 | دانشنامهی | آریانا |
زندگی
فهرست مندرجات
- واژه‌شناسی
- تعریف
- منشأ حیات
- اعمال حیاتی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[زیست‌شناسی] [مرگ]
زندگی، زیست یا حیات (به انگلیسی: Life؛ به آلمانی: Leben)، به معنای روند (یا فاصلهٔ زمانی) میان تولد تا مرگ (سیر تکامل هر موجود از تولد تا مرگ) است. هر موجود زنده، پس از تولد، شروع به رشد و تکامل می‌کند و در نهایت، به واسطهٔ مرگ، این روند، متوقف می‌گردد[۱].
در برخی ادیان، زندگی پس از مرگ نیز تعریف شده است.[٢] زندگی را می‌توان که از دیدگاه‌های مادی و معنوی، جدا کرد.
| واژه‌شناسی | ▲ |
زندگی از واژه‌ی پهلوی «zindakih» ریشه گرفته است و از لحاظ دستور زبان فارسی دری اسم مصدر می‌باشد و معنای آن زنده بودن و زیستن، عمر، حیات و معاش است[٣].
| تعریف | ▲ |
زندگی شرایطی است که همه ارگانیسم (اَندامگان) و موجودات زنده در آن مشترک هستند و آن‌ها را از مواد یا موجودات بی‌جان متمایز می‌کند[۴]. با وجود این، تعریف بدون ابهام از زندگی، برای دانشمندان و فیلسوفان یک چالش بزرگ است. این مشکل تا حدی به این سبب است که زندگی یک فرآیند است، اما نه برای تمام مواد خالص. از این روی، هر تعریفی باید به اندازه گسترده باشد که هم تمامی زندگی را که انسان با آن آشنا است، در برگیرد، و هم باید به‌طور کلی، شامل هر نوع زندگی احتمالی باشد که اساساً متفاوت از زندگی بر روی زمین است[۵].
از آنجایی که هیچ تعریف صریح از زندگی وجود ندارد، درک فعلی توصیفی است[٦]. مفهومی که برای زندگی در نظر گرفته شده است، ویژگی‌های موجودات زنده را نشان می‌دهند که تمامی یا بیشتر موارد زیر را در بر می‌گیرد:
- هم‌ایستایی[٧] یا هوموستازی (Homeostasis): تنظیم محیط داخلی به وضعیت ثابت و تمایل به حفظ یک حالت پایدار. برای مثال، غلظت الکترولیت
[٨] یا عرق کردن به‌منظور کاهش درجه حرارت.
- سازماندهی زیستی[۹] یا سلسله مراتب حیات (Organization): واحدهای اساسی موجودات زنده، از لحاظ ساختاری از یک یا چند سلول تشکیل شده است.
- دگرگشت[۱٠] یا سوخت‌وساز (Metabolism): انتقال انرژی از طریق تبدیل مواد شیمیایی و انرژی به اجزای سلولی (آنابولیسم) و تجزیه مواد آلی (کاتابولیسم). موجودات زنده نیاز به انرژی برای حفظ سازمان‌های داخلی (هموستاز) و تولید پدیده‌های دیگر مرتبط با زندگی دارند.
- رشد یاخته[۱۱] (Growth): نگهداری از نرخ بالاتری آنابولیسم نسبت به کاتابولیسم. افزایش اندازه در تمام اجرایی یک ارگانیسم در حال رشد، به‌جای جمع‌آوری سادۀ مواد.
- سازگاری[۱٢] (Adaptation): توانایی در طول زمان، در واکنش به محیط زیست تغییر می‌کند. این توانایی، اساسی برای روند تکامل است و توسط وراثت ارگانیسم، رژیم غذایی و عوامل خارجی مشخص می‌شود.
- واکنش به محرک (Response to stimuli): واکنش می‌تواند به اشکال مختلفی تبارز کند؛ از انقباض یک ارگانیسم تک سلولی به سبب واکنش در برابر مواد شیمیایی خارجی گرفته تا واکنش‌های پیچیده که شامل تمام حواس موجودات چندسلولی می‌شود. واکنش همواره توسط حرکت تظاهر می‌یابد. به‌طور مثال: چرخش گل یا برگ یک گیاه به‌سمت خورشید (نورگرایی = phototropism) و [۱٣]chemotaxis.
