 |
|
سوره‌ی حمد
سوره‌های قرآن متن سوره‌ی حمد
سوره‌ی حمد یا سوره‌ی فاتحه که در قرآن از آن به‌عنوان فاتحة الکتاب یاد شده است، چون قرآن با آن شروع می‌شود و این سوره آغازگر قرآن است، مسلمانان نیز آن را سوره‌ی «فاتحه» نامیده‌اند و به‌خاطر حمد و ستایشی که در این سوره از خدا به‌عمل آمده، نام دیگرش سوره‌ی «حمد» است و نیز به‌نام‌های «شکر» و «وافیه» و «نور» و «سبع‌المثانی» و «اُمّ‌الکتاب» یاد می‌شود. این سوره، در سال سوم بعثت آمده و چهل‌وسومین سوره است که در مکه نازل شده است. بعضی هم این سوره را اولین سوره دانسته‌اند و برخی دیگر گفته‌اند که نخستین سوره از نظر قرآنی و دومین سوره از جهت نزولی است.
به‌هر حال، سوره‌ی حمد، از سوره‌های مکی است که شامل هفت آيه و دارای ٢٧ کلمه و ۱۴٠ حرف است.
| ▲ | واژه‌شناسی |
...
| ▲ | ویژگی‌ها |
سوره‌ی حمد، که از آن با نام‌های گوناگون یاد شده، و نخستین سوره از لحاظ ترتیب قرآن است، اساساً با سوره‌هاى ديگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد[مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ٢]؛ به‌خاطر اين‌كه سوره‌هاى ديگر همه به‌عنوان سخن خدا است، اما اين سوره از زبان انسان است، و به تعبير برخی از مفسران قرآن در اين سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است.[همان‌جا]
آغاز اين سوره با حمد و ستايش پروردگار شروع مى‌شود و با ابراز ايمان به مبدأ و معاد (خداشناسى و ايمان به رستاخيز) ادامه مى‌يابد، و با تقاضاها و نيازهاى انسانی پايان مى‌گيرد.[همان‌جا]
| ▲ | نام‌های سورۀ حمد |
سورۀ حمد، در قرآن نام‌های متعدد دارد و برخی از مفسران برای این سوره ٢۵ نام برشمرده‌‌اند که از جمله آن‌ها می‌‌توان به: فاتحهالکتاب[]، سبع‌المثانی[]، امّ‌‌الکتاب و ام‌‌القرآن[]، وافیه، شافیه[]، اساس[]، فاتحة‌القرآن[]، القرآن‌‌العظیم[]، نور[]، کنز[]، الحمد الاولی[]، الدعا[]، الصلاة[]، الحمد القصری[]، الراقیه[]، الشافیه[]، المناجاة[]، السئوال[]، تعلیم المسئله[]، التفویض[]، الشکر[]، الشفأ[] و ... اشاره کرد.[]
| ▲ | شأن نزول |
از آن‌جایی که پاره‌ی از سوره‌ها و آیات قرآن دارای شأن نزول نیستند، یکی از سوره‌هایی که برای آن شأن نزولی نقل نشده، سوره حمد و آیات آن است. این سوره شامل هفت آيه است که چهل‌وسومین سوره از جهت نزولی است و از سوره‌های مکی به‌شمار می‌آید.
گفته می‌شود، سوره‌ی حمد، اولین سوره‌ای است که در لوح محفوظ ثبت شده و برخی چنین پنداشته‌اند که به‌خاطر اهميت آن دوبار بر پیامبر نازل شده است (يك بار در مكه و بار ديگر در مدينه). این پندار ناشی از نوعی برداشت از واژه‌ی «سبعالمثانى» است که در آیه‌ی ۸۷ سوره‌ی حجر آمده است؛ عده‌ای هم گفته‌اند مراد از سبع‌المثانی سوره‌های طولانی اول قرآن است. وجه نام‌گذاری آن به جهت تکرار اخبار و عبرت‌های تاریخی است [ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص ٢٧٢]. اما اخبار رسیده از طریق سنی و شیعه تأکید می‌کند که منظور از «سبعالمثانى»، در آیه «وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» (و به‌راستی كه به تو سبعالمثانى [= سوره فاتحه] و [همگى] قرآن عظيم را بخشيديم)، همان سوره‌ی حمد است که در دو رکعت نماز دو بار قرائت می‌شود.[احکام القرآن (الجصاص)، ج ۱، ص ٢٨.]
| ▲ | تفسیرها |
| ▲ | روایات |
از محمد، پیامبر اسلام نقل شده است که می‌گوید: «سوکند به كسى كه جان من به‌دست او است؛ خداوند نه در تورات و نه در انجيل و نه در زبور، و نه حتی در قرآن، مثل اين سوره را نازل نكرده است، و اين اُم‌الكتاب است.»[مکارم شیرازی، ناصر، پیشین، ج ۱، ص ٣]
در جای دیگر، «ابی ابن کعب» از پیامبر اسلام روایت کرده که فرمود: هر کس این سوره را بخواند مثل آن است که تورات، انجیل، زبور، صحف ابراهیم و صحف موسی و قرآن را تماماً خوانده باشـد.[منهج الصادقین: سوره حمد]
به‌هر حال، در ثواب قرائت این سوره روایات زیادی وارد است؛ از جمله، در تفسیر عیاشی از پیامبر اسلام نقل است که وی به جابر فرمود: ای جابر می‌‌خواهی بهترین سوره را به تو بیاموزم؟ عرض کرد: بله، پدر و مادرم فدای تو باد. حضرت «اُم‌الکتاب» را به وی تعلیم کرد و سپس فرمود: حاضری درباره‌ی آن بشنوی؟ عرض کرد: آری، پدر و مادرم فدای تو باد. پیامبر فرمود: جابر! این سوره هر دردی را دواست، مگر مرگ.[مکارم شیرازی، ناصر، پیشین، ج ۱، ص ٣]
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
متن عربی | برگردان فارسی
مهدیزاده کابلی، تفسیر سوره‌ی حمد
مهدیزاده کابلی، واژه‌های کليدی سوره‌ی حمد
مهدیزاده کابلی، نقد سوره‌ی حمد
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ قرآن‌شناسی │ سوره‌ها
