سیری در تلمود
سخن مترجمفهرست مندرجات
تلمود، به‌عنوان مجموعه عظیم و اصلی فقه یهود، در طول تاریخ در نظر غیریهودیان از یك سو به‌علت ساختار گسترده و منسجم فقهی، حقوقی و اخلاقی آن مورد مدح و احترام بوده و از سوی دیگر به‌علت لحن صریح آن در موضعگیری در برابر غیریهودیان (كه در زمان شكلگیری آن در حدود ٢٠٠٠ سال پیش عموما كافران را شامل میشد) و حتی سختگیری نسبت به یهودیان غیرملتزم به‌شرع یهود، مورد انتقاد، عتاب و حتی توهین قرار گرفته است.
در تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه سالهای پس از انقلاب اسلامی، به‌جهت آن كه این مجموعه ٣۷ جلدی هرگز به‌طور كامل به‌زبان فارسی ترجمه نشد، و نیز به‌علت فضای ضدصهیونیستی این كشور كه متأسفانه به كرات آیین یهود را ابزار مقابله ایدئولوژیك با دولت اسرائیل و صهیونیسم قرار میداد (و میدهد)،
نقل قولهایی ناقص و حتی تحریف شده به تلمود و آیین یهود منسوب و متعاقب آن، امواج توهین و استهزا به این كتب به عنوان مرجع احكام دینی یهودیان از سوی رسانهها، نشریات و كتابها به‌سوی افكار عمومی بیخبر از واقعیات ارسال میشد.
متاسفانه توان علمی و فرهنگی جامعه كلیمیان ایران در این سالها در حدی نبود كه بتواند با اقدام اساسی فرهنگی (كه مهمترین آن تالیف كتابی مناسب بود) این هجمه كذب به مقدسات خود و امنیت فرهنگی جامعه كلیمی را خنثی سازد. جوابیههای پراكنده به مطالب موهن نشریات (كه حتی به مدارس نیز راه یافتهاند) و سخنرانیهای معدود در همایشهای دینی، حداكثر اقدام این جامعه در این زمینه بوده است.
خوشبختانه رویكرد مثبت جامعه ایرانی و محققان روشنفكر مسلمان در سالهای اخیر به واقعیات دیگر ادیان در رفع این كوتاهی جامعه كلیمی تا حدی تأثیر نهاده است كه انتشار سیری در تلمود مهمترین این اقدامات است.
حاخام آدین اشتاین سالتز - نویسنده كتاب – كه امروزه شخصیتی جهانی و از رهبران فكری یهودیان جهان است، با تاسیس موسسه چاپ و نشر تلمود، تاكنون بیش از ۵٨ عنوان كتاب در زمینه تلمود، تفكر عرفانی یهود و سایر موضوعهای وابسته نوشته و شهرت او بیشتر به‌خاطر شرح و تفسیر و ترجمههای او در زمینه تلمود بابلی است كه از سی سال پیش تاكنون ادامه دارد.
حجتالاسلام باقر طالبی دارابی از محققان برجسته حوزه ادیان و عضو هیئت علمی مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم، این كتاب را با دقت نظر و امانتداری كامل ترجمه كرده و پس از بازخوانیهای متعدد توسط تنی چند از صاحب‌نظران، آن را به دست چاپ سپرده است. وی در مقدمه كتاب ضمن آن كه از یهودیت با عنوان «دینی كه آموزههای مشترك آن با دین اسلام بیشتر از هر دین دیگری است» نام میبرد، كتاب و سنت اسلام را با شریعت مكتوب (تورات – عهد عتیق) و شریعت شفاهی (تلمود) در یهود مقایسه میكند.
طالبی دارابی در معرفی تلمود مینویسد: «تلمود نماد عقلانیت، تفكر، اجتهاد، فقه، كلام و در یك كلمه سمبل ادبیات دینی یهود است. سخن گفتن از تلمود، سخن گفتن از تاریخ اندیشه و فرآیند رو به رشد اجتهاد یهود است. تلمود اثری دیرپاست كه ریشه در تاریخ و متن حوادث واقعه در زندگی پرمشقت یهودیان، به ویژه عالمان، فقیهان و حكیمان این قوم دارد...»
