- واژه‌شناسی
- پیشینه‌ی تاریخی
- تابوت عهد در کتاب مقدس
- تابوت عهد در قرآن
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[کتاب مقدس] [قرآن]
تابوت عهد یا صندوق عهد (به عبری: אָרוֹן הַבְּרִית با تلفظ: «Aron Habrit»؛ به انگلیسی: Ark of the Covenant)، در باور یهودیان و مسیحیان، جعبه‌ای چوبی، مزین و با روکشی از طلا است که در آن دو لوح قانون که توسط خداوند به موسی داده شده بود، نگهداری می‌شود[۱].
تورات، تابوت عهد را صندوقى به‌طول ۱٢۵ سانتی‌متر، عرض و ارتفاع ٧۵ سانتی‌متر دانسته كه به‌دست موسى و به فرمان خدا ساخته شد[٢] و جنس اين صندوق به اختلاف از چوب درخت شطيم[٣]، اقاقيا[۴] و سنط[۵] گزارش شده است.
[↑] واژه‌شناسی
تابوت، در زبان عربی به‌معنای صندوق چوبی یا فلزی دراز که براى نگهدارى اشيا به‌كار مى‌رود[٦] یا مرده را در آن می‌گذارند و به گورستان می‌برند[٧]. درباره‌ی ريشه‌ی، معنا و دخيل يا عربی‌بودن اين واژه اختلاف است[٨].
گروهى از لغت‌شناسان با اعتقاد به عربی‌بودن اين واژه، ريشه‌هاى «توب»[۹] (بازگشتن) و «تبت»[۱٠]را براى آن گفته‌اند و مراجعه مكرر به صندوق سبب نام‌گذارى آن به تابوت از ريشه‌ی «توب» گفته شده است.[۱۱] در مقابل، گروهى ديگر آن را از واژه‌هاى دخيل مى‌دانند.[۱٢] در اين ميان بعضى آن را برگرفته از ريشه‌ی مصرى تباه دانسته‌اند كه وارد زبان عبرى شده[۱٣] و معرّب آن به‌شكل تابوت در قرآن آمده است.[۱۴] آرتور جفرى، كايگر و پيروان او آنرا برگرفته از زبان آرامى[۱۵] و فرانكل، نلدكه و فيشر با محتمل دانستن اين ديدگاه، حبشى‌بودن ريشه‌ی آن را نزديك‌تر به‌واقع دانسته‌اند.[۱٦] جفرى کاربرد كنونی در اين زبان را مؤيد آن دانسته است.[۱٧]
[↑] پیشینه‌ی تاریخی
موسی و قوم یهود، پس از خروج از مصر، حدود ۱۱ ماه در اطراف کوه سینا باقی ماندند[۱٨]. کوه سینا، که حوریب نیز نامیده می‌شود[۱۹]، در نقطۀ جنوبی شبه جزیرۀ سینا واقع شده است. این کوه «توده صخره‌ای منفردی است که گویی ناگهان با شکوه مهیبی از دل دشت سر به آسمان کشیده است.»[٢٠] خدا در میان طوفان هولناکی، همراه با صایقه و زلزله و صداهای فوق‌طبیعی شیپور، و در حالی که قلۀ کوه در شعله‌های ترسناک فرورفته بود، ده فرمان و شریعت را به موسی داد[٢۱]. در تورات آمده است: «منظر جلال خداوند، مثل آتش سوزنده در نظر بنی‌اسراییل بر قلۀ کوه بود.»[٢٢]
پس از آن، این فرامین بر دو طرف دو لوح سنگی «با انگشت خدا نوشته» و حک شدند[٢٣]. در تورات آمده: «لوح‌ها صنعت خدا بود»[٢۴] و قرن‌ها در صندوقچۀ عهد نگهداری می‌شدند.[٢۵] اين صندوق در ميان بنی‌اسرایيل به «تابوت عهد» موسوم بود[٢٦] و كتاب مقدس درباره‌ی ويژگی‌ها، تاريخ، مكان و محتوای تابوت عهد بسيار سخن گفته است[٢٧].