- تولید مثل[۱۴] یا زادآوری (Reproduction): توانایی تولید ارگانیسم‌های مستقل تازه است، که به‌دو صورت: از تکثیر یک والد زنده یا از جفت‌گیری دو والد (پدر و مادر) پدید می‌آیند[۱۵].
| منشأ حیات | ▲ |
شواهد نشان می‌دهد، زندگی بر روی زمین در حدود ٣،٧ میلیارد سال وجود داشته است[۱٦]. قدیمی‌ترین رد پای حیات، از استرالیای غربی، در سنگواره‌های شبه میکرب به‌قدمت ٣،۴ میلیارد سال پیش به‌دست آمده است[۱٧] که خود تقریباً یک میلیارد سال پس از پیدایش زمین است[۱٨].
استنلی میلر و هارولد یوری[۱۹] و دیگر دانشمندان در طی آزمایش‌هایی در آزمایشگاه، با ایجاد شرایط مشابه با زمان به‌وجود آمدن حیات در زمین نشان دادند، که بیشتر اسیدهای آمینه که گاه آن‌ها را آجرهای سازنده‌ی حیات می‌نامند، می‌توانند در اثر فرایندهای شیمیایی طبیعی نامربوط با حیات نیز ایجاد گردند[٢٠].
تئوری پیدایش حیات به این نکته که کدامیک از این مولکول‌های زیستی ابتدا پیدا گشته‌اند و چگونه نخستین اشکال حیات را تشکیل داده‌اند می‌پردازد.
دو ویژگی با اهمیت حیات باید در تمامی تئوری‌های آبیوژنز مورد توجه قرار گیرند. این ویژگی‌ها همانندسازی و سوخت‌وساز هستند. این پرسش که کدامیک از این دو در ابتدا به‌وجود آمده است، سبب ایجاد دو نظریه متفاوت در این زمینه گردید. ابتدا فرضیه پیشنهادکننده اولویت پیدایش سوخت‌وساز (متابولیسم) مطرح شد. مدتی بعد از آن فرضیه ایجاد اولیه همانندسازها نیز مورد توجه قرار گرفت.
در درک مدرن در مورد ایجاد نخستین اشکال موجودات زنده، احتمال آن مطرح می‌گردد که این موجودات پروکاریوت‌های تک سلولی (فاقد هسته سلولی) بوده باشند. این تک سلولی‌ها خود می‌توانند از پروتوبیونت‌ها (مولکول‌های آلی که توسط پوششی شبه غشایی پوشیده شده‌اند) به‌وجود آمده باشند.
در حدود ۲٫۴ میلیارد سال قبل، نسبت ایزوتوپ‌های پایدار کربن، آهن و گوگرد نشانگر اثرگذاری موجودات زنده بر روی مواد معدنی و رسوبات هستند. دیگر نشانگرهای مولکولی نیز بیانگر وجود فتوسنتز در آن دوران می‌باشند که این خود نمایانگر پراکندگی وسیع حیات در آن دوره در زمین است. سلسله وقایع شیمیایی که منجر به ایجاد نخستین اسید نوکلئیک گردید هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند.
| اعمال حیات | ▲ |
خوردن، آشامیدن و تنفس، از مهم‌ترین اعمال حیاتی، محسوب می‌شوند. همچنین، جریان خون، رشد و نمو، تولید مثل و ... از اعمال حیاتی مشترک بسیاری از موجودات زنده هستند.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: مهبد ابراهیمی، ما راز حیات را کشف کردیم
پيوست ٢: حیات چگونه آغاز شد؟ (نظریه جدید ِ منشأ حیات)
پيوست ۳: راز پیدایش حیات، گزارش از: دیلی‌میل
پيوست ۴: سمیر الله‌وردی (سام)، آیا حیات در زمین از آتشفشان‌ها آغاز شد؟
پيوست ۵: چرخه تاریخی حیات میکرو ارگانیسم‌ها، برگردان از: فرناز حیدری
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]- حجت ربیعی، واژه‌نامهٔ انگلیسی به پارسی؛ هم‌ایستایی یا هوموستازی (Homeostasis)، ویژگی‌ای از یک سامانه است که محیط داخلی خود را تنظیم می‌کند و تمایل به حفظ وضعیت ثابت و پایدار دارد، از جمله حفظ ویژگی‌هایی مانند دما یا پی‌اچ است. این حفظ پایداری می‌تواند در یک سیستم باز یا بسته باشد.
