[خدایان] [خدایان هندو]
هندوستان از گذشته‌های دور سرزمین عجایب جهان بوده است و در چند دهه‌ی اخیر بسیار مورد توجه جهان غرب قرار گرفته است؛ به‌طوری که امروزه تمام اطلاعات مربوط به تمدن و ادیان و افسانه‌های هند در سایت‌های اینترنتی بسیاری قرار گرفته و کتاب‌های مذهبی و تاریخی آن به زبان‌های گوناگونی ترجمه شده است. در چنین شرایطی باعث تاسف است که ایرانیان با وجود داشتن تمدنی مشترک با هندوستان, اطلاعات اندکی از این سرزمین در اختیار دارند. هندوستان با بیش از ۱ میلیارد جمعیت، دموکراسی‌ترین کشور جهان سوم است و مردمی خونگرم و مهربان دارد. ۹۹ % از جمعیت هند را هندوان (پیروان هندوییسم) تشکیل می‌دهند. از آنجا که آیین هندو غالب‌ترین مذهب هندوستان است و آشنایی ما با این آیین چندان زیاد نیست، در این مقاله به بررسی مختصری از مقدسات هندو و قوانین آن می‌پردازیم.
[↑] هند؛ سرزمین رودها
در حیات هندو، رودخانه‌ها نقش بسیار مهمی بازی می‌کنند. زیرا رودها برای هندوان مقدس هستند اما این تقدس و پرستش به‌معنی کفر ابتدایی و یا شرک آنان نیست، بلکه ریشه در فرهنگ و تمدن کهن‌تری دارد که پیرو احترام به طبیعت است، همانگونه که در نزد زرتشتیان باستان بوده است.
رودخانه‌های مقدس برای هندوان:
۱- گنگ: مقدس‌ترین رود هند است. الهه گانگا این رود را نگهبانی می‌کند. گنگ از هیمالیا سرچشمه می‌گیرد و از شهرهایی مثل بنارس، هردوار، الله‌آباد، وراند ابن و... می‌گذرد. بر طبق افسانه‌ها گنگ از پای ویشنو (Vishnu = خدای نگهدارنده زندگی در زمین) جاری شده و پس از گذشتن از گیسوان شیوا (Shiva = خدای فنا و نابودی) به زمین می‌رسد. هندوان معتقدند که غسل در گنگ، گناهان کبیره را می‌شوید و اصولاً غسل در رودهای مقدس به‌هنگام کسوف و خسوف واجب است. آن‌ها همچنین خاکستر و استخوان‌های نیم‌سوخته‌ی مردگان خود را با مراسمی خاص در آب گنگ می‌ریزند.
۲- سند: دومین رود مقدس هندوان است و نام هندوستان نیز از همین رودخانه گرفته شده است. نام قدیم سند، سندو بوده است و ایرانیان باستان آن را "هندو" نام نهادند و در اثر گذر زمان هندو به‌نامی برای این سـرزمین تبدیل شـد و هندوسـتان یعنی “سـرزمین رودهـا”. شـاید جالـب باشـد بدانیـد که نـام لاتیـن هنـد، یعنـی اینـدیا (India) نیز از همین رود سند برداشته شده است. یونانیان باستان در زبان خود سند را ایندوس (Indus) می‌نامیدند و ایندیا با کمی تغییر از ایندوس برداشته شده است. البته لازم به ذکر است که نام قدیم هند در زبان سانسکریت "بهارات" (Bharat) می‌باشد. رود سند نیز از هیمالیا سرچشمه می‌گیرد و به دریای عرب می‌ریزد.
۳- برهماپوترا (Brahmaputra): از کوه‌های هیمالیا واقع در تبت سرچشمه می‌گیرد و رودخانه‌ای طوفانی است.
۴- جمنا (yamuna): از پنج آب (پنجاب) به‌سمت جنوب جاری می‌شود و دهلی را مشروب می‌کند و شکوه تاج محل در آگره را در آبهای خود منعکس می‌کند. جمنا با افسانه‌های مربوط به کریشنه وابسته است.
