- آمارهای موجود
- جدول ترکیب قومی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[افغانستان] [اقوام در افغانستان]
آمار قومی در افغانستان، به مجموعه‌ی داده‌های عددی مربوط به جمعیت اقوام ساکن در این کشور گفته می‌شود.
افغانستان کشوری چند قومیتی است[۱]و گروهای قومی مانند پشتون‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها، ترکمن‌ها، آیماق‌ها، بلوچ‌ها، نورستانی‌ها، پشه‌ای‌ها، براهویی، پامیری و سایر اقلیت‌های قومی دیگر در این کشور بودوباش دارند[٢]. اداره‌ی مرکزی احصائیه (آمار) در افغانستان، تنها نهاد رسمی است که مسئولیت سرشماری جمعیت و تهیه آمار در این مورد را به دوش دارد. ولی هنوز این اداره موفق به انجام چنین سرشماری نشده است[٣].
مسأله‌ی سرشماری و به‌ویژه تعیین میزان جمعیت اقوام در افغانستان، از موضوعات به‌شدت حساس است. دست کم در سه دهه‌ی اخیر در این کشور، موضوع میزان حضور اقوام مختلف در ساختار قدرت سیاسی بر اساس شمار جمعیت آن‌ها به شدت مورد بحث بوده است. به‌همین دلیل، در اجلاس بن آلمان، در دسامبر ۲۰۰۱ میلادی، که منجر به تشکیل دولت موقت به‌رهبری حامد کرزی شد، نیز بر حضور مناسب اقوام مختلف در قدرت سیاسی تأکید شد.[۴]
[↑] آمارهای موجود
اخیراً آکادمی علوم افغانستان، «دایرةالمعارف آریانا» را بازنگری و بازچاپ کرده و در بخشی از جلد اول آن درصدی اقوام افغانستان را مشخص نموده است. در این آمار آمده است:
- پشتون‌ها ٦۴،٧٣ درصد، تاجیک‌ها ۱٢،٣٨ درصد، هزاره‌ها ۹ درصد، ازبک‌ها ٦،۱٠ درصد، ترکمن‌ها ٢،٦۹ درصد، ایماق‌ها ٢،٦٨ درصد، عرب‌ها ۱ درصد، بلوچ‌ها ۱ درصد، قزلباشها ٠،٧۴ درصد، نورستانی‌ها ٠،۴۹ درصد، پشه‌یی‌ها ٠،٣٣ درصد، قرغزها ٠،٢۵ درصد، هندوها و سیک‌ها ٠،۱٧ درصد، مغول ٠،۱۵ درصد، گوچر ٠،٠٣ درصد و متفرقه ٠،٢٠ درصد.[۵]
این آمار توسط دفتر احصائیه مرکزی افغانستان رد شد و عبدالرحمان غفوری، رئیس این دفتر گفت: «ما کاری در این رابطه نکرده‌ایم و نمی‌فهمم که آکادمی علوم، این ارقام را از کجا درآورده است. از نظر ما این ارقام قابل تایید نیست.»[٦]
با این حال، آمار منتشر شده از سوی نهادهای مختلف بین‌المللی، در مورد ترکیب گروه‌های قومی در افغانستان، ارقام گوناگون ارائه داده‌اند.[٧] از جمله، «اطلاعات‌نامه جهان» یا «سیا ورلد فکت‌بوک» (The World Factbook-CIA) مرجعی است که هر ساله توسط سازمان سیا و به سبک سالنامه منتشر می‌شود، در ژانویۀ ٢٠٠٣ میلادی، قومیت‌های افغانستان را چنین آمار داده است: پشتون‌ها ۴۴٪، تاجیک‌ها ۲۵٪، هزاره‌ها ۱۰٪، ازبک‌ها ۸٪، اقلیت‌های قومی (آیماق‌ها، ترکمن‌ها، بلوچ‌ها و سایر اقوام) ۱٣٪.[٧]
در جای دیگر، در این منبع، آمار هر قوم افغانستان چنین است: پشتون‌ها ۴۲٪، تاجیک‌ها ۲۷٪، هزاره‌ها ۹٪، ازبک‌ها ۹٪، آیماق‌ها ۴٪، ترکمن‌ها ۳٪، بلوچ‌ها ۲٪، سایر اقلیت‌های قومی ۴٪.[٨]
در حالی که در سال ۱۹۹۷ میلادی، کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا[۹]، در بخش مطالعات کشورهای مختلف، قومیت‌های افغانستان را بر اساس برآوردهای تقریبی چنین ارائه داده بود:
