مفصل

از: دانشنامه‌ی آریانا

مفصل

فهرست مندرجات

• واژه‌شناسی
  
• طبقه‌بندی مفصل‌ها
  
• طبقه‌بندی ساختاری
  
• طبقه‌بندی عملکردی
  
• طبقه‌بندی تشریحی
  
• آسیب‌شناسی
  
• يادداشت‌ها
  
• پيوست‌ها
  
• پی‌نوشت‌ها
  
• جُستارهای وابسته
  
• سرچشمه‌ها
  
• پيوند به بيرون
  
  

کالبدشناسی انسان

دستگاه اسکلتی

مفصل (به انگلیسی: ؛ با تلفظ آمریکایی: ‌‌‌)، محل و وسیله اتصال یک استخوان با یک یا چند استخوان دیگر است، که برای حرکت و پشتیبانی استخوان‌ها ساخته شده است و به نوشته‌ی آناتومی گری: «مفاصل به محل‌های پهلوی هم قرارگرفتن دو جز اسکلت گفته می‌شود». مفاصل بر اساس عملکرد و ساختار تقسیم‌بندی می‌شوند.

عروق خونی که از روی یک مفصل می‌گذرند و اعصابی که به عضلات عمل‌کننده بر یک مفصل عصب می‌رساند، معمولاً شاخه‌های مفصلی را به آن مفصل می‌فرستند.

▲	واژه‌شناسی

«مفصل»، در زبان فارسی، برگرفته از زبان عربی است که به‌معنای «بند، بند استخوان، محل اتصال دو استخوان در بدن» می‌باشد.

در زبان انگلیسی، واژه‌ی «Joint» از واژه‌ی لاتین «iunctus» گرفته شده و نیز، واژه‌ی «articulation» که در این زبان مترادف با واژه‌ی «Joint» به‌کار می‌رود، از واژه‌ی لاتین «articulatio» مشتق شده است.

هم‌چنین باید توجه داشت که در زبان انگلیسی، «arthrosis» با پسوند «sis» برای نام‌گذاری حالت مفرد یک مفصل به‌کار می‌رود؛ در حالی که «arthroses» با پسوند «ses» برای حالت جمع مفصل‌ها استفاده می‌شود (البته این قاعده برای تمامی واژه‌های که دارای چنین پسوندها باشند، صدق می‌کند).

▲	طبقه‌بندی مفصل‌ها

استخوان‌ها هرگز به‌طور مستقیم با یک‌دیگر در تماس نیستند. همیشه بین سطوح تماس استخوان‌ها، برخی از بافت‌های همبند دیگر وجود دارند. به محل اتصال استخوان‌ها توسط بافت‌های همبند، مفصل گفته می‌شود. مفصل‌ها برای چند عملکردی که در بدن دارند، دارای طیفی گسترده‌ی از ساختارها هستند. بیشتر مفصل‌ها محل اتصال استخوان‌های مجاور هستند که در آن‌جا حرکت اندام‌های اسکلتی صورت می‌پذیرد. اما برخی از مفصل‌ها در قسمت‌های از اسکلت بدن قرار گرفته‌اند، که در آن‌جاها حرکت کمتر یا حتا حرکتی وجود ندارد.

طی سال‌های متمادی، کالبدشناسان، طبقه‌بندی‌های مختلفی را برای مفصل‌ها به‌کار می‌بردند. برخی بر طبقه‌بندی ساختاری مفاصل تأکید داشتند و برخی دیگر، با توجه به حرکات مفاصل، آن‌ها را طبقه‌بندی می‌کردند. در حال حاضر، بیشتر طبقه‌بندی و نام‌گذاری کالبدشناسانه، براساس ساختار مفصل‌ها انجام می‌شود.

▲	طبقه‌بندی ساختاری

از نظر ساختاری، مفاصل در دو گروه اصلی: «مفاصل سینوویال» (synovial joints) و «مفاصل توپُر» (solid joints) دسته‌بندی می‌شوند که هر یک به نوبه خود دارای چند زیر گروه هستند:

• مفاصل سینوویال
مفاصل سینوویال (Synovial joints) که هم‌چنین دیارتروز (Diarthroses)، در فارسی مفصل‌های زلالی نیز نامیده می‌شوند، رابطی بین اجزای اسکلتی هستند که در آن‌جا، اجزای اسکلتی توسط یک حفره (فضای مفصلی باریک) از هم جدا می‌شوند. این مفاصل علاوه بر داشتن یک فضای مفصلی، چند ویژگی بارز دارند.


