اشاره: اين مقاله که توسط آقای محمدآصف فکرت نگارش يافته است. هم در دانشنامۀ جهان اسلام و هم در دايرةالمعارف بزرگ اسلامی به نشر رسيده است.
توروایانا، نجیب‌الله، نویسنده، شاعر و دولتمرد افغانی. نجیب‌الله، متخلص به توروایانا، در ١٢٨١ ش /١٣٢٠ در جلال آباد به دنیا آمد. وی از نوادگان امیر دوست محمدخان، بنیانگذار سلسلۀ شاهان و امیرانِ محمدزائی در افغانستان، بود. پدرش، محمدیونس، در روزگار امیرحبیب‌الله، پادشاه افغانستان، سرهنگ بود و در عهد سلطنت امیرامان‌الله، ریاست شهرداری کابل را بر عهده داشت. مادرش، هاجره، ملقب به اُخت السّراج، دختر امیرعبدالرحمان خان و خواهر امیرحبیب‌الله خان بود (فرخ، ص ١۵٦، ١۵٩). نجیب‌الله تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسۀ امانیّۀ (لیسۀ امانی) کابل به پایان رساند. سپس، برای ادامۀ تحصیل به انگلستان رفت و در رشتۀ حقوق و علوم سیاسی دکتری گرفت و به میهن بازگشت. مدتی به تدریس در دانشگاهِ کابل و خدمت در وزارتِ امورخارجه پرداخت. چندی نیز وزیرِ معارف (آموزش و پرورش) افغانستان بود. در همان دوره به تهران آمد (٢٢ آذر ١٣٢٧) و از مؤسسات آموزش و علمی دیدار کرد (یغما، سال ١، ش ٩، ص ۴٣٢). علی‌اصغر حکمت * در سفر به افغانستان (١٣٢٦ ش) با نجیب‌الله خان در وزارتِ معارف ملاقات داشته و در سفرنامه‌اش (بخش ١، ص ۵٩٣) از او به نیکی یاد کرده است.
توروایانا از شاعران و نویسندگانِ خوش قریحه، خوش بیان، لطیفه گو، پُرکار و بااستعداد بود (یغما، همانجا). برخی از آثارش در مطبوعاتِ ایران چاپ شده است، از جمله مثنوی "شام هری" با تصویری از توروایانا در مجلۀ یغما (رجوع کنید به سال ١، ش ٩، ص ۴٢٨ـ ۴٢٩) و غزل "افسانۀ عشّاق" در همان مجله (رجوع کنید به‌سال ١، ش ١٠، ص ۴٣٩). این غزل در حضور توروایانا در انجمنِ ادبیِ فرهنگستان ایران خوانده شده است (همانجا). آثار توروایانا بیانگرِ علاقۀ او به تاریخ و افتخارات باستانیِ میهن‌اش است.
توروایانا پس از پایان خدمتش در وزارت معارف، سفیرِ افغانستان در چند کشور خارجی، از جمله هندوستان و ایالات متحدۀ امریکا، شد. هم زمان با سفارتِ توروایانا در هند، علی‌اصغر حکمت هم سفیر ایران در هند بود. حکمت، که با توروایانا دوستی صمیمانه داشت، وی را مردی بسیار متین و مهربان و ادیب و شعردانی خوش صحبت معرفی کرده و کثرت اطلاعات او را راجع به هندوستان و علمای قدیم و جدیدِ هند و اوضاع سیاسی آنجا ستوده است (حکمت، بخش ٢، ص ۴٨٨). ضیافتِ باشکوهی که حکمت به مناسبت پایان سفارت توروایانا در هند، برپا داشته بود (همان، بخش ٢، ص ۵٠٨)، نشانۀ احترام او به شخصیت علمی و فرهنگی توروایاناست.
توروایانا، افزون بر فارسی و پشتو، انگلیسی و فرانسه و عربی و ترکی نیز می‌دانست.
وی در ١٣۴۴ ش در نیوجرسی درگذشت.
توروایانا را در داستان کوتاه نویسی از پیشگامان و نویسندگانِ پُرکار شمرده‌اند. داستانهای اوشاس، مرگِ محمود، پسر رویگر، قُبّۀ خضرا و هیرمند، با چند داستان دیگر، در مجموعه‌ای به نامِ اوشاس در ١٣٦٦ ش در کابل چاپ شده است. آثار توروایانا را از نظرِ فنی برتر از آثار معاصرانش دانسته‌اند. وی از نمایندگان رمانتیسیسم تاریخی در داستان‌نویسی معاصر افغانستان محسوب می‌شود.
از دیگر آثار اوست: آریانا یا افغانستان (کابل ١٣٢۴ ش)، سْترابون و آریانا (کابل ١٣٢۴ ش)، مبارزۀ ما در راه آزادی (کابل ١٣٣٠ ش).[۱]
جُستارهای وابسته
منابع
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
