محمدبشیر رفیق (زادۀ ١٣٠١ خ - درگذشتۀ ١٣٧۴ خ)، يکی از روزنامه‌نگاران رنجديدۀ افغانستان بود که داستان زندگی او با جريان استبداد در اين کشور گره خورده است.
زندگی‌نامه
محمدبشیر رفیق در ســال ١٣٠١ خورشــيدی (١٩٢٢ ميلادی) در قلعه غلام‌حسین خان واقع قلعۀ بختیار چهاردهی کابل چشم به‌دنیا گشود. پدرش محمدرفیق خان یکی از خوانین و زمیندارهای منطقه چهاردهی بود. او هنوز بيش از چهل روز نداشت که پدرش در حادثه‌يی اسپ‌سواری جان باخت و مادرش که "طاهره خانم" مشهور به "بوبوجان" نام داشت و دختر "ناظر محمدصفر خان" بود، در آن ايام، همراه با فرزند خوردسال خود به خانۀ پدر رفت تا از آن دو در برابر سختی روزگار مواظبت شود.
رقيق پس از دوران کودکی، تحصيل را در مدرسۀ نجات آغاز کرد. اما هنوز صنف (کلاس پنجم) بود که نادر شاه توسط عبدالخالق ترور شد. سرداز محمدهاشم خان تمامی خانوادۀ غلام‌نبی خان چرخی و خانوادۀ ناظر محمدصفر خان را به جرم همدستی با عبدالخالق، به زندان انداخت و نيز دستور صادر کرد که کودکان خانواده‌های زندانيان سياسی را به‌مدارس دولتی راه ندهند. بنابراين، محمدبشير را نيز از صنف (کلاس) پنجم لیسه (مدرسۀ) امانی اخراج کردند.
هرچند مادر محمدبشير زياد کوشد تا مگر پسرش دوباره در یکی از مدارس (مکاتب) کابل پذيرفته شود؛ اما شوربختانه دروازه‌های تمامی مدارس به‌روی فرزند او بسته بود.
پس از چندی، يکی از اقارب ناظر محمدصفر خان که آغا لالا محمدعثمان خان ناميده می‌شد و پدر قاری سلیمان جان بود، محمدبشیر را نزد پسر کاکای خود که همان قاری عبدالله خان معروف به "ملک‌الشعرا" بود، برد و تمام جریان را بازگو کرد. ملک‌الشعرا، محمدبشیر را به شاگردی پذیرفت و همه روزه دروس متداول مدارس را در خانۀ خود به وی تعليم می‌داد.
محمدبشیر رفیق ١٧ ساله بود که به استخدام رسمی بانك ملی درآمد و در دفتر روابط خارجی آن بانک مشغول کار شد. در خلال خدمت، زبان‌های آلمانی و انگلیسی را در کلاس‌هايی که برای کارمندان در آنجا برگزار می‌شد، فراگرفت. بعد از مدتی، از طرف بانک ملی به هندوستان فرستاده شد و در شهر بمبئی امور اداری بانك را عهده‌دار بود. در اين زمان، ضمن خدمت، به فراگيری زبان انگليسی نيز اشتغال ورزيد. در همان جا بود که به گفتۀ محمدحيدر اختر، "یکی از کتابهای مشهور تاگور را به‌زبان فارسی برگرداند و برای محمدهاشم میوندوال در هندوستان تقدیم کرد."
زمانی که محمدهاشم میوندوال رییس مستقل مطبوعات شد، محمدبشیر رفیق به کابل بازگشت و به‌عنوان معاون مدیریت سینماها به‌کار پرداخت. بعدها به سمت سرمحرر روزنامه اصلاح گماشته شد و مدتی هم در پشتنی تجارتی بانک و شرکت هوایی آریانا به‌کار مشغول بود.
در سال ...، وقتی که سید محمدقاسم رشتیا رییس مستقل مطبوعات شد، محمدبشیر رفیق را به‌عنوان مدیر مجله ژوندون منصوب کرد. چندی هم سرپرست روزنامه ملی انیس بود و پس از آن، در آژانس اطلاعاتی باختر و ریاست نشرات وزارت اطلاعات و کلتور اشتغال داشت.
پس از کودتای ٢٦ سرطان ١٣۵٢، دکتر رحیم نوین وزیر اطلاعات و کلتور به محمدداوود خان پيشنهاد کرد تا محمدبشیر رفیق به عنوان رییس عمومی نشرات آن وزارت گماشته شود، اما محمدداوود خان پای پیشنهادنامه‌ای وزير نوشت: "به تقاعد سوق داده شود". بدين ترتيب، او پس از سی سال خدمت در سال ١٣۵۴ بازنشسته شد.
در زمستان سال ١٣٦١ خورشيدی (جنوری ١٩٨٣ ميلادی)، محمدبشير رفيق ناگزير افغانستان را ترک کرد و در ماه سپتامبر همان سال راهی آمریکا شد.
سر انجام، در روز ٢٧ سپتامبر ١٩٩۵ ميلادی (شهريور ١٣٧۴ خورشيدی) در شهر هانولولوی آمریکا درگذشت و در همان شهر به‌خاک سپرده شد.[۱]
فعاليت‌های فرهنگی
بشير رفيق، سال‌ها در عرصۀ مطبوعات افغانستان فعاليت کرد؛ بسياری از مقالات‌اش در روزنامه‌ها و مجلات کابل انتتشار یافته است. از جمله صفحۀ تفسیر سیاسی روزنامۀ انیس را می‌نوشت و افزون بر اين، به‌عنوان خبرنگار آژانس خبررسانی چکسلواکیا در کابل بود و نيز با رادیو بی‌بی‌سی همکاری داشت.
در دورۀ مهاجرت به آمريکا نيز از فعاليت‌های فرهنگی دست نکشيد و با برخی از نشريات آمریکايی همکاری قلمی داشت و مقالاتی راجع به‌اوضاع افغانستان به‌زبان انگلیسی می‌نوشت و هم در نشريات برون مرزی افغانی حضور فرهنگی داشت و آخرین مقاله‌اش در مجله نی‌نامه زير عنوان "محمدظاهر و کودتای داود" به نشر رسيد.
خانواده
محمدبشیر رفیق از جانب مادر نوۀ ناظر محمدصفر خان، امین‌الاطلاعات دورۀ سلطنت امير حبيب‌الله خان بود. او با دختر استاد محمدانور بسمل (داعی خود) ازدواج کرد و ثمرۀ این ازدواج، یک دختر به‌نام سارا و دو پسر به‌نام‌های محمدکبیر رفیق و محمدمنیر رفیق است که اکنون در آمریکا اقامت دارند.[٢]
يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامۀ آريانا توسط مهديزاده کابلی با همکاری آقای محمدحيدر اختر برشتۀ تحرير درآمده است.پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
پی‌نوشت‌ها
[۲]- اين مقالۀ بر اساس يادداشت‌های محمدحيدر اختر دربارۀ محمدبشير رفيق به رشتۀ تحرير شده است.
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
جُستارهای وابسته
□
□
منابع
□
پيوند به بیرون
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