ویژگی اول این‌که یک لایه غضروفی (معمولاً از جنس غضروف شفاف) سطوح مفصلی اجزای اسکلتی را می‌پوشاند. به بیان دیگر، سطوح استخوانی در شرایط طبیعی با یکدیگر در تماس مستقیم نیستند. در نتیجه، وقتی این مفصل در رادیوگرافی‌های طبیعی مشاهد می‌شوند، به نظر می‌رسد که یک شکاف عریض، استخوان‌های مجاور را از هم جدا می‌کند، زیرا غضروف پوشاننده سطوح مفصلی بیشتر از استخوان پرتوهای ایکس را از خود عبور می‌دهد.


ویژگی دوم مفاصل سینوویال، وجود یک کپسول مفصلی حاوی یک غشای سینوویال داخلی و یک غشای لیفی خارجی است.


• غشای سینوویال به لبه‌های سطوح مفصلی در محل تلاقی غضروف و استخوان می‌چسبد و حفره‌ی مفصلی را در بر می‌گیرد. غشای سینوویال دارای عروق فراوانی است و مایع سینوویال را تولید می‌کند که با نفوذ به حفره‌ی مفصلی، سطوح مفصلی را روغن‌کاری می‌نماید. به‌علاوه، کیسه‌های مسدودی از غشای سینوویال در خارج از مفصل وجود دارند که در این‌جا بورس‌های سینوویال یا غلاف‌های تاندونی را می‌سازند. بورس‌ها اغلب در بین ساختارها مثلاً تاندون‌ها و استخوان، تاندون‌ها و مفاصل، یا پوست و استخوان قرار دارند و اصطکاک بین یک ساختار متحرک بر روی ساختار دیگر را کاش می‌دهند. غلاف‌های تاندونی تاندون‌ها در بر می‌گیرند و این‌ها هم اصطکاک را کاهش می‌دهند.
  

• غشای لیفی از بافت همبند متراکم تشکیل شده و مفصل را در بر می‌گیرند و تثبیت می‌کنند. بخش‌هایی از غشای لیفی ممکن است ضخیم و به رباط‌هایی تبدیل شوند که مفصل را بیشتر تثبیت می‌کنند. رباط‌های خارج از کپسول، معمولاً باعث تقویت بیشتر می‌شوند.

ویژگی دیگر مفاصل سینوویال (اما نه در همه‌ی آن‌ها)، وجود سایر ساختارها در داخل ناحیه‌ی محصور به کپسول یا غشای سینوویال، نظیر دیسک‌های مفصلی (معمولاً متشکل از غضروف لیفی)، توده‌های چربی، و تاندون‌ها می‌باشد. وظایف دیسک‌های مفصلی عبارتند از جذب نیروهای فشارنده، تعدیل تغییرات در سطوح مفصلی حین انجام حرکات، و افزایش دامنه حرکاتی که در مفاصل روی می‌دهند. توده‌های چربی معمولاً در بین غشای سینوویال و کپسول قرار دارند و حین حرکات مفصلی، به داخل و خارج حرکت می‌کنند. مناطق مازاد بر نیاز غشای سینوویال و غشای لیفی، امکان حرکت وسیع را در مفاصل فراهم می‌کنند.


با این حال، مفاصل سینوویال بر اساس شکل و حرکت توصیف می‌شوند:


• مفاصل سینوویال بر اساس شکل سطوح مفصلی خود به‌صورت‌های زیر توصیف می‌شوند: تخت (مسطح)، لولایی، محوری، دو کوندیلی (دو گروه از نقاط تماس)، کوندیلی (ellipsoid)، زینی، و گوی و کاسه؛
  

• مفاصل سینوویال بر اساس حرکت به‌صورت‌های زیر توصیف می‌شوند: تک‌محوری (حرکت در یک صفحه)، دو محوری (حرکت در دو صفحه)، و چند محوری (حرکت در سه صفحه).