كتاب مقدس محتواى صندوق را دو لوح سنگىِ ۱٠ فرمان، ظرفی از «مَنّ»[٢٨] و عصاى هارون[٢۹] گفته و محل استقرار آن را «قدس الأقداس» در خيمه مقدس دانسته است.[٣٠] اين تابوت داراى آثار خاص بود؛ از جمله اين‌كه خداوند از ميان دو بال فرشته‌ها بر موسى تجلّى كرده، سخن مى‌گفت[٣۱] و هنگام عبور بنی‌اسرایيل از رود اردن با رسيدن پاى حاملان تابوت به آب، راهى براى عبور بنی‌اسرایيل باز شد.[٣٢] بعد از آن، به‌نوشتۀ قاموس کتاب مقدس، «بین ٣٠٠ و ۴٠٠ سال[٣٣] در خیمۀ جلجال باقی ماند. پس از آن خیمه حرکتش داده، جلو لشکر اسراییل می‌بردند و بدان‌واسطه، در وقتی که اسراییلیان در نزد افیق منهزم شدند، تابوت به‌دست فلسطینیان افتاد.»[٣۴]
بعدها اين آثار مستقلاً از تابوت دانسته شد و كم‌كم آن را به‌صورت بتی در ميان بنی‌اسرایيل درآورد.[٣۵] آوردن تابوت به ميان لشكر پس از شكست اول از فلسطينيان و تجمع بر اطراف آن و ابراز شادى به‌جهت حضور خداوند در بين‌شان را كه از پيروزى آنان حكايت مى‌كرد[٣٦] مى‌توان از شواهد اين امر دانست. البته برخلاف انتظار آنان بار دوم نيز از فلسطينيان شكست خوردند و تابوت به تصرف فلسطينيان درآمد.[٣٧] بازهم به‌نوشته‌ی قاموس کتاب مقدس، «فلسطینیان آن را به اشدود برده، در بتکدۀ در برابر صنم داجون گذاردند.»[٣٨]
اين تابوت، فلسطينيان را نيز سودى نبخشيد و بلاها و بيماری‌هايی چون طاعون را در ميان آنان در پى داشت، به‌گونه‌‌اى كه به ناچار تابوت را به بنی‌اسرایيل بازگرداندند.[٣۹] گفته شده كه اين بازگشت مقارن نبوت سمویيل بود.[۴٠]
تابوت عهد، برای قوم یهود، داراى حرمت فراوان بود و كسى حق دست‌زدن به آنرا نداشت[۴۱]، به‌همين سبب گفته شده است: «حتی عزه كه براى جلوگيرى از افتادن تابوت به آن دست زد مورد غضب خداوند واقع شد و نزد تابوت جان باخت.»[۴٢]
به‌جهت اهميت اين تابوت، داوود نبی خيمه‌اى در اورشليم مانند خيمه مقدس براى آن ساخت. او تنها به يشبط لاوى مسئوليت حمل آن به اورشليم را داد و خود در لباس كاهنان با شادى تابوت را همراهى مى‌كرد.[۴٣] سليمان نيز هيكل اول را به‌شكل خيمه مقدس ساخت و «قدس الاقداس» را براى استقرار تابوت مهيا ساخت.[۴۴] برخى احتمال داده‌اند كه تابوت براى مدتى از هيكل خارج شده بود تا صورت تراشيده‌اى بر آن نصب گردد؛ اما، پس از آن يوشيا آنرا به محل خود بازگرداند.[۴۵] از سرنوشت تابوت در هيكل دوم خبرى نيست[۴٦]، گرچه يهوديان هنوز منتظر بازگشت تابوت هستند.[۴٧]
[↑] تابوت عهد در کتاب مقدس
نام «تابوت عهد»، ٢٧ بار در كتاب مقدس به‌كار رفته[۴٨] و قرار گرفتن لوح‌ها[۴۹] يا كتاب عهد در آن[۵٠] از جمله سبب‌هاى اين نام‌گذارى گفته شده است.[۵۱]
این تابوت، در كتاب مقدس، ۴٣ بار به‌نام «تابوت خدا» نیز یاد شده[۵٢] و سبب ناميدن آنرا به اين نام، دستور خداوند براى ساخت آن[۵٣]، تجلى خدا از بالاى آن بر موسى[۵۴] و نماد حضور خدا در ميان بنی‌اسرایيل[۵۵] دانسته‌اند.
و نیز، این تابوت، ۱۴ بار در عهد قديم، به نام «تابوت شهادت» آمده است[۵٦] و چون دو لوح شهادت (كتيبه‌هاى ۱٠ فرمان) را دربرداشته به آن تابوت شهادت گفته‌اند.[۵٧]
در تورات، در سفر خروج، باب ٢۵، یهوه (خدا) به موسی گفت: «به بنی‌اسرائيل بگو ... تابوتی از چوب شطيم بسازند كه طولش دو ذراع و نيم، و عرضش يك ذراع و نيم و بلنديش يك ذراع و نيم باشد.»[۵٨] ترجمۀ تفسیری در ادامه می‌نویسد:
- «بيرون و درون آنرا با طلای خالص‌بپوشان و نواری از طلا دور لبه آن بكش. برای اين صندوق، چهار حلقه از طلا آماده كن و آن‌ها را در چهار گوشه قسمت پايين آن متصل نما يعنی در هر طرف دو حلقه. دو چوب بلند كه از درخت اقاقيا تهيه شده باشد با روكش طلا بپوشان و آن‌ها را برای برداشتن صندوق در داخل حلقه‌های دو طرف صندوق بگذار. اين چوب‌ها درون حلقه‌های «صندوق عهد» بمانـد و از حلقه‌ها خارج نشـود. وقتی ساختن صندوق عهد به پايان رسيد، آن دو لوح سنگی را كه دستورات و قوانين روی آن كنده شده به تو می‌سپارم تا در آن بگذاری.
