- تاریخچه پیدایش خط
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[خط] [تاريخ خط]
[↑] تاریخچه پیدایش خط
یکی از مهمترین و شاید شگفت‌انگیزترین ابداعات انسان در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد بی‌تردید می‌تواند ییدایش خط باشد. تاریخچه‌ی پیداش خط فرایند بس پیچیده‌ای دارد؛ گویا نخستین تلاش برای یافتن نوشتار؛ مربوط به نگه‌داشتن محاسبه‌ی فعالیت‌های کشاورزی و دامداری بوده است.
با تشکیل نخستین اجتماعات یکجانشین و گسترش فعالیت‌های بازرگانی مبتنی بر مازاد فراورده‌های کشاورزی، علائم و نشانه‌هایی توسط بازرگانان به‌کار رفت که بعد‌ها به‌عنوان گونه‌ای خط به‌کار برده شد. با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی به‌نظر برخی، چنین نشانه‌هایی را نخستین‌بار بازرگانان شوشی به‌کار بردند. گرچه گروهی بر این باور هستند که پیدایش خط در سرزمین سومر صورت گرفته است. اما بسیار دشوار است که به‌طور مسلّم گفته شود که نخستین‌بار کدام مردم به پیدایش روش نوشتار نائل گشتند.
کشفیات سال‌ها‌ی اخیر باستان‌شناسان در منطقه‌ی جیرفت و یافته‌شدن گل نوشته‌ای که بر روی آن گونه‌ای نشانه و خطوط و اشکال هندسی به‌کار رفته است موجب گشته دکتر یوسف مجیدزاده از باستان‌شناسان و اساتید سرشناس ایران بر این باور باشد که این علائم و نشانه‌ها را نوعی سبک نوشتاری (خط) بداند و در نتیجه به پیدایش خط در فلات ایران باور داشته باشد.
گیرشمن با تکیه بر ظروف سفالین و منقوش نجد ایران مربوط به هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد این پرشس‌ها را مطرح می‌کند که آیا این نقاشی‌ها در حکم نویسندگی بوده است؟ آیا باید معتقد شویم که اختراع خط از فن نقاشی پیشه‌وران نجد ایران که در برابر چشمان خود تصاویر آماده و علائم و نشانه‌های داشته‌اند الهام گرفته‌اند؟ او سپس نتیجه‌گیری می‌کند که هنر ظروف منقوش مقدمه‌ی پیدایش خط تصویری است.[۱]
آنچه مسلم است است سومری‌ها هنر کتابت را با حرکتی آرام به‌سوی تکامل پیش بردند؛ زیرا بسیار روشن است این هنر دفعةً و ناگهانی پیدا نشد. یعنی این که هرگز یک نفر آدمی نیامده بنشیند و قلم بردارد و مخترع کتابت و نگارش شود.
تلاشهای بشر در به نمایش درآوردن اطلاعات، در نقاشی‌های درون غارها که عمر آن‌ها دست کم به بیست هزار سال می‌رسد یا در نشانه‌های سفالی که به ده‌هزار سال می‌رسد احتمالاً نخستین تلاشهای بشر برای ثبت اسناد بوده است. این کارها غالباً از نخستین ابداعات انسان‌ها در نوشتار به‌شمار می‌آیند؛
گرچه از دید زبان‌شناسان با توجه به تعریفی که از خط ارائه می‌دهند این نشانه‌ها داری ویژگی‌های یک نظام نوشتاری نیستند.
نقاشی‌های درون غارها ممکن است هر کدام در ثبت بعضی وقایع مفید باشند ولی هیچ کدام پیام زبانی خاصی به‌شمار نمی‌آیند. معمولاً این نقاشی‌ها به‌عنوان بخشی از هنر تصویری مورد توجه بوده‌اند. مثلاً اگر در روزگار گذشته شخصی تصویر آهویی را بر روی صخره‌ای می‌کشید مسلماً به قصد کتابت این کار را نمی‌کرد بلکه او به یک کار هنری مبادرت ورزیده بود؛ که از غریزه و ذوق خدادای او تراوش کرده بود. اما اگر مشاهده شود این تصویر در محل عبور آهوان بر روی صخره رسم شده است می‌توان چنین پنداشت که نقاش خواسته به هم‌نوعان خود پیامی را در زمینه‌ی شکار بدهد در این صورت او در این جا با این کار تنها اقدام به یک کار هنری ننموده است بلکه می‌توان گفت که می‌خواسته به این شکل پیامی را به دیگران بفرستد؛ یعنی این که در این جا آهو فراوان است.
گاهی ضرورت داشت پیام مفصل‌تر و پیچیده‌تر نوشته شود. مثلا شیری در کنار آهو رسم شود در این حال پیام او این چنین بود: این جا شکارگاه آهو است، ولی در این‌جا باید مواظب شیرها هم باشید.
پس با توجه به این مفاهیم تصویری که سرانجام به‌صورت خط درآمدند از روزگاران پیش از تاریخ ریشه داشته است. هنرمندان پیش از تاریخ از دیرباز به این نکته‌ی مهم توجه داشتند که ساختن جزیی از یک شئی مبین کل آن شئی است، بنابراین با رسم چنین نقوش مختصر و ساده‌ای پیام خود را به دیگران می‌رســاندند. پس اگر چنین تصــاویری به‌طور ثابتی نمایانگر تصــورات خاصی باشــند می‌توانیم آن را نوعی خط (نظام نوشــتاری) بنامیم زبان‌شــناســان این خط را خط تصــویری یا خط تصــویرنگار (pictogram) می‌نامند.[٢]
[↑ ] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله توسط محمدرضا معتمدی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رومن، گیرشمن، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمدمعین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص ٢۵.
[۲]- معتمدی، محمدرضا، تاریخچه پیدایش خط، وبگاه شوشان زمین
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