۵- سرسوتی (Saraswati): رودخانه‌ای مقدس که در دوران باستان، در کنار آن قربانی‌های ودایی انجام می‌دادند و عالمان ودایی در حوزه این رود زندگی می‌کردند. سرسوتی نام الهه علم و دانش است.
سایر رودهای مقدس هندوستان در جنوب هستند و شامل رودهای گوداوری، کاوری، نرمدا و تاپی می‌باشند.
گیاهان مقدس:
درختان و گیاهان نیز به‌عنوان یکی از مظاهر طبیعت، مورد احترام هندوان هستند به‌طوری که آن‌ها پیش از قطع یک درخت او را ستایش کرده و عذرخواهی می‌کنند که این نوع احترام به طبیعت با فرهنگ سرخپوستان بسیار مشابهت دارد. مقدس‌ترین گیاه هند، انجیر مقدس (Pippala) است که نماینده ویشنو است. این درخت حتی مورد احترام بوداییان نیز هست زیرا معتقدند که بودا زمانی که زیر سایه این درخت نشسته بود، به حقیقت دست یافت. از دیگر درختان مقدس می‌توان از درخت پنبه ابریشم‌نما، درخن تمالا، درخت ویلوا و درخت شمی نام برد.
گل‌ها نیز بسیار مورد توجه و علاقه هندوان هستند. آن‌ها تقریباً در اکثر مراسم خود از گل به اشکال مختلف استفاده می‌کنند. گل سرخ چینی برای شیوا، گل سفید برای ویشنو، گل نیلوفر برای لکشمی (Laxmi = الهه ثروت و خوشبختی)، گل زرد برای سرسوتی، گل انبه به‌خدای کام و گل نیلوفر سرخ برای خورشید، نمونه‌هایی از تقدیم گل به خدایان هستند.
کوه‌های مقدس:
مقدس‌ترین کوه هندوستان هیمالیا است. (هیمالیا در لغت از دو جزء تشکیل شده است. یکی هیما - به‌معنی برف و سرما و دیگری لیا - به‌معنی خانه و انبار و هیمالیا در کل به معنی “خانه برف” است) هیمالیا از این جهت مقدس است که در گذشته محل زندگی خدایان بوده است. در مقابل کوه‌های بلند هیمالیا در جنوب، چند رشته کوه و تپه نیز در جنوب هند وجود دارند که ویندهیا (Vindhia) نامیده می‌شوند. ویندهیا در زبان هندی به‌معنی کوه جنوبی می‌باشد و افسانه‌های زیادی در مورد این کوه وجود دارد.
نوشته‌های مقدس:
مهمترین و معتبرتـرین نوشـته‌های مقـدس هندوان که بیـن تمـام فرق هنـدو مورد قبـول اسـت، عبـارت اسـت از: - کتـب ودا (Veda) – براهمـن (Brahmana) – آرنیـک (Aranyaka) - اوپانیشاد (Upanishad) – پوران (Purana) – راماینه (Ramayana) - مهابهارت (هند بزرگ) (Mahabharat) - آگم‌ها (Agamas) - پنج راتره (pancara tras) - تنتره (Tantras)
این نوشته‌ها در یک زمان فراهم نیامده و متعلق به ازمنه متوالی است
[↑] خدایان (شخصیت‌های مقدس):
شاید با شنیدن نام خدایان، این تصور پیش آید که هندوان بت‌پرست هستند و از وجود خدای یکتا بی‌خبرند. اگرچه هندوان در ظاهر بت می‌پرستند اما حقیقت این است که دانایان، حکیمان و هندوان باسواد، خدای یکتا را می‌پرستند و معتقدند که ذات مطلق الهی یگانه است ولی قشر فقیر و کم‌سواد هندوستان تا حدود زیادی به‌همان مظهر مادی توجه دارند و آن را می‌پرستند. اما این نیز به‌معنی کفر آنان نیست. هندوان معتقدند که این خدایان، مظاهر گوناگون همان خدای یکتا هستند در این باره در ریگ ودا (یکی از چهار ودای موجود) آمده است:
- ”بر هر ثابت و جنبنده و نیز بر هر آنچه راه می‌رود و بر هر آنچه می‌پرد و بر تمام این آفرینش رنگارنگ، تنها یک خدا فرمانروایی می‌کند.”