در سال ۱۹۹٦، حدود ۴٠ درصد افغان‌ها[۱٠]، پشتون هستند که از این جمله، ۱۱،۴ درصد متعلق به گروه قبیله‌ای درانی و ۱٣،٨ درصد از گروه غلجایی می‌باشند. تاجیک‌ها، دومین گروه قومی افغانستان هستند که ۲۵،٣ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. سپس، هزاره‌ها ۱٨ درصد، ازبک‌ها ٦،٣ درصد، ترکمن‌ها ۲،۵ درصد، قزلباش ها ۱ درصد و سایر اقوام ٦،۹ درصد تخمین زده می‌شود.[۱٠]
نقشه قومی افغانستان - توسط ارتش آمریکا: حدود ٢٠٠۱-٢٠٠۹
هر چند، با توجه به این‌که هیچ‌گاه سرشماری در مورد قومیت و زبان مردم افغانستان انجام نشده آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد، اما، نظر به آمارهای نهادهای بین‌المللی نیز پشتون‌ها که بیشتر در نواحی شرقی و جنوبی افغانستان هم مرز با پاکستان متمرکز شده‌اند، بزرگترین گروه قومی افغانستان را تشکیل می‌دهند.[۱۱]
با وجود این، گزاره دانشنامهی ویکی پدیا از منابع بین‌المللی، قابل تأمل است: «از زمان تأسیس افغانستان، در سال ۱۷۴۷، توسط احمدشاه درانی تا پیش از سال ۱۹۷۸ پشتون‌ها ۵۱ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دادند. ولی زمانی که نیروهای شوروی در سال ۱۹۷۹ به این کشور حمله کردند، ۶،۲ میلیون نفر از مردم این کشور به کشورهای دیگر مهاجرت کردند که ۸۵ درصد از این مهاجرها را پشتون‌ها تشکیل می‌دادند که این باعث کاهش موقت جمعیت پشتون‌ها در برابر دیگر اقوام شد. علی رغم این، با بازگشت بسیاری از این مهاجرین از سال ۱۹۹۰ به بعد، جمعیت پشتون‌ها به ۴۵ درصد کل جمعیت افغانستان رسید.»[۱٢]
نخستین اِشکال در این گزاره در این است که از دوره‌ی احمدشاه درانی تا زمان امیر عبدالرحمن، قلمرو دولت افغانستان، تمامی مناطق پشتون‌نشین دو طرف مرز کنونی افغانستان با پاکستان را در بر می‌گرفت؛ که در این صورت تعداد پشتون‌ها بیش از شصت درصد جمعیت افغانستان آن زمان را تشکیل می‌دادند. پس از تجزیه افغانستان، جمعیت پشتون‌ها به حدود ۵۰ درصد جمعیت افغانستان کاهش یافت. ایراد دوم این گزاره، آن است که پس از اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی سابق، حدود یک سوم جمعیت افغانستان که شامل تمامی اقوام این کشور می‌شد، مهاجر شدند.
دومین گروه بزرگ قومی در افغانستان تاجیک‌ها هستند. تاجیک‌ها، شامل فارسیوان‌ها[۱٣] هستند و حتا در برخی آمارها شامل گروه اقلیت قومی قزلباشها ترک‌تبار نیز می‌شوند. تفاوت تاجیک‌ها با فارسیوان‌ها در این است که تاجیک‌ها عمدتاً سنی مذهب و فارسیوان‌ها مانند قزلباشها عمدتاً شیعه هستند.[۱۴] جمعیت تاجیک‌ها در سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۴٫۳ میلیون نفر تخمین زده می‌شد.[۱۵] بریتانیکا می‌نویسد آن‌ها در ابتدای قرن ۲۱ حدود یک پنجم از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند.[۱٦] بیشتر تاجیک‌ها در مناطق شمال شرقی و غرب و در شهرهای بزرگ، مانند: کابل، مزارشریف، هرات و غزنی زندگی می‌کنند. در آمار «سیا ورلد فکت‌بوک» و «کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا»، تعداد آن‌ها بین ۲۵ تا ۲۷ درصد جمعیت افغانستان است.[۱٧]
در این میان، تعداد قزلباشان که در اصل متشکل از طوایف مختلف ترک‌تبار هستند و بیشتر در زمان فتح افغانستان توسط نادر افشار در مناطق مختلف افغانستان و عمدتآً در شهر کابل ساکن شدند، کمتر از ۱ درصد جمعیت افغانستان است.[۱٨]
