- منشأ و دودمان صفاریان
- برآمدن یعقوب لیث و پایه‌گذاری سلسلۀ صفاریان
- جانشینان یعقوب لیث
- پایان کار صفاریان
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- ...
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[...] [...]
صَفّاریان (٢۴٧-٢٨۹ ق / ٨٦۱-۹٠٢ م) از دودمان‌های دوره‌ی اسلامی بودند که از سیستان ظهور کردند و بر بیشتر بخش‌هایی از افغانستان و ایران کنونی فرمانروا بودند. پایتخت آنان شهر زَرَنگ (زرنج) بود[۱].
یعقوب لیث، رویگر زادهای سیستانی، از اهل قریه قرنین[٢]، نخستین امیر این خانواده بود که دولت مستقل اسلامی صفاریان را بنیاد نهاد.
[↑] منشأ و دودمان صفاریان
یعقوب و برادرانش - عمرو و علی که بعدها در عیاری‌ها و شبگردی‌های شهر با او شریک و رفیق شدند - از فرزندان لیث رویگر و از اهالی قریهای به نام قرنین بودند که بین زرنج و بست واقع بود.[زرین‌کوب، عبدالحسین، روزگاران (تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی)، ص ۳٧۳]
اگر چه برخی مورخان نسب يعقوب بن ليث را به خسرو پرويز پادشاه ساسانی می‌رسانند. اما آنچه مسلم است يعقوب پسر ليث در روستای قرنين سيستان همراه برادرانش به رويگری مشغول بود و در جوانی به عياران پيوست.
[↑] برآمدن یعقوب لیث و پایه‌گذاری سلسلۀ صفاریان
از اواسط قرن سوم هجری، دولت نیرومند عباسیان رو به زوال نهاده شوکت و عظمت پیشین را از دست داد. خلفای آن سلسله در اثر طغیان‌ها و شورش‌های پی در پی و اغتشاش‌های مداومی که در اطراف و اکناف قلمروی آنان بروز کرده بود، با دشواری‌های زیادی دست به گریبان بودند.
همچنین امرا و بزرگان در سراسر متصرفات عباسیان - چه در افریقا و چه در آسیا - لوای استقلال برافراشته از فرمانبرداری حکومت مرکزی سرباز زدند .
در اوج هرج و مرج دستگاه عباسی، یعقوب بن لیث بن معدل بن حاتم بن ماهان صفاری در سیستان از جمله کسانی بود که از اطاعت محض عباسیان سر باز زد و به گونه‌ای ادعای استقلال‌طلبی کرد.
نهضت یعقوب لیث در سیستان، از قیام عیاران و مطوعه شهر بر ضد خوارج که عمال طاهریان بعد از سال‌ها درگیری از عهده دفع آن‌ها بر نیامده بودند، آغاز شد. خوارج سیستان که در آن ایام به اتحادیهای از دزدان و راهزنان تبدیل شده بود، به‌تدریج تمام سیستان و قسمتی از اطراف خراسان را دچار ناامنی کرده و جولانگاه تاخت و تاز بی‌امان خویش ساخته بودند، و چون حاکم سیستان، که از دست نشاندگان طاهریان بود از عهده دفع آشوب آن‌ها بر نمیآمد، عیاران شهری، طبقات جوانان و جوانمردان محلی، به‌عنوان مطوعه و غازیان، به‌دفع خوارج همت گماشتند.
یعقوب که به‌زودی در نقش رهبر جنگجویان ضد خوارج و ضد طاهری ظاهر شد، توانست به‌تدریج آشوب‌های محلی را سرکوب و امنیت سیستان را تأمین نماید، و چندی بعد (حوالی ٢۴٨ ق / ٨٦٢ م) دولت تازهای را در سیستان بنیان گذارد.
دولت صفاریان که توسط یعقوب لیث پایه‌گذاری شد و حکومت طاهریان را در خراسان خاتمه داد توانست بهنحو بیسابقهای، خلیفه را غافلگیر و بهشدت نگران کند. زیرا صفاریان در سیستان، بر خلاف خاندان طاهریان، قدرت فرمانروایی خود را مدیون حکم خلیفه نبودند بلکه آن را مرهون قدرت و سلحشوری خود میدانستند.