مترجم با اظهار افتخار عضویت در مجموعه كسانی كه راه تفقه در دین را برگزیدهاند، این كتاب را با خرسندی به فارسیزبانان و حوزههای علمیه تقدیم كرده است، با این امید كه شناخت گذشته تلاشهای فكری عالمان یهودی در پاسخگویی به نیازهای دینداران و زنده نگه داشتن تعالیم یهودیت برای تفقه اسلامی و شیعی نیز رهآوردی شایسته داشته باشد.
كتاب سیری در تلمود حاوی سه بخش شامل تاریخ شكلگیری و تدوین تلمود، ساختار و محتوای آن، و روشمندی مباحث تلمودی است كه حجتالاسلام طالبی، سه قسمت فهرست بخشها و رسالههای میشنا و تلمود، نمایه و واژهنامه عبری را نیز به آن افزوده است.
ویراستاری واژگان عبری كتاب و تنظیم واژهنامه عبری پیوست آن را مهندس آرش آبائی و دكتر یونس حمامیلالهزار در انجمن كلیمیان تهران برعهده داشتهاند.
انجمن كلیمیان تهران، ضمن تقدیر از مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم و به ویژه حجتالاسلام باقر طالبی دارابی به خاطر ترجمه و انتشار این كتاب ارزشمند، مطالعه آن را به تمامی همكیشان و محققان حوزه یهود توصیه مینماید.[۱]
[↑] سخن مترجم
«اگر در ميان تو امرى كه حكم به آن مشكل شود به ظهور آيد... آنگاه برخاسته به مكانى كه خدايت يَهُوه برگزيند برو* و نزد لاويان كَهَنه و نزد داورى كه در آن روزها باشد، رفته، مسئلت نما و ايشان تو را از فتواى قضا مخبر خواهند ساخت* و بر حسب فتوايى كه ايشان از مكانى كه خداوند برگزيند براى تو بيان مىكنند، عمل نما و هوشيار باش تا موافق هر آن چه بر تو تعليم دهند عمل نمايى* موافق مضمون شريعتى كه به تو تعليم دهند و مطابق حكمى كه به تو گويند عمل نما و از فتوايى كه براى تو بيان كنند، به طرف راست يا چپ تجاوز مكن*».[٢]
دين و دين دارى هيچگاه از حيات مادى و معنوى انسان جدا نبوده است. دين به هر معنايى كه تعريف شود و تدين به هر شكلى كه ترسيم گردد، مقولهاى جدايىناپذير از فرآيند تكاملى انسان است. شناخت مصاديق مقوله دين مستلزم پژوهشى ژرف است و در اين راه بايد از حصار تنگ تعصبات نابهجا كه مانعى بزرگ بر سر راه دين پژوهى است، رهيد و پاى در عرصهاى نهاد كه رنج تحقيق و تفحصِ آن را، سرانجامى شيرين و آكنده از رضايت و آرامش باشد.
يهوديت دينى كهن است كه در تقسيم بندىهاى دين پژوهانه در دسته «اديان ابراهيمى» مىگنجد كه شامل دو ديگر دين بزرگ يعنى مسيحيت و اسلام نيز هست. تاريخ يهوديت گذشته اديان ابراهيمى است و شناخت اين تاريخ و گذشته چراغى افروخته براى آينده است. مترجم كه خود افتخار عضويت در مجموعه كسانى را دارد كه راه تفقّه در دين را برگزيدهاند خرسند است كه مىتواند اين اثر را به فارسى زبانان و به ويژه به حوزههاى علميه تقديم كند. اميد كه شناخت گذشته تلاشهاى فكرى عالمان يهودى در پاسخگويى به نيازهاى دينداران و زنده نگه داشتن تعاليم يهوديت براى تفقه اسلامى و شيعى نيز رهآوردى شايسته داشته باشد.