مفاصل لولایی تک‌محوری هستند، در حالی که مفاصل گوی و کاسه چند محوری می‌باشند. بنابراین، انواع خاص مفاصل سینوویال عبارتند از:


• مفاصل مسطح - هنگامی که یک استخوان بر روی سطح استخوان دیگر حرکت می‌کند، امکان حرکات لغزشی یا سُر خوردن را فراهم می‌سازد (نظیر مفصل آکرومیوکلاویکولار).
  

• مفاصل لولایی - حرکت حول محوری را میسر می‌سازد که به‌صورت عرضی از درون مفصل می‌گذرد؛ اجازه فلکسیون و اکستاسیون را می‌دهد (مانند مفصل آرنج [هرمرواولنار])
  

• مفاصل محوری - حرکت حول محوری را میسر می‌سازند که به‌صورت طولی از طول تنه‌ی استخوان می‌گذرد؛ اجازه چرخش را می‌دهد (مانند مفصل آتلانتوآگزیال)
  

• مفاصل دو کوندیلی - حرکت را عمدتاً در یک محور به همراه چرخش محدود حول محمور دوم میسر می‌سازد؛ از دو کوندیل محدب تشکیل شده که با سطوح مقعر یا تخت مفصل می‌شوند (مانند مفصل زانو).
  

• مفاصل کوندیلی - حرکت را حول دو محور میسر می‌سازد که باهم زاویه قایمه تشکیل می‌دهند؛ اجازه فلکسیون، اکستانسیون، ابداکسیون، ادوکسیون و سیرکامدواکسیون محدود را می‌دهد (مانند مفصل مچ دست).
  

• مفاصل زینی - حرکت را حول دو محور میسر می‌سازد که باهم زاویه قایمه تشکیل می‌دهند؛ سطوح مفصلی زینی شکل هستند؛ اجازه فلکسیون، اکستانسیون، ابداکسیون، ادوکسیون و سیرکامدواکسیون را می‌دهد (مانند مفصل کارپومتاکاریال شست).
  

• مفاصل گوی و کاسه - حرکت را حول چند محور میسر می‌سازد؛ اجازه فلکسیون، اکستانسیون، ابداکسیون، ادوکسیون و سیرکامدواکسیون، و چرخش را می‌دهد (مانند مفصل هیپ).
• مفاصل توپُر
مفصل‌های توپُر (Solid joints)، رابطی بین اجزای اسکلتی هستند که در آن‌جا، هیچ حفره‌ای وجود ندارد و اجزا را بافت همبند در کنار هم نگه می‌دارد (سطوح مجاور خواه توسط بافت همبند لیفی یا توسط غضروف - معمولاً غضروف لیفی - در کنار هم قرار می‌گیرند). حرکات در این مفاصل بسیار محدوتر از حرکات در مفاصل سینوویال هستند.


مفاصل لیفی (Fibrous joints) مشتمل‌اند بر درزها (sutures)، گومفوزها (gomphoses)، و سین‌دسموزها (syndesmoses).


• درزها فقط در کاسه سر وجود دارند که در این‌جا، استخوان‌های مجاور توسط لایه باریکی از بافت همبند موسوم به رباط درزی مرتبط هستند.
  

• گومفوزها فقط بین دندان‌ها و استخوان مجاور آن‌ها وجود دارند. در این مفاصل، الیاف کوتاه بافت کلاژن در رباط پریودونتال بین ریشه دندان و جایگاه استخوانی قرار می‌گیرند.
  

• سین‌دسموزها مفاصلی هستند که در آن‌ها، دو استخوان مجاور توسط یک رباط به‌هم متصل می‌شوند، نظیر رباط زرد (ligamentum flavum) که لامیناهای مهره‌های مجاور را به‌هم وصل می‌کند، و یک غشای بین استخوانی که به‌عنوان نمونه، رادیوس و اولنا را در ساعد به‌هم وصل می‌کند.

مفاصل غضروفی (Cartilaginous joints) مشتمل‌اند بر سین‌کدروزها (synchondroses) و سمفیزها (symphyses):


• سین‌کدروزها در محلی تشکیل می‌شوند که دو مرکز استخوان‌سازی در یک استخوان در حال رشد توسط لایه‌ای از غضروف از هم جدا باقی می‌مانند؛ به‌عنوان مثال، صفحه رشدی که بین سر و تنه استخوان‌های بلند در حال رشد واقع است. این مفاصل رشد استخوانی را میسر می‌سازند و نهایتاً به‌طور کامل استخوانی می‌شوند.
  