هزاره‌ها، بزرگترین گروه اقلیت قومی ترک‌تبار و عمدتاً شیعه مذهب افغانستان هستند که بیشتر در مرکز افغانستان و هزاره‌جات زندگی می‌کنند. گمان اغلب بر این است که این گروه قومی پس از حمله مغول در افغانستان ساکن شده‌اند[۱۹]. در تخمینی در سال ۱۹۹۵ جمعیت هزاره‌ها حدود ۳ میلیون تن برآورد شد و اکنون جمیعت آنان بین ۳[٢٠] تا ۷ میلیون[٢۱] نفر برآورد می‌شود. بر اساس آمار «سیا ورلد فکت‌بوک» و «کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا»، تعداد آن‌ها بین ۹ تا ۱٨ درصد جمعیت افغانستان است.[٢٢]
ازبک‌ها، پس از هزاره‌ها، دومین گروه بزرگ اقلیت قومی ترک‌تبار افغانستان محسوب می‌شوند که پس از حمله مغول در ولایت‌های شمال افغانستان ساکن شده‌اند[٢٣] و به دو زبان ازبکی و فارسی صحبت می‌کنند.[٢۴] جمعیت ازبک‌ها در سال ۱۹۹۰ حدود ۱٫۳ میلیون تن برآورد شد[٢۵] و اکنون باور بر این است که جمعیت آن ها حدود ۲ میلیون تن است.[٢٦] بر اساس آمار «سیا ورلد فکت‌بوک» و «کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا»، تعداد آن‌ها بین ٦ تا ۹ درصد جمعیت افغانستان است.[٢٧]
ترکمن‌ها، گروهی کوچک‌تری ترک‌تبار سنی مذهب هستند که بر خلاف ازبک‌ها بیشتر زندگی عشایری دارند. ترکمن‌ها بیشتر در نواحی شمالی و شمال غربی در مجاورت مرز افغانستان با ترکمنستان زندگی می‌کنند. جمعیت آنان در افغانستان حدود ۲۰۰ هزار تن برآورد می‌شود.[٢٨] بر اساس آمار «سیا ورلد فکت‌بوک» و «کتابخانه ملی کنگره ایالات متحده آمریکا»، تعداد آن‌ها بین ۲٫۵ تا ۳ درصد جمعیت افغانستان است.[٢۹]
آیماق‌ها، یماق که به ترکی به‌معنای قبیله است، در واقع نام یک زیر گروه قومی است که زندگی نیمه عشایری دارند. گفته می‌شود، آیماق‌ها از گروه‌های قومی تاجیک، هزاره و بلوچ در قرن‌های شانزده و هفده میلادی تشکیل شده‌اند. آن‌ها در مناطق غربی بادغیس، غور و هرات و سایر مناطق افغانستان زندگی می‌کنند و به گویش‌های مختلف از زبان فارسی دری که هر کدام مربوط به طایفه خاص می‌شود سخن می‌گویند.[٣٠] جمعیت آنان از کمتر از نیم میلیون تن تا حدود ۸۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. گروه‌هایی از آیماق‌ها در حدود ۱۲۰ هزار تن در شمال خراسان در کشور ایران نیز زندگی می‌کنند.[٣۱] بر اساس آمار «سیا ورلد فکت‌بوک»، تعداد حدود ۴ درصد جمعیت افغانستان است.[٣٢]
بلوچ‌ها، لوچ‌ها مردمان سنی مذهبی هستند که به زبان بلوچی صحبت می‌کنند و بیشتر در نواحی جنوب شرقی افغانستان در مجاورت با مناطق بلوچ‌نشین ایران و پاکستان زندگی می‌کنند. جمعیت بلوچ‌ها در سال ۱۹۹۰ حدود ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده شد و اکنون به ۲۰۰ هزار نفر می‌رسد.[٣٣] بر اساس آمار «سیا ورلد فکت‌بوک»، تعداد حدود ٢ درصد جمعیت افغانستان است.[٣۴]
براهویی‌ها، قدیمی‌ترین طایفه‌ای بومی هستند از نژاد دراویدی که به زبان براهویی سخن می‌گویند. آن‌ها در کنار بلوچ‌ها در نواحی جنوب شرقی افغانستان در مجاورت با مناطق بلوچ‌نشین ایران و پاکستان زندگی می‌کنند. جمعیت براهویی‌ها در افغانستان کمتر از یک درصد است.[٣۵]