سرپوش صندوق عهد را به درازای ۱٢۵ سانتی‌متر و پهنای ٧۵ سانتی‌متر از طلای خالص درست كن. اين سرپوش، «تخت رحمت» است برای كفاره گناهان شما. دو مجسمه فرشته از طلا در دو سر تخت رحمت بساز. فرشته‌ها را طوری روی تخت رحمت بساز كه با آن يكپارچه باشد. مجسمه فرشته‌ها، بايد روبه‌روی هم و نگاه‌شان به‌طرف تخت و بال‌های‌شان بر بالای آن گسترده باشد. تخت رحمت را روی صندوق نصب كن و لوح‌های سنگی را كه به تو می‌سپارم در آن صندوق بگذار. آن‌گاه من در آن‌جا با تو ملاقات خواهم كرد و از ميان دو فرشته‌ای كه روی تخت رحمت قرار گرفته‌اند با تو سخن خواهم گفت و دستورات لازم را برای بنی‌اسرائيل به تو خواهم داد.»[۵۹]
[↑] تابوت عهد در قرآن
در قرآن، فقط یکبار در سوره‌ی بقره، آیه‌ی ٢۴٨، از «تابوت عهد» یاد شده و آنرا داراى سكينه و باز مانده‌اى از خاندان موسى و هارون دانسته است:
- «وَقَالَ لَهُمْ نِبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ بَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَ آلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلآئِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ» (و پيامبرشان به آن‌ها گفت: نشانه پادشاهى او اين است كه آن صندوق [عهد] كه در آن آرامش خاطرى از جانب پروردگارتان و يادگارى از ميراث خاندان موسى و خاندان هارون هست، در حالی كه فرشتگان آن را حمل می‌كنند، به‌سوی شما خواهد آمد. اگر ايمان داشته باشيد، در اين [رويداد]، نشانهای (روشن) برای شماست).
مفسران قرآن، برخلاف تورات، تابوت عهد را صندوقى به ابعاد سه ذراع در دو ذراع، ساخته شده از چوب شمشاد دانسته‌اند[٦٠] و در اين‌كه مقصود از سكينه چيست و آيا با «بَقِيَّةٌ مِمّا تَرَك» تفاوت دارد، ميان آنان اختلاف است. بيشتر مفسران ضمن متفاوت دانستن آن دو، سكينه را نسيمى بهشتی پنداشته‌اند.[٦۱] در اين ميان، برخى آن را داراى چهره‌اى انسانی[٦٢] و برخى ديگر آن را داراى دو بال و سرى به شكل گربه كه جنس آن از ياقوت و زمرد بود دانسته‌اند[٦٣].
گربه توتم مصریان باستان
گروهى ديگر نيز آن را روحى خدايی دانسته‌اند كه در هنگام اختلاف، آن‌ها را راهنمايی مى‌كرد.[٦۴] پاره‌ای از روايات اسرایيلى نيز آنرا گربه‌اى مرده‌ی درون تابوت پنداشته كه هر وقت از آن صداى گربه شنيده مى‌شد، به پيروزى يقين پيدا مى‌كردند و مى‌جنگيدند.[٦۵] در مقابل، گروهى با عطف تفسيرى دانستن جمله «بَقِيَّةٌ مِمّا تَرَك...» سكينه را اطمينان خاطر بنی‌اسرایيل دانسته‌اند[٦٦] كه به‌وسيله نشانه‌ها يا اشيايی كه درون آن قرار داشت براى آنان حاصل مى‌شد.[٦٧] برخى از ديدگاه‌هاى ضعيف و بدون دليل[٦٨] نيز در اين باره ارائه شده كه سكينه را به وقار[٦۹]، رحمت[٧٠]، تشتی كه قلوب انبيا در آن شست‌وشو داده شده بود[٧۱] تفسير كرده‌اند. اين تفاسير با معناى ظاهرى و لغوى سكينه سازگار نيستند.[٧٢]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- كتاب مقدس، خروج: باب ٢۵، آیات ۱٠-۱۱، باب ٣٧: آیات ۱-٢.
[٣]- قاموس کتاب مقدس، ص ٢٣٧
[۴]- كتاب مقدس، خروج: باب ٢۵، آیۀ ۱٠
[۵]- التفسير التطبيقى، ص ۱٨٢؛ دائرةالمعارف الكتابيه، ج ٢، ص ٣٢٦.
