم و اوايل قرن چهارم نمی‌توان از جملۀ اقدم اشعار فارسی دری شمرد، مگر آن‌که ابيات منسوب به اين شاعر بعد از او بنابر رسم معهود اصلاح شده باشد."[افزودۀ مهديزاده کابلی، براساس: صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات ايران، تهران: انشارات فردوس، چاپ هيجدهم - ۱۳٧۸ خ، ج ۱، ص ۱۸٠]
هرچند نظامی عروضی از قول احمد بن عبدالله خجستانی "ديوان" شعری به وی نسبت می‌دهد. اما از اشعار وی تنها پنج بيت، شامل يك قطعه دو بيتی و يك مفرد به دست آمده است.
- يارم ســپند گرچه بر آتـش همـی فکـند
از بهـر چشــم تــا نرســد مـرو را گـزنــد
او را ســــپند و مجـمر نــايـد همـی بکار
با روی همچو آتش و با خال چون سپند.
مــهــتری گــر بکام شـــــير در اســـــت
شــــو خـطــرکــن ز کام شــــير بجــوی
يــا بــزرگـــی و نـــاز و نـعـمــت و جـــاه
يــا چــو مــردانــت مــرگ رويـــاروی.[۵]
در مجمع‌الفصحا آمده است که وفات حنظله در سال ۲۱۹ هجری قمری بوده است. اما دکتر ذبيح‌الله صفا می‌افزايد: "سال وفات او در شاهد صادق ٢۲٠ ذکر شده است و قبول هر يک از اين دو تاريخ برای وفات شاعر بسيار دشوار است."[٦]
يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط قاضی سيد موسی عثمان (هستی) با همکاری دکتر مهدی خراسانی برشتۀ تحرير درآمده است.پيوست‌ها
پيوست ۱: حنظله بادغیسی، به‌روايت لغت‌نامه دهخدا
پيوست ٢: حنظله بادغیسی، به‌روایت دانشنامه‌ی ایرانیکا
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
پی‌نوشت‌ها
[۲]- پرتو نادری، حنظلۀ بادغیسی نخستین سرایشگر شعر پایداری فارسی دری، سايت اينترنتی کابل ناتهـ
[۳]- علی‌اکبر دهخدا، سرواژۀ حنظله بادغیسی، سايت لغت نامه دهخدا
[۴]- پرتو نادری، همان‌جا
[۵]-
[۶]- افزودۀ مهديزاده کابلی، براساس: صفا، ذبيح‌الله، تاريخ ادبيات ايران، ج ۱، ص ۱۸٠ (تهران: انشارات فردوس، چاپ هيجدهم - ۱۳٧۸ خ)
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
پيوند به بیرون
□ حنظله بادغیسی نخستین سرایشگر شعر پایداری فارسی دری
□ حنظله بادغیسی اولین شاعر زبان دری
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