نورستانی‌ها، نورستانی‌ها مردمان از شاخه‌ی هندواروپایی هستند که در منطقه‌ی جدا در شمال شرق افغانستان در ولایت نورستان و در آن‌سوی مرز در منطقه چیترال پاکستان زندگی می‌کنند و به‌زبان نورستانی صحبت می‌کنند. بسیاری از نورستانی‌ها باور دارند آنان از بازماندگان نسل سربازان یونانی سپاه اسکندر هستند ولی شواهد ژنتیکی برای این فرضیه وجود ندارد بلکه آن‌ها بیشتر شبیه به گروهی از مهاجران اولیه آریایی منزوی شده هستند. از لحاظ ریخت‌شناسی، نورستانی‌ها از زیرشاخه‌های نژاد مدیترانه‌ای هستند که در یک سوم از آن‌ها ژن بلوند دیده می‌شود.[٣٦] آن‌ها که بیشتر سنی مذهب هستند در سال ۱۹۹۰ جمعیت‌شان حدود ۱۲۵٬۰۰۰ تن تخمین زده شد که اکنون بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر برآورد می‌گردد.[٣٧]
پشه‌ای‌ها، گروهی قومی-زبانی هستند که زبان آنان زیرشاخه‌ای از زبان‌های داردی است.[٣٨] پشه‌ای‌ها بیشتر در ولایت‌های لغمان و ننگرهار که ولایاتی پشتون‌نشین می‌زیند و بسیاری از آن‌ها خود را پشتون‌هایی می‌دانند که به یک زبان خاص سخن می‌گویند و اکثراً به پشتو و دری نیز مسلطند.[٣۹] جمعیت پشه‌ای‌ها حدود ۵۰۰٬۰۰۰ نفر است.[۴٠]
هندو و سیک‌های افغان، بیشتر دارای اصلیت پنجابی، سیندی، کابلی و قندهاری هستند و اکثراً در شهرهای کابل، قندهار و غزنی سکونت دارند.[۴۱] براساس آمار سال ۱۳۶۹ خورشیدی، تعداد هندوهای افغانستان نزدیک به ۳۰،۰۰۰ نفر تخمین زده شده است.[۴٢] جمعیت کنونی آنان مشخص نیست.
پامیری‌ها یک گروه قومی آریایی‌تبار هستند[۴٣] که در ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان زندگی می‌کنند[۴۴] و به زبان‌های پامیری از خانوادهٔ زبان‌های ایرانی شرقی سخن می‌گویند و پیرو مذهب اسماعیلی اند[۴۵]. آنان در زبان پامیری خود را پامیری یا بدخشانی می‌نامند[۴٦]. در قانون اساسی افغانستان و سرود ملی این کشور نام پامیری به‌عنوان یکی از اقوام این کشور آورده شده است[۴٧]. ولی جمعیت آنان بسیار ناچیز است.[۴٨]
سایر اقلیت‌های قومی در افغانستان شامل گروه‌های بسیار کوچک‌تر می‌شوند که به‌زبان‌های مختلف سخن می‌گویند. مانند: عرب‌تبارها (سیدها)، قرقیزها، گجرها، وخی‌ها و غیره که جمعیت بسیار اندک دارند.[۴۹]
[↑] جدول ترکیب قومی
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]- آمار اکادمی علوم در باره اقوام افغانستان رد شد، وب‌سایت فارسی بی بی سی برای افغانستان: دوشنبه ۱۱ ژوئن ٢٠۱٢ - ٢٢ خرداد ۱٣۹۱
[۴]- همان‌جا
[۵]-
[٦]- آمار اکادمی علوم در باره اقوام افغانستان رد شد، پیشین
[٧]- »Ethnic groups«, The World Factbook. CIA. 2003. Ethnic Groups of Afghanistan: Pashtun 44%, Tajik 25%, Hazara 10%, minor ethnic groups (Aimaks, Turkmen, Baloch, and others) 13%, Uzbek 8%[۹]- کتابخانه ملی کنگره آمریکا (به انگلیسی: Library of Congress) کتابخانه ملی دوفاکتوی ایالات متحده آمریکا، بازوی تحقیقاتی کنگره ایالات متحده، قدیمی‌ترین انستیتو فرهنگی دولت فدرال آمریکا و بزرگترین کتابخانهٔ جهان است که در پایتخت ایالات متحده آمریکا، شهر واشنگتن دی‌سی، قرار دارد.
[٨]- »Ethnic groups«, The World Factbook. CIA.