[٦]- المعجم‌الوسيط، ج ۱، ص ٨۱؛ الرائد، ج ۱، ص ٣۴٨؛ المعجم الوجيز، ص ٧۱، سرواژۀ «تابوت».
[٧]- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ۱، ص ۵٢۱
[٨]- دائرةالمعارف قرآن كريم، ج ٦، ص ٢٢
[۹]- الصحاح، ج ۱، ص ۹٢؛ تاج‌العروس، ج ۱، ص ٣٢۹، سرواژۀ «توب».
[۱٠]- اساس البلاغه، ص ۵۹؛ لسان‌العرب، ج ٢، ص ۱٢؛ القاموس المحيط، ج ۱، ص ٢۴٣، سرواژۀ «تبت».
[۱۱]- القاموس المحيط، ج ۱، ص ۱٣٣؛ تاج العروس، ج ۱، ص ٣٢۹، سرواژۀ «توب».
[۱٢]- فى القرآن من كل لسان، صص ٣٢-٣٣؛ واژه‌هاى دخيل، صص ۱۵٢-۱۵٣.
[۱٣]- التحقيق، ج ۱، ص ٣٧٣؛ المحيط الجامع، ص ٣٠٨؛ لسان‌العرب، ج ٢، ص ۱٨، سرواژۀ «تباه».
[۱۴]- بصائر ذوى‌التمييز، ج ٢، ص ٢۹٠؛ التحقيق، ج ۱، ص ٣٧٣، سرواژۀ «تباه»؛ فى القرآن من كل لسان، ص ٦۵.
[۱۵]- واژه‌هاى دخيل، ص ۱۵٣؛ ر. ك: فى القرآن من كل لسان، ص ٣٢.
[۱٦]- واژه‌هاى دخيل، ص ۱۵٣؛ فى القرآن من كل لسان، ص ٢٠.
[۱٧]- واژه‌هاى دخيل، ص ۱۵٣.
[۱٨]- کتاب مقدس، خروج: باب ۱۹، آِیۀ ۱؛ اعداد: باب ۱٠، آیۀ ۱۱
[۱۹]- راهنمای کتاب مقدس، ص ۹٧
[٢٠]- همان‌جا، ص ۹٨
[٢۱]- همان‌جا
[٢٢]- کتاب مقدس، خروج: باب ٢۴، آِیۀ ۱٧
[٢٣]- همان‌جا، خروج: باب ٣۱، آیۀ ۱٨؛ باب ٣٢: آیات ۱۵-۱٦
[٢۴]- همان‌جا
[٢۵]- راهنمای کتاب مقدس، ص ۹۹
[٢٦]- دائرةالمعارف قرآن كريم، ج ٦، ص ٢٣
[٢٧]- همان‌جا
[٢٨]-
[٢۹]-
[٣٠]-
[٣۱]-
[٣٢]-
[٣٣]-
[٣۴]-
[٣۵]-
[٣٦]-
[٣٧]-
[٣٨]-
[٣۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴٢]-
[۴٣]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴٦]-
[۴٧]-
[۴٨]-
[۴۹]-
[۵٠]-
[۵۱]-
[۵٢]-
[۵٣]-
[۵۴]-
[۵۵]-
[۵٦]-
[۵٧]-
[۵٨]- ترجمۀ قدیمی: آیات ۱، ٢ و ۱٠؛ در ترجمه تفسیری در باب آیۀ ۱٠ آمده: «صندوقی از چوب اقاقيا بساز كه درازای آن ۱٢۵ سانتی‌متر و پهنا و بلندی آن هر كدام ٧۵ سانتی‌متر باشد.» و مستر هاکس در قاموس کتاب مقدس می‌نویسد: «تابوت عهد، طبق خروج ٢۵: ۱٠، صندوقی است که موسی به امر حق تعالی از چوب شطیم ساخت. طولش سه قدم و نه قیراط و عرض و ارتفاعش دو قدم و سه قیراط بود.» (قاموس کتاب مقدس، ص ٢٣٧)
[۵۹]- ترجمۀ تفسیری، خروج: باب ٢۵، آیات ۱۱-٢٢
[٦٠]-
[٦٠]-
[٦۱]-
[٦٢]-
[٦٣]-
[٦۴]-
[٦۵]-
[٦٦]-
[٦٧]-
[٦٨]-
[٦۹]-
[٧٠]-
[٧۱]-
[٧٢]- دائرةالمعارف قرآن كريم، ج ٦، صص ٢٦-٢٧
[٧٣]-
[٧۴]-
[٧۵]-
[٧٦]-
[٧٧]-
[٧٨]-
[٧۹]-
[٨٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