• سمفیزها در محلی تشکیل می‌شوند که دو استخوان مجزا را یک غضروف باهم مرتبط می‌کند. اکثر این نوع مفاصل در خط وسط قرار دارند و عبارتند از سمفیز عانه (التصاق شرم‌گاهی) (pubic symphysis) بین دو استخوان لگن، و دیسک‌های بین‌مهره‌ای در بین مهره‌های مجاور.

▲	طبقه‌بندی عملکردی

از لحاظ فیزیولوژی، مهم‌ترین کارکرد مفصل‌ها امکان حرکت است. مفاصل موجب می‌شوند تا استخوان‌ها بتوانند در کنار هم حرکت کنند و این حرکت موجب تغییر شکل اسکلت و به‌دنبال آن تغییر شکل کل بدن می‌شود و این تغییر شکل است که به انسان اجاره می‌دهد تا بتواند بر روی محیط پیرامون خود تاثیر بگذارد و یا موقعیت خود را در مکان جابه‌جا کند. بنابراین، مفصل‌ها از نظر عملکرد مفصل‌ها به سه گروه تقسیم می‌شوند: مفصل‌های ثابت یا بی‌حرکت (synarthrosis)، مفصل‌های نیمه‌متحرک (amphiarthrosis)، و مفصل‌های کاملاً متحرک (diarthrosis).

• مفصل‌های ثابت یا بی‌حرکت (سین‌آرتروز)
در این مفاصل دو سر استخوان‌ها به توسط غضروف یا رباط به‌هم متصل شده و عملاً حرکتی بین دو استخوان وجود ندارد. مثل مفصل بین استخوان‌های جمجمه.


گرچه جمجمه از تعدادی استخوان‌صفحه‌های در کنار هم درست شده است که از هم جدا هستند ولی این استخوان‌ها نسبت به‌هم حرکتی ندارند. بنابراین، مفصل‌های ثابت، بدون حرکت بوده و بیشتر مفاصل لیفی سین‌آرتروز هستند.


• مفصل‌های نیمه‌متحرک (آمفی‌آرتروز)
در این نوع مفاصل استخوان‌های تشکیل‌دهنده‌ی مفصل توسط بافتی دیگر به یکدیگر چسبیده‌اند. گرچه این استخوان‌ها می‌توانند نسبت به‌هم حرکت کنند ولی این حرکت آزادانه و کامل نیست. به‌عنوان مثال می‌توان از مفاصل بین دو مهره‌ی کمری در مهره‌های ستون‌فقرات یا مفصل بین استخوان‌های درشت‌نی و نازک‌نی در ناحیه زانو نام برد.


مهره‌های کمر به توسط دیسک بین‌مهره‌ای به‌هم متصل می‌شوند. گرچه با تغییر شکل دیسک مهره‌ها می‌توانند کمی نسبت به‌هم حرکت کنند ولی این حرکت محدود است. بنابراین، در مفصل‌های آمفی‌آرتروز، حرکت کمی میسر است و بیشتر مفاصل غضروفی در این دسته‌اند.


• مفصل‌های متحرک (دی‌آرتروز)
در این نوع مفاصل دو استخوان تشکیل‌دهنده‌ی مفصل کاملاً آزادانه در کنار یکدیگر حرکت می‌کنند. مانند مفصل آرنج، مچ‌دست یا زانو. در مفصل زانو استخوان درشت‌نی کاملاً در مقابل استخوان ران حرکت کرده و به‌جلو و عقب می‌رود. بنابراین، در مفصل‌های متحرک (دی‌آرتروز)، حرکات گوناگون میسر است. همه‌ی این مفاصل، سینوویال هستند و از نظر ساختار، از قسمت‌های زیر تشکیل شده‌اند:

• غضروف، به‌صورت لایه‌ای است که انتهاهای استخوان‌ها را پوشانده و موجب روان‌شدن حرکت دو استخوان نسبت به یکدیگر می‌شود.
  