محور و موضوع اصلى اين كتاب، يكى از مؤلفههاى اصلى شريعت يهود است: دينى كه به نظر صاحب اين قلم آموزههاى مشترك آن با اسلام بيشتر از هر دين ديگرى است. برخلاف مسيحيت، كه مدعى است «يوغ شريعت»[٣] را از گردن پيروان مسيح برداشته است، يهوديت نه تنها از شريعت به يوغ تعبير نمىكند، كه آن را تنها راه نجاتى مىشمارد كه «تجاوز» از آن ممنوع است.[۴] تأكيد يهوديت بر شريعت و پيروى از تعاليم و احكام كتاب و سنت، تداعى كننده تأكيد اسلام بر كتاب و سنت نبوى(ص) و تعاليم ائمه اطهار(ع) است. با اندك مسامحهاى مىتوان كتاب و سنت اسلام را با «شريعت مكتوب»[۵] و «شريعت شفاهى»[٦] يهود مقايسه كرد، در عين حال كه تفاوتهايی نيز با هم دارند.
قوم يهود كه همواره مطابق شريعت موسوى زندگى مىكرد، به «كتاب»، يعنى همان تورات يا به طور كلىتر «عهد عتيق»[٧] نگاهى ويژه داشت. آنان همه چيز خود را در تبعيّت محض از فرامين و احكام آن مىدانستند و از تورات به حيات و زندگى يهود تعبير مىكردند. از اين رو يكى از دغدغههاى فكرى عالمان يهود، يافتن راه كارهاى مناسب براى استفاده بهتر از اين منبع وحيانى و منشأ حيات معنوى قوم يهود بود. در ميان فرقههاى مختلف يهوديت كه با گذشت زمان شكل گرفتند، تنها فرقه «صَدوقيان»[٨] بر خلاف ديگر فرقهها، به اينكه موسى علاوه بر شريعت مكتوب يك «سنت شفاهى»[۹] نيز به يادگار گذاشته، اعتقادى نداشتند.
البته وقتى از سنت شفاهى يهود سخن مىگوييم، چيزى فراتر از صرف سنت شفاهى موسوى منظور است. آنچه امروز از سنت يهودى مد نظر است، مجموعهاى از نظرات و فتاواى فقيهان و عالمان يهود نيز هست، و به نظر مىرسد كه افتراق ميان سنت در ميان مسلمانان با شريعت يا سنت شفاهى در بين يهوديان، اساساً در همين نكته باشد. در اينجا مجال آن نيست كه از تفاوتهاى مفهومى و مصداقى سنت در اين دو فضا سخن بگوييم.
كاربرد سنت شفاهى در يهوديت، بيشتر در تأويل و تفسير نص و تجزيه و تحليل واژگان، اصطلاحات و عبارات «كتاب» است. با گذشت زمان و دور شدن از عصر نزول، بسيارى از واژگان و اصطلاحات براى نسلهاى بعدى غريب، نامأنوس و مشكل آفرين مىشود. از اينرو، هميشه تلاش شده است كه معانى، شرح يا تفسيرى را كه مخاطبان اوليه متون مقدس گفتهاند يا از طرف پيامبر يا اصحاب او نقل كردهاند، حفظ، ثبت و ضبط شود، تا در آينده به كار تفسير و تأويل متون آيد. در اين راه، يهوديان كه اتكايى بس عظيم به شريعت مكتوب داشتهاند، همتى بلند نشان داده و تلاش بسيار كردهاند.
شريعت موسوى مانند هر آيين ديگرى به چارچوبهايى كه با توسل به آنها بتوان مشكلات فهم متون را حل كرد، يا به تعبير ديگر، به سنتى زنده و پويا كه عالمان و خبرگان در هر دو شريعت شفاهى و مكتوب عهده دار انتقال آن به ديگران باشند، سخت نيازمند بود و اين مهم مورد تأكيد تورات: «نزد لاويان كهنه و نزد داورى كه در آن روزها باشد، رفته، مسئلت نما و ايشان تو را از فتواى قضا مخبر خواهند ساخت».[۱٠]
اين ضرورت و اين نوع تلقى از «شريعت»[۱۱] مبناى فكرى و اعتقادى تدوين و تأليف مجموعهاى گرديد به نام «تَلْمود»[۱٢] كه گذشته از جايگاه رفيع آن نزد يهوديان، در حيات معنوى اين قوم نيز نقش بنيادينى ايفا كرده و مىكند. «كلمه تلمود به معناى «آموزش» از فعل ثلاثى عبرى «لَمَد» يعنى «ياد داد» مىآيد و با واژه «تلميذ» و مشتقات آن - كه در زبان عربى رباعى هستند - ارتباط دارد».[۱٣] تلمود كتاب بسيار بزرگى است كه احاديث و احكام يهود و فتاواى فقيهان اين قوم را در بر دارد. تلمود نماد عقلانيت، تفكر، اجتهاد، فقه، كلام و در يك كلمه سمبل ادبيات دينى يهود است.