در واقع باید گفت که حقیقت یکی بیشتر نیست اما به نام‌ها و شیوه‌های گوناگون توصیف می‌شود.
آفریدگار در این آیین، برهما (Brahma) نامیده می‌شود که مظهر آفرینش است. سایر خدایان مهم هندو عبارتند از:
- - ویشنو (Vishnu = خدای مظهر بقا و زندگی روی زمین)
- شیوا (Shiva = خدای فنا و نابودکننده و وحشت‌آور اما نام او در سنسکریت به‌معنی مهربان نیز هست.)
- سرسوتی (Saraswati = الهه‌ی علم و دانش و همسر برهما. سرسوتی دختر شیوا از همسرش پاروتی است)
- لکشمی (Laxmi = الهه‌ی ثروت و خوشبختی و همسر ویشنو. و خواهر سرسوتی)
- شکتی (Shakti = الهه قهر و نابودی و همسر شیوا)
- گانشا (Gnesha = خدای علم و دانایی که سری همچون سر فیل دارد و پسر شیوا است.)
- کالی (Kali = الهه مرگ)
- رام چندر (Ram chandar = رام ماه مانند که یکی از مظاهر ویشنو روی زمین است.)
- کریشنه (Krishna = هشتمین مظهر ویشنو است.)
- اندرا (Indra = خدای باستانی اقوام آریایی که خدای رعد و برق است)
- اگنی (Agni = خدای آتش و تجسم آتش مقدس است. اگنی از دیر باز توسط آریاییان باستان پرستش می‌شده است و هنوز هم آثار تقدس آتش میان هندیان و زرتشتیان وجود دارد. اگرچه زرتشتیان آتش پرست نیستند اما تقدس آتش متعلق به فرهنگ پیش از زرتشت است و تا کنون نیز باقی مانده است.)
- گروده (Garuda = رئیس پرندگان که نیمی از بدنش انسان و نیم دیگر پرنده است و مرکب ویشنو است.)
- خورشید (Surya) و ماه (Soma) و بسیاری خدایان دیگر
شهرهای مقدس و زیارتگاه‌های هندو عبارتند از:
- ۱- اجودهیا یا آیودیا (Ayodhya): این شهر در شمال هند واقع اسـت و بنابر داستان‌های هنـدو، ایـن شـهر پایتخـت سـلاطیـن سـلسـله مـاه و از آن جمـله رام چنـدر بـوده اسـت.
۲- اوانـتــی (Avanti): از شــهرهـای قـدیمـی هـنــد اســت و امـروزه اوجـیــن (Ujjayina) نامیده می‌شود. گویند کریشنه در این شهر بزرگ شده است.
۳- گایا (Gaya): شهر گایا واقع در ایالت بیهار در شمال هند است.
۴- کاشی (Kashi): مقدس ترین شهر هندوان است. نام قدیم آن “بنارس” است و پس ازآن کاشی و بعد هم وارانسی نامیده شده است. شهر بنارس در ساحل شمالی رود گنگ احداث شده است.
۵- کانچی (Kanchi): این شهر در نزدیکی چنای یا مدرس قرار دارد.
۶- متهورا (Mathura): نام یک شهر قدیمی است که اکنون شهر جدیدی روی آن ساخته شده است. بنابر روایات هندو این شهر زادگاه کریشنه است. شهر متهورا در کنار رودخانه مقدس جمنا در شهر آگره واقع شده است و هر سال هنگام عید هولی زایران کثیری به این شهر می‌روند.
۷- دوارکا (Dvaraka): این شهر در ساحل رود کاتهیاور است و گویند که پایتخت کریشته بوده است.
۸- هردوار: این شهر در مجاورت رود گنگ است. و در آن کشتن حیوانات و حشرات ممنوع است و حتی خوردن تخم مرغ هم ممنوع است
۹- پوشکر (Pushkar): نام این شهر به‌معنی نیلوفرآبی است و در ایالت راجستان قرار دارد.
