 |
|
سردار محمدعزیز خان
فهرست مندرجات
◉ زندگی‌نامه
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
چهره‌های سیاسی افغانستان سرداران افغان
سردار محمدعزیز خان (به انگلیسی: Sardar Mohammed Aziz Khan) (زاده‌ی ۱۸۷۷ م - درگذشته‌ی ۱۹۳۳ م)، دیپلمات افغان از خانوادهی مصاحبان، متکفل وزارت امور خارجه افغانستان و منشی (سکرتر) امیر حبیب‌الله‌خان، مستشار سفارت افغانی در پاریس و مفتش عمومی طلبه‌ی افغانی در آن‌جا در عصر شاه امان‌الله، و سفیر افغانستان ابتدا در کشور روسیه و سپس در کشور آلمان در عهد نادرشاهی بود.
| ▲ | زندگی‌نامه |
 |
سردار محمدعزیز خان فرزند ارشد سردار محمديوسف خان و مستوره بیگم، در خانوادهی از شاخه‌ی بارکزایی قوم پشتون، در سال ۱٢۵٦ خورشیدی (۱۸۷۷ میلادی) زاده شد. هنگامی که در اول دسامبر سال ۱۸۷۹، انگلیسی‌ها، سردار یحیی‌خان را همراه با امیر محمدیعقوب‌خان به هند تبعید کردند، سردار محمدعزیز خان، که هنوز بیش از دو سال نداشت، با پدربزرگ و خانواده به آن‌جا رفت و در هندوستان به تحصیلات خصوصی پرداخت و در سال ۱٢٨٠ خورشیدی (۱۹٠۱ میلادی)، در ایام فرمانروایی امیر عبدالرحمان‌خان، به افغانستان باز گشت و در عهد امیر حبیب‌الله‌خان، منشی (سکرتر) او و متکفل وزارت امور خارجه افغانستان بود. در ایام سلطنت شاه امان‌الله، به‌عنوان مستشار سفارت افغانی در پاریس، به فرانسه رفت و سمت مفتش عمومی طلبه‌های افغانی در آن‌جا را بر عهده داشت. سید مهدی فرخ، در کتاب «کُرسی‌نشینان کابل» می‌نویسد:
- آقای محمدعزیزخان، پسر سردار محمدیوسف‌خان، برادر بزرگ محمدنادرخان سپه‌سالار است. سابقاً به‌سرپرستی طلاب مأمور اروپا بود و بعد از مغضوب‌شدن محمدنادرخان و استعفای کلیه‌ی برادرها، مشارالیه در نهایت احتیاط در کابل زندگانی می‌کند و فوق‌العاده مخوف است که زحمتی برای او فراهم ننمایند.
به‌نوشته‌ی محمدآصف فکرت، «سردار محمدعزیزخان، بعداً نزد برادر به اروپا رفت و تا ۱۹٢۹ میلادی، در اروپا بود.» در آن‌سال (۱۳۰۸ خورشیدی)، هنگامی که محمدنادرشاه به تخت سلطنت جلوس کرد، وی به‌عنوان سفیر افغانستان در مسکو گماشته شد و در آغاز سال ۱۳۱٢ خورشید، به‌سمت وزیر مختار (سفیر) این کشور در برلین منصوب گردید. او در ۱٦ جوزا (خرداد) همان‌سال (٦ ژوئن ۱۹۳۳)، توسط یکی از دانشجویان افغانی به‌نام سيد کمال در برلین به قتل رسید و در تپه‌ی مرنجان کابل دفن شد.
سردار محمدعزيز خان، که برادر ارشد محمدنادرشاه و عم (کاکا) محمدظاهرشاه بود، با خورشيد بیگم، دختر سردار محمدآصف خان، ازدواج کرد و ثمره‌ی این پیوند، ۴ پسر: سردار محمدداود خان، سردار محمدشفيع خان (که در کودکی درگذشت)، سردار محمدرحيم خان (که در کودکی درگذشت) و سردار محمدنعيم خان و ۴ دختر: زوبيده بیگم همسر سردار غلام‌فاروق خان، معصومه خانم (که در جوانی درگذشت)، آمنه خانم (که در جوانی درگذشت) و عايشه جان بود.