سخن گفتن از تلمود، سخن گفتن از تاريخ انديشه و فرآيند رو به رشد اجتهاد يهود است. تلمود اثرى دير پاست كه ريشه در تاريخ و متن حوادث واقعه در زندگى پرمشقت يهوديان بويژه عالمان، فقيهان و حكيمان اين قوم دارد. تلمود آميزهاى است از زبان آرامى عبرى و مجموعهاى است در دو عنوان جداگانه، كه خود گواهى است بر آوارگى قوم يهود و حكايتى است از عصر «پراكندگى»،[۱۴] حاكميت روميان و ظلم لشكريان روم؛ «تلمود بابلى»[۱۵] و «تلمود فلسطينى»[۱٦] نشانه جدايى، دورى و آوارگى يهوديان در سرزمين بابل و فلسطين هستند.
امّا به تلمود از زاويهاى ديگر نيز نگريسته و در توصيف آن چنين گفته شده است: «برخى از بيانات تلمود با ارزش، بعضى نازيبا و برخى ديگر كفر مىباشند. ولى در همان شكل به هم آميختهاش تشكيلدهنده اثرى است فوقالعاده در مورد تلاش انسان، خرد انسان و حماقت انسان».[۱٧]
در اين كتاب نويسنده به معرفى اين مجموعه عظيم و بااهميت - كتابى كه از آن به «وطن منقول و قابل حمل يهود»[۱٨] تعبير شده است - مىپردازد. در ادامه، از سير تاريخى گردآورى و تدوين «ميشنا»[۱۹] و «تلمود»، فعاليتهاى علمى و حوزوى در اين مسير، عالمان و فقيهانى كه در تدوين تلمود نقش اصلى را ايفا كردهاند و نيز از مطالب ديگرى مانند تفاوتهاى تلمود بابلى و فلسطينى، طبقه بندى مطالب تلمود، زبان، تفسيرها و چاپ و نشر اين كتاب سخن مىگويد. حاصل تحقيق نويسنده همان است كه شايد بتوان در نام كتاب «سيرى در تلمود» يافت.
[↑] درباره نويسنده
نويسنده اين كتاب، آدين اشتاين سالتز، در سال ۱۹٣٧ در روسيه به دنيا آمد. تحصيلات رسمى او در رشته رياضيات است و در كنار آن به مطالعات حاخامى پرداخت. در بيست و سه سالگى رياست يك دبيرستان را در فلسطين اشغالى به عهده گرفت كه جوانترين رئيس دبيرستان محسوب مىشد. امروزه شخصيتى جهانى و از حاخامها و رهبران فكرى جامعه يهوديان به حساب مىآيد. با تأسيس مؤسسه چاپ و نشر تلمود، تاكنون بيش از ۵٨ عنوان كتاب در زمينه تلمود، تفكر عرفانى يهود، جامعهشناسى، شخصيتشناسى تاريخى و فلسفى نوشته و به چاپ رسانده است. اين كتابها به زبانهاى مختلف از جمله روسى، انگليسى، فرانسوى، ژاپنى برگردانده شدهاند.
آدين اشتاين سالتز در بيشتر نوشته‌هايش دل مشغولى خود را نسبت به آينده يهوديان نشان مىدهد. وى در اين راه گامهاى عملى نيز برداشته است. او سفرهاى زيادى به روسيه و جمهورىهاى تازه استقلال يافته انجام داد و در آنجا براى معرفى يهوديت بسيار فعاليت كرد. يهوديان شوروى سابق از او به عنوان رئيس ياد مىكردند.