• کپسول مفصلی، پرده یا کیسه‌ای‌ست که دور تا دور مفصل را پوشانده است و در بالا و پایین در محلی که غضروف تمام می‌شود محکم به استخوان می‌چسبد. کپسول مفصلی یکی از ساختمان‌هایی است که موجب نگه‌داشته شدن دو سر استخوان در محل مفصل در کنار هم می‌شود.
  

• رباط یا لیگامان (Ligament)، نوارهایی از بافت لیفی یا فیبرو و بسیار محکم هستند که در اطراف مفصل و بیرون کپسول مفصلی قرار گرفته و موجب پایداری مفصل می‌شوند. رباط‌ها مانع از حرکت مفاصل در جهات خاصی می‌شوند تا بدین‌وسیله موجب شوند تا مفصل فقط در جهت‌های معینی حرکت کند. در اغلب اوقات رباط‌ها به کپسول مفصلی چسبیده و جزئی از آن هستند.
  

• غشای سینوویال (Synovial membrane)، یک لایه‌ی سلولی ظریف است که سطح داخلی کپسول مفصلی را می‌پوشاند و وظیفه آن ترشح مایع سینوویال (Synovial fluid) است. مایع سینوویال مایع لزج و لغزنده‌ای‌ست که در درون کپسول مفصل است و در بین سطوح مفصل موجب روان‌شدن لغزش غضروف‌ها بر روی هم می‌شود. این مایع هم‌چنین غضروف مفصلی را هم تغذیه می‌کند.
  

• منیسک (Meniscus)، در مفصل زانو وجود دارد. از جنسی شبیه غضروف است و موجب افزایش پایداری مفصل شده و نقش جذب‌کننده شوک‌های ناشی از ضربات ناگهانی به مفصل را هم بازی می‌کند.

▲	طبقه‌بندی تشریحی

مفصل‌ها ممکن است از نظر کالبدشناسی (آناتومی) بدن انسان به گروه‌های زیر طبقه‌بندی شوند:

• مفصل‌ فکی گیجگاهی (Temporomandibular joint)، در دو طرف صورت وجود دارد که بین کلّگی (condyle) استخوان فک پایین و گودی زیرواره‌ای (mandibular fossa) و دگمۀ مفصلی (articular tubercle) استخوان گیجگاهی قرار گرفته است و گاه دچار درد یا عفونت یا دررفتگی می‌شود.
  

• مفصل‌ شانه (Shoulder joint) یا مفصل گلنوهومرال جزیی از کمربند شانه‌ای است. بیشرین میزان حرکت در کمربند شانه‌ای مربوط به مفصل شانه بوده و سه مفصل دیگر از تحرک کمتری برخوردارند. این مفصل به شکل گوی و کاسه‌ای[] بوده و نوعی از مفاصل سینوویال است که در آن سر گرد هومروس (استخوان بازو) در داخل حفره کم عمق گلنوئید اسکاپولا (استخوان کتف) قرار می‌گیرد[]. برخلاف مفصل ران[] که مفصل پایداری بوده و توسط حفره عمیق استابولار (Asetabular) حمایت می‌شود، مفصل شانه یک مفصل متحرک با حفره کم‌عمق گلنوئید (Glenoid) است[]. تحرک زیاد مفصل شانه یک عامل مهم بی‌ثباتی[] آن محسوب می‌شود و بنابراین مستعد آسیب بسیاری، به‌ویژه دررفتگی) است.
  

• مفصل اخرمی-چنبری یا مفصل آکرومیوکلاویکولار (Acromioclavicular joint)، جزیی از کمربند شانه‌ای است. این مفصل در قله شانه قرار دارد و از اتصال زائده ٔ اخرمی (آکرومیون) استخوان کتف به استخوان ترقوه تشکیل می‌شود.
  

• مفصل جناغی-چنبری یا مفصل جناغی-ترقوه‌ای و یا استرنوکلاویکولار (Sternoclavicular joint)، مفصلی است که استخوان‌های جناغ و ترقوه باهم متصل می‌کند.
  

• مفصل کتفی-سینه‌ای یا اسکاپولوتوراسیک (...)، که بیشتر یک اتصال است تا یک مفصل حقیقی و از تحرک کمتری برخوردار است.
  