در آیین هندو روزهای مقدس بسیار زیاد است و به مناسبت هر روز جشن مخصوصی بر پا می‌شود. این جشن‌ها به منظور نزدیکی به معبود از طریق ستایش و شادی و امید است و سبب پاک شدن گناهان می‌شود. چند عید مهم عبارت اند از:
- - دیوالی (Diwali): جشن سال نو در شمال و غرب هند
- ویشو (Vishu): جشن سال نو در ایالت کرالا در جنوب
- عید هولی (Holi): جشن رنگ که مردم پودرهای رنگی و آبهای رنگی به یکدیگر می‌پاشند.
- دورگا پوجا (Durgapuja): جشن پیروزی رام بر دیو پلید راونا که شرح آ، در راماینه آمده است.
- جانمشتامی (Janmashtami): جشن تولد کریشنه
- گانش چاتورتهی (Ganesh chatuthi): جشن ستایش گانشا
- ماها شیوراتری (MahaShivratri): جشن ستایش شیوا
هر یک از این جشن‌ها دارای چندین افسانه و داستان هستند که هر کدام در نوع خود شنیدنی است.
سرزمین یوگا:
بسیاری از ما کلمه یوگا را به‌عنوان شناس‌های از هندوستان شنیده‌ایم و کتاب‌های بسیاری در این زمینه به فارسی موجود است.
یوگا (جوگ) Yoga به‌معنی انضباط فکری است و در مفاهیم متعددی استفاده می‌شود مثل تمرکز فکر، مکاشفه، اتحاد روح با ماده، استغراق، اتصال و هر عملی که موجب انضباط فکری شود. کلمه یوگ از فعل یوج (Yuj) مشتق شده است و به‌معنی بستن و مهار کردن حیوان سرکش است (و شاید از این نظر با کلمه یوغ در فارسی مشابهت داشته باشد اگرچه یوغ در حال حاضر در فارسی فعل نیست.) پس یوگا یعنی اینکه انسان نفس سرکش خود را مهار کند تا بتواند در نهایت به روح کیهانی و اعلی متصل شود. یوگا بر خلاف تصور، از آیین بودا برنخاسته بلکه متعلق به آیین هندو است و شامل تمرین‌ها و مراحل بسیاری می‌باشد که برخی از آن‌ها در یوگا سوتره آمده است.
مذهب هندو:
آیین هندو، قدیمی‌ترین و کهن‌ترین مذهب زنده جهان است و اکنون بالغ بر ۹۰۰ میلیون هندو از آن پیروی می‌کنند. مذهب هندو، مکتبی ماورای طبیعی است و اجازه نمی‌دهد که پیروانش فقط به دنیا یا آخرت دلخوش کنند. زیرا مذهب هندو هدف بزرگتری را دنبال می‌کند و آن دست یابی به حقیقت زندگی است. منظور اصلی آیین هندو آن است که هر هندوی واقعی بتواند به حقیقت مطلق که برهمن نام دارد، متصل شود. این حقیقت عبارت است از روحی ابدی که برتر و بالاتر از هرگونه علت و معلول و زمان و مکان است.
در مذهب هندو تمام کارها و اعمال مثل کارهای هنری، علمی، سنتی، سیاسی و اجتماعی، وسیله‌ای هستند برای رسیدن به رستگاری و به‌همین دلیل یک هندوی کامل، کارهای خود را با نیتی پاک و والا به درست‌ترین شکل ممکن انجام می‌دهد.
رقص نیز جزئی از آیین هندو است و جایگاه بسیار بالایی در فرهنگ آن دارد. زیرا رقص کاری مقدس است که از خدایان به انسان رسیده است. شیوا معتقد بوده است که تمامی کائنات همواره در حال رقص جاودانه‌ای هستند و او این رقص را ایجاد کرد و خودش به انجام آن می‌پرداخت. رقص هندی که بسیاری ازحرکات یوگا را در خود دارد، فقط برای سرگرمی یا تفریح نیست بلکه یک رقصنده با ایمان هنگام انجام این حرکات به حالت خلسه رفته و به آرامش دست می‌یابد. این رقص موجب نشاط و شادی روح وروان نیز می‌شود.