Ethnic groups(%) of Afghanistan: Pashtun 42%, Tajik 27%, Hazara 9%, Uzbek 9%, Aimak 4%, Turkmen 3%, Baloch 2%, other 4%
[۱٠]- «واژه‌ی افغان در طول تاریخ مترادف با قوم پشتون بوده است؛ ولی امروز به‌عنوان «هویت ملی» برای تمام اقوام به‌کار می‌رود.» رجوع شود به سرواژه‌ی «افغان»، دانشنامهی ایرانیکا:AFGHAN (afḡān), in current political usage, any citizen of Afghanistan, whatever his ethnic, tribal, or religious affiliation. According to the 1977 constitution of the Republic of Afghanistan (1973-78), all Afghans are equal in rights and obligations before the law. In an attempt to alleviate the inevitable tensions and conflicts of an ethnically diverse state, the republic discouraged reference to ethnic or tribal origin and prohibited the use of personal names that evoke an ethnic group (such as Afrīdī, Aḥmadzay, Ōrmuṛ, Nūrzay, Pōpalzay, Wardak, etc.).«در طی پژوهشی در سال ۲۰۰۹، ۷۲ درصد از مردم، هویت افغان را پیش از هویت قومی خود عنوان کردند.» رجوع شود به «اقوام افغانستان»، از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد به نقل از:
From a more limited, ethnological point of view, “Afḡān” is the term by which the Persian-speakers of Afghanistan (and the non-Paṧtō-speaking ethnic groups generally) designate the Paṧtūn. The equation Afghans = Paṧtūn has been propagated all the more, both in and beyond Afghanistan, because the Paṧtūn tribal confederation is by far the most important in the country, numerically and politically. The Afghans or Paṧtūn are characterized by: (1) Their language, Paṧtō, the most important Iranian language of the east, with a remarkably rich literature. (2) Their clan structure, which clearly distinguishes them from the Tajik of Afghanistan who generally have none at all (see Paṧtūn). (3) Their social code, paṧtūnwalī (see Paṧtūn) or simply paṧtō, that governs relations among some Paṧtūn, as a code of honor, and defines the essential principles of the individual ethic and the national virtues. (4) Certain characteristics, both social and cultural, extinct or living, (e.g., wēš, the periodic redistribution of lands; nomadism, etc.). The term “Afḡān” has probably designated the Paṧtūn since ancient times. Under the form Avagāṇa, this ethnic group is first mentioned by the Indian astronomer Varāha Mihira in the beginning of the 6th century A.D. in his Bṛhat-saṃhitā.
ABC NEWS/BBC/ARD POLL – AFGHANISTAN: WHERE THINGS STAND, February 9th, 2009, p. 38–40[۱۱]- »Ethnic Groups«, Library of Congress Country Studies. 1997.[۱٣]-
Ethnic Groups of Afghanistan: In 1996, approximately 40 percent of Afghans were Pashtun, 11.4 of whom are of the Durrani tribal group and 13.8 percent of the Ghilzai group. Tajiks make up the second largest ethnic group with 25.3 percent of the population, followed by Hazaras, 18 percent; Uzbeks, 6.3 percent; Turkmen, 2.5 percent; Qizilbash, 1.0; 6.9 percent other. The usual caveat regarding statistics is particularly appropriate here.
[۱٢]- Ethnic groups of Afghanistan: »Pashtuns Of Afghanistan«
From its founding in 1747 by Ahmad Shah Durrani, Afghanistan has traditionally been dominated by the Pashtuns, who before 1978 constituted a 51% minority in the country. However, as a result of the 1979 Soviet invasion the population distribution in Afghanistan has changed. About 85% of the 6.2 million Afghan refugees who fled to Iran and Pakistan and around the World due to the Russian invasion and the war that followed it are Pashtuns. This, accordingly, lowered the percentage of Pashtuns inside Afghanistan temporarily and raised the percentages of the country's other ethnic groups. By the mid-1990s many of the refugees returned restoring the Pashtuns to their status of the largest ethnic group in Afghanistan constituting about 45% of the population.
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[٢۱]-
[٢٢]-
[٢٣]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢٦]-
[٢٧]-
[٢٨]-
[٢۹]-
[٣٠]-
[٣۱]-
[٣٢]-
[٣٣]-
[٣۴]-
[٣۵]-
[٣٦]-
[٣٧]-
[٣٨]-
[٣۹]-
[۴٠]-
[۴۱]-
[۴٢]-
[۴٣]-
[۴۴]-
[۴۵]-
[۴٦]-
[۴٧]-
[۴٨]-
[۴۹]-
[۵٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