• مفصل آرنجی (Elbow joint)، دو استخوان زند زیرین[] و زند زبرین[] ساعد را به استخوان بازو[] می‌پیوندد.[]
  

• مفصل‌ مچ دست (Wrist joint)، به‌ظاهر از ترکیب دو استخوان زند زبرین و زیرین و هشت استخوان مچ دست به‌وجود آمده، ولی در واقع این مفصل از استخوان‌های زند زبرین و سه استخوان ناوی، هلالی و حرمی تشکیل گردیده است. چهار استخوان یاد شده مچ دست با استخوان‌های ردیف پایین‌تر به‌نام‌های ذوزنقه و چنگکی نیز مفصل شده و همین استخوان‌ها با استخوان‌های کف دست مفصل می‌شود. در این میان، نوع ساختمان مفصلى هشت استخوان مچ دست با يکديگر از نوع مفاصل مسطح است که فقط داراى حرکت خطى مى‌باشند که بسيار جزيى است. با این حال، مچ دست قادر به انجام حرکات دور شدن (آبداکشن)، نزدیک شدن (آداکشن)، باز شدن (اکستنشن)، تا شدن (فلکشن) و هایپرآداکشن و هایپرفلکشن می‌باشد.
  

• مفصل‌های ستون‌مهره (Vertebral articulations)، در واقع، مفصل‌های کوچکی هستند که مهره‌های ستون فقرات توسط آن‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند. این مفصل‌ها بر اثر فشار یا ساییدگی آسیب می‌بینند و ممکن است بر روی آن قسمت‌های صدمه‌دیده استخوان مهره دچار تورم شده و باعث شود که بر روی اعصاب اطرافش فشار وارد آید.
  

• مفصل ران یا مفصل هیپ (Hip joint)، یک مفصل سینوویال از نوع گوی و کاسه‌ای[] است که از قرارگرفتن سر استخوان ران در داخل حفره استابولار (حفره حقه‌ای) استخوان هیپ (بی‌نام) ایجاد می‌گردد. این مفصل بزرگ‌ترین مفصل بدن پس از مفصل زانو است و از ویژگی‌های مهم آن، داشتن ثبات و تحرک توام است. []مفصل ران در انتقال وزن بدن از کمربند لگنی به اندام‌های تحتانی نقش دارد.
  

• مفصل زانو (Knee joint)، مفصلی‌است که سه استخوان ران، درشت‌نی و کشکک در ساختمان آن شرکت دارند. مفصل زانو به‌وسیله یک کپسول مفصلی، غشای سینوویال (حاوی مایع سینوویال) و رباط‌ها احاطه می‌شود. مایع سینوویال باعث کاهش اصطکاک حرکت می‌گردد و هم‌چنین در تغذیه غضروف‌های مفصل نقش دارد. در مفصل زانو، انتهای استخوان ران با سر استخوان درشت‌نی (استخوان بزرگ‌تر ساق پا) کنار هم قرار می‌گیرند. دو برجستگی استخوانی در دو طرف انتهای استخوان ران وجود دارند که به آن‌ها «کندیل» می‌گویند.
  

• مفصل قوزک پا (Ankle joint)، مفصلی است که از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تیبیا، فیبولا و تالوس پدید می‌آید. این مفصل به‌صورت لولایی است.

▲	آسیب‌شناسی

[▲] يادداشت‌ها

[▲] پيوست‌ها

...

[▲] پی‌نوشت‌ها

عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ج ٢، ص ۱٨٣۴

Bones never contact one another directly. There is always some other connective tissue between the bones contact surfaces. Joints have a wide variety of structures and just as many functions. The most familiar joints are junctions between neighboring bones where movements of the skeleton occur, but there are many joints that permit little to no movement. ... Over the years anatomists have used a variety of schemes to classify the various joints of the body, some based on joint structure, others using joint movements. Present-day classification and the current anatomical nomenclature are based on joint structure. - Gerard J. Tortora, Mark Nielsen, “Principles of Human Anatomy”, 11th Edition, WileyPLUS, P. 251.

[▲] جُستارهای وابسته

□
□
□

[▲] سرچشمه‌ها

□
□
□
□

[▲] پيوند به بیرون

□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]

رده‌ها: │ کالبدشناسی انسان │ دستگاه اسکلتی │ روماتولوژی