یعقوب سیستان و نواحی مجاور را با جنگ و شمشیر بهدست آورد و سپس آن‌ها را از قلمرو خلافت جدا کرد. البته در آنچه که کرده بود، حکم و دستور خلیفه و یا نایبان او را هرگز نخواسته بود، مضاف بر این که در آنچه با شمشیر خود به تصرف در آورده بود، بیآنکه از جانب خلیفه دستور یا فرمانی داشته باشد، حکام و عمال خلیفه را از آنجا رانده، یا عزل و حبس کرده بود.
این امر که در بعضی از موارد طی جنگهایی که در اطراف خراسان انجام میداد، گه گاه نام خلیفه را در خطبه، در بعضی از این شهرها میخواند، مبنی بر قبول مشروعیت حق حکومت خلیفه نبود، بلکه بیشتر برای اجتناب از عواقبی بود که گمان میکرد با آوردن نام خلیفه در خطبهها رفع خواهد شد.
بدینگونه قدرت خود را مبنی بر غلبه نشان میداد و همواره میگفت که حکم او همین حکم شمشیر است و اگر خلیفه نیز بر سرزمینهایی حکمروایی دارد جز به حکم شمشیر نیست.[*]
برآمدن صفاريان در سيستان و قرار گرفتن در مقابل خلافت عباسيان به دورۀ استيلای دويست سالۀ اعراب بر زندگی سياسی و اجتماعی اين سرزمين پايان داد. سلسلۀ صفاريان كه به وسيلۀ يعقوب بن ليث بنيان‌گذاشته شد در مدت كمی بخش وسيعی از قلمرو خلافت عباسی را تسخير كرد و تا دروازۀ پايتخت به مصاف خليفه رفت.[*]
[↑] جانشینان یعقوب لیث
[↑] پایان کار صفاریان
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[↑] :
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[٢۱]
[٢٢]
[٢٣]
[٢۴]
[٢۵]
[٢٦]
[٢٧]
[٢٨]
[٢۹]
[٣٠]
[٣۱]
[٣٢]
[٣٣]
[٣۴]
[٣۵]
[٣٦]
[٣٧]
[٣٨]
[٣۹]
[۴٠]
[۴۱]
[۴٢]
[۴٣]
[۴۴]
[۴۵]
[۴٦]
[۴٧]
[۴٨]
[۴۹]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[۲]- یعقوب بن لیث مردی بود از قریه قرنین در سیستان افغانستان. [رجوع شود به ارجاع دست دوم برگرفته از: الهام ملک‌زاده، سرگذشت صفاریان، چاپ ۱۳۸۲، موسسه فرهنگی اهل قلم]؛ میر غلام‌محمد غبار می‌نویسد: "یعقوب بن لیث بن معدل، مردی بود از قریۀ قرنین در سیستان" [رجوع شود به: افغانستان در مسیر تاریخ، ج ۱، ص ۹۱] این مطلب مورد تأیید دکتر عبدالحسین زرین‌کوب نیز است. او می‌نویسد: "یعقوب و برادرانش ... فرزندان لیث رویگر یا رویگرزادگان سیستانی از اهل قریه‌یی بودند به‌نام قرنین که بین زرنج و بست واقع بود." [روزگاران (تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی)، ص ۳٧۳] اما هیچ‌یک از آنان منبع دست اول را ذکر نکرده‌اند! با این حال، برتولد اشپولر (Bertold Spuler)، خاورشناس آلمانی، به‌نقل از یاقوت حموی (ج ٧، ص ٦٦ به بعد) آورده که "در سیستان از قلعۀ قرنین (قرنی) نزدیک زَرَنگ" [رجوع شود به: تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج ۱، ۱۱۹]
[۳]-
[۴]-
[۵]-
[۶]-
[٧]-
[۸]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱۲]-
[۱۳]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱۶]-
[۱٧]-
[۱۸]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢۲]-
[٢۳]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢۶]-
[٢٧]-
[٢۸]-
[٢۹]-
[۳٠]-
[۳۱]-
[۳۲]-
[۳۳]-
[۳۴]-
[۳۵]-
[۳۶]-
[۳٧]-
[۳۸]-
[۳۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴۲]-
[۴۳]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴۶]-
[۴٧]-
[۴۸]-
[۴۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