از جمله كارهاى مهم اشتاين سالتز كه براى يهوديان روسى انجام داده است، تأسيس دانشگاه يهودى مسكو و دانشگاه يهودى سن پترزبورگ است. در اين دو مركز آموزشى، هر ساله زبان عبرى و درسهايى درباره زندگى، تاريخ و فلسفه يهودى براى هزاران يهودى روسى تدريس مىشود. او يك مركز انتشاراتى نيز در مسكو تأسيس كرد. وى عضو آكادمى علوم روسيه نيز است.
شهرت اشتاين سالتز بيشتر به شرح و تفسير و ترجمههاى او در زمينه تلمود بابلى است، كارى كه وى از حدود سى سال قبل آغاز كرده است. حدود پانزده جلد از ترجمه عبرى تلمود بابلى وى به چاپ رسيده است و چيزى حدود دو ميليون نسخه آن زير چاپ است. پيشبينى مىشود كه اين اثر در دهه آينده در حدود ۴٣ جلد به پايان برسد. ترجمه و تفسير انگليسى وى نيز تا كنون در ٢۱ جلد از چاپ خارج شده است. چند جلد از برگردان روسى و ترجمه فرانسوى تلمود نيز تاكنون عرضه شده است.
درباره فعاليتهاى علمى اشتاين سالتز در اروپا و امريكا بايد گفت كه وى مدتى استاد مقيم دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالى بزرگ در اين دو منطقه بود. از جمله اين مراكز مىتوان به دانشگاه ييل و دانشگاه پرينستون اشاره كرد. چند سال قبل موفق شد نشان افتخار هنر و ادبيات فرانسه را كسب كند. فعاليتهاى علمى اشتاين سالتز در امريكا را «جامعه الف»[٢٠] حمايت و پشتيبانى مىكند.
او هم اكنون در قدس در فلسطين اشغالى ساكن است و از حاخامهاى معتقد به سنت و يهوديت تلمودى است.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- رجوع شود به: كتاب سيری در تلمود، سایت اینترنتی انجمن كليميان تهران
[٢]- سفر تثنيه، ۱٧: ٨-۱٢.[٣]- the Yoke of law[۴]- سفر تثنيه، ۱٧: ۱٢-۱٧.
[٧]- old Testament، كتاب عهد عتيق از نگاه يهوديان به سه قسمت تقسيم می‌شود. ۱- تورات: پنج كتاب اول كه به اسفار خمسه يا پنج كتاب موسى معروف هستند و عبارتند از: سفر پيدايش، خروج، لاويان، اعداد و تثنيه. ٢- انبياء شامل هشت كتاب درباره انبياى بزرگ (از يوشع تا حزقيال) و دوازده كتاب درباره انبياى كوچك (از كتاب هوشع تا آخرين كتاب عهد عتيق، ملاكى نبى).
[٨]- sadducees. اينان به زدوك (صدوق) نسل اعلاى خاندان احبار و روحانيان برمىگردند و متأثر از فرهنگ يونانى گرايى (هلنيزم) بودند. از عقايد معروف آنها اعتقاد به اسفار خمسه و نفى اعتبار بقيه كتب عهد عتيق و شريعت شفاهى است. صَدوقيان در زمان خود پرچمدار نو انديشان بودند و بر آن بودند تا ديانت را با محك فلسفه بيازمايند. صَدوقيان طلايه داران عقل گرايى و سمبل فلسفه عقلانى شدند و فريسيان يكى ديگر از فرقههاى يهودى، پيش قراولان سنت پرستى. ر.ك: رضى، هاشم، اديان بزرگ جهان، صص ۴۴۵ و ۴۴٦.[۹]- Oral tradition[۱٠]- سفر تثنيه، ۱٧: ۹.
[۱٣]- توفيقى، حسين، نگاهی به اديان زنده جهان، ص ۱٠٣.
[۱٧]- بار كلى، جوزف (ر.ك: ظفر الاسلام خان، نقد و نگرشى به تلمود، ترجمه رحمتى، محمدرضا، ص ٨٨).
[۱٨]- هاينه، هاينريش (Heinrich hiene)؛ ر.ك: زرين‌كوب، عبدالحسين، در قلمرو وجدان، ص ۱٧۵.
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ آدين اشتاين سالتز، سیری در تلمود، ترجمۀ باقر طالبی دارابی، ناشر: قم - مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب زمستان ۱٣٨٢