رقصها نیز انواع متنوع و مختلفی دارند.
مذهب هندو دستوراتی خاص در مورد غذای هندوان دارد. هندوان معتقدند که افراط در غذا سبب تنبلی جسم و انحطاط فکر می‌شود. اغلب هندوان در تمام طول عمر خود، لب به گوشت قرمز نمی‌زنند وعده‌ای نیز فقط گوشت مرغ و جوجه یا ماهی مصرف می‌کنند.
غذای هندوان غالباً شیر گاو و گاومیش و فراورده‌های شیر است اما شیر گاو زلئو و شتر را نمی‌خورند. برنج، جو، گندم، لوبیا، خردل، نارگیل، دانه‌های نباتی، انواع میوه و آجیل از غذاهای عمده هندوان است. همچنین مصرف سیر، پیاز، تربچه و قارچ برای هندوان و مخصوصا براهمن‌ها ممنوع است. اگرچه این قوانین، کمی عجیب به نظر می‌رسد، اما نرم خویی و آرامش و قناعت مردم این سرزمین، ناشی از همین تغذیه است. اهمیت ندادن به خوراک و توجه به روح و روان، مهمترین دلیل پرورش عارفان و ریشیان (Rishi) بزرگ در هند است.
از دیگر معتقدات هندوییسم، تناسخ است. اعتقاد به تناسخ روح به این دلیل است که هندوان می‌گویند، انسان در طول یک عمر کوتاه، نمی‌تواند به رستگاری و شعور الهی دست یابد و برای همین هر کسی سلسله‌ای از چند زندگانی دارد و در هر زندگی بر حسب کارهای زندگی قبلی به قالبی در می‌آید، گاهی در غالب انسان و خدایان و گاهی در قالب حیوان و گیاه و آنقدر به این تناسخ ادامه می‌دهد تا به حقیقت مطلق الهی پی برده و رستگار شود.
مذهب هندو، هم مذهبی ساده و ابتدایی است و هم مذهبی پیچیده و فلسفی است. بر همین اساس هر فردی از هر طبقه جامعه می‌تواند به آن بگرود و از آن استفاده کند. به همین دلیل نیز در جامعه هندو، هم عارفانی هستند که به مقصد عالی رسیده‌اند و هم عامیانی هستند که هنوز قدمی در راه مذهب بر نداشته‌اند.
اخلاق اساسی هندوییسم، بر پایه طهارت، ضبط نفس، آزادی، راستی و بی‌آزاری است. بسیاری تصور می‌کنند که هندوییسم یعنی ریاضت، اما چنین نیست. هندوییسم از زهد و ریاضت طرفداری نمی‌کند و اصرار هم ندارد که پیروانش امیال نفسانی را به کلی سرکوب کنند. این تفکر مورد تایید پیروان مذاهب جین (Jain) و بودا (Buddha) است اما هندوییسم برعکس، پیروانش را به ازدواج و تشکیل خانواده ترغیب می‌کند و یکی از مراحل برهمنی نیز ازدواج می‌باشد.
در هر صورت هندوییسم مذهبی است که اگر عمیقاً به آن نگاه کنیم، دستورات خوب و اخلاقی در خود دارد و معتقد به افراط و تفریط در هیچ کاری نیست بلکه میانه روی را توصیه می‌کند. با این حال هر فرد هندو آزاد است که بر حسب توان و خواست خویش، از این مذهب بهره‌برداری کند.
و سرانجام آنکه، هندوییسم می‌گوید، بشر ناآگاه است و نمی‌داند که ذات مطلق چگونه روح خود را در آفریدگان دمیده است. آغاز و پایان جهان، ماورای زمان است و زمان همانند پلی است میان ازل و ابد و چون انسان مادی ، اسیر در حصار زمان و مکان است، نمی‌تواند از ازل و ابد آگاهی داشته باشد.
جمله‌ای زیبا در بهگود گیتا (Bhagavad gita) هست که می‌گوید: “آغاز هستی مخفی و وسط آن آشکار و پایانش ناپیدا است.”[۱]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ *
[برگشت به بالا]