[٨]-
[۹]- سازماندهی زیستی یا سلسله مراتب حیات (Organization)، دسته‌بندی ساختارهای پیچیده زیستی و سامانه‌های تشکیل‌دهنده حیات به‌شکل فروکاهنده است. سلسله مراتب سنتی، از اتم (در پایین‌ترین سطح) آغاز شده و به زیست‌کره ختم می‌شود.
[۱٠]- دگرگشت (متابولیزم = Metabolism) که سوخت‌وساز نیز گفته می‌شود، مجموعهٔ تغییرات ترکیبی و تخریبی در موجودات زنده است. متابولیسم خود مجموعه‌ای از مسیرهای سوخت‌وساز است. مسیرهای سوخت‌وساز به مجموعه‌ای از واکنش‌های کاتالیز شدهٔ آنزیمی گفته می‌شود که باعث تغییرات شیمیایی ویژه‌ای می‌شوند. دگرگشت شامل دو مرحله فروگشت (کاتابولیزم) و فراگشت (آنابولیزم) است.
[۱۱]- واژهٔ رشد یاخته (Growth یا Cell growth)، در زمینه‌های رشد تکاملی یاخته و تقسیم یاخته به کار می‌رود. هنگامیکه واژهٔ رشد یاخته را در زمینهٔ تقسیم یاخته به کار می‌برند، برمی‌گردد به رشد جمعیت یاخته که در آن یک یاخته (یاختهٔ مادر) رشد می‌کند و تقسیم می‌شود و دو یاخته (یاخته‌های دختری) را پدید می‌آورد. هنگامیکه واژهٔ رشد یاخته در زمینهٔ رشد تکاملی یاخته به کار می‌رود، برمی‌گردد به افزایش درون‌یاخته، اندامک‌های آن و ماده‌های ژنتیکی آن پیش از اینکه تقسیم یاخته انجام پذیرد.
[۱٢]- در زیست‌شناسی، سازگاری (Adaptation)، یک ویژگی با نقش بنیادی در تاریخ زندگی یک جاندار می‌باشد که آن را در فرآیند گزینش طبیعی پاسداری کرده و تکامل می‌دهد. واژهٔ سازگاری هم می‌تواند برای وضعیت کنونی در سازگار شدن به کار برده شود و هم می‌تواند فرآیند پویای تکامل که به سازگاری می‌انجامد را در بر داشته باشد. سازگاری به زیستن و توانایی زیستی جانداران یاری می‌رساند.
[۱٣]-
[۱۴]- تولید مثل یا زادآوری (Reproduction)، فرایندی زیست‌شناختی است که در آن اندامگان‌های (موجودات زنده) تازه و منفردی به‌وجود می‌آیند. زادآوری از خصوصیّت‌های بنیادین تمام انواع حیات است؛ هر اندامگانی که وجود دارد، نتیجهٔ یک زادآوری است. روش‌های شناخته‌شدهٔ زادآوری را در دو گروه عمده طبقه‌بندی می‌کنند: تولید مثل جنسی و تولید مثل غیرجنسی.
[۱۵]-
[۱٦]- Milsom, Clare; Rigby, Sue (2009). Fossils at a Glance (2nd ed.). John Wiley & Sons. p. 134. ISBN 1405193360.[۱٨]- پیدایش حیات، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
[۱٧]- Wacey, D.; Kilburn, M. R.; Saunders, M.; Cliff, J.; Brasier, M. D. (2011). "Microfossils of sulphur-metabolizing cells in 3.4-billion-year-old rocks of Western Australia". Nature Geoscience 4 (10): 698.
[۱۹]- استنلی میلر و هارولد یوری، در سال ۱۹۵۲، در مورد منشأ حیات آزمایشی انجام دادند که به «آزمایش میلر - یوری» مشهور است. در این آزمایش، آنان نشان دادند که ملکول‌های ساده در شرایطی شبیه به شرایط آغازین کرۀ زمین ممکن است به ملکول‌های آلی و در نهایت به حیات منجر شوند.
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ زیست‌شناسی │ سامانه‌های زیستی