٦ ژوئن ۱۹۳۳: پلیس آلمان در حال انتقال جسد سردار عزیز خان در برابر سفارت افغانستان در برلین
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
[▲] پی‌نوشت‌ها
تشکیلات مملکتی، سالنامه‌ی مجله‌ی کابل - سال ۱٣۱۱ خ، ص ۵۹؛ در این سالنامه آمده است: «عالیقدر جلالنمآب والاحضرت سردار محمدعزیز خان، برادر بزرگ ذات همایونی که در عصر اعلیحضرت شهید عهده‌ی وزارت خارجیه دولت را متکفل بوده و در آن دوره به لیاقت و افتخار زیسته و ایفای وظایف نموده‌اند. والاحضرت ممدوح در عصر حکومت امانی، به‌حیثیت مستشار سفارت افغانی در پاریس و مفتش عمومی طلبه‌ی افغانی در آن‌جا مؤطف بوده، این مأموریت‌شان را خیلی به‌خوبی انجام داده، بعد از آن، الی اوایل شورش مملکت در معیت اعلحضرت غازی به جنوب فرانسه به‌سر می‌بردند.
در اوایل جلوس اعلیحضرت غازی به سفارت کبرای افغانی در ماسکو عز تقرر یافته الی آغاز سال جاری به این عهده موظف و مناسبات و امور راجعه به معاملات همجواری و دوستی افغانستان را با حکومت شوروی با نهایت کفایت انجام دادند. آخراً در سال جاری، به وزارت‌مختاری افغانستان در برلن منصوب و تا حال ذات والاحضرت‌شان به این مأموریت مشغول می‌باشند.»سردار محمدعزيز خان، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد (به زبان پشتو)؛ اما ویکی‌پدیای آلمانی، براساس “Berliner Illustrierte Nachtausgabe vom 6. Juni 1933” زادروز او را به اختلاف سال ۱۸۷۵، ۱۸۷۷ یا ۱۸۷۸ میلادی، در شهر دهرادون یا دیره دون (به آلمانی: Dehradun) در ایالت اوتاراکند در کشور هند نگاشته است. البته این محل تولد اشتباه است، زیرا که هر یک از تاریخ‌های یادشده به‌عنوان تاریخ تولد سردار محمدعزیز خان پذیرفته شود، قبل از تاریخ تبعید خانوادهی او که در سال ۱۸۷۹ به شهر دیره دون هند می‌باشد. بناباین، محل تولد او مشخص نیست.
غبار، میر غلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، ج ۱، ص ٦۱٣
سالنامه‌ی مجله‌ی کابل - سال ۱٣۱۱ خ، انجمن ادبی کابل، ص ۹٠؛ البته امیر عبدالرحمان خان، روز دوشنبه ۹ جمادی‌الثانی ۱٣۱۹ هجری قمری (٢٣ سپتامبر ۱۹٠۱ میلادی / ۱ مهر ۱٢٨٠ خورشیدی)، درگذشت (رجوع شود به: غبار، میر غلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، ج ۱، ص ٦۹۹).
سردار محمدعزيز خان، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد (به زبان پشتو)
تشکیلات مملکتی، سالنامه‌ی مجله‌ی کابل - سال ۱٣۱۱ خ، ص ۵۹
فرخ، سید مهدی، کُرسی‌نشینان کابل، به کوشش محمدآصف فکرت، ص ٢۵۵
همان‌جا، ص ٢۵۵
تشکیلات مملکتی، سالنامه‌ی مجله‌ی کابل - سال ۱٣۱۱ خ، ص ۵۹
همان‌جا
سید کمال (زاده‌ی ۱٨ سپتامبر ۱۹٠٠ م)، جوان ملی‌گرای افغان و از هواداران شاه امان‌الله، که دانشجوی رشته‌ی مهندسی در Technischen Hochschule برلین بود و به گفته‌ی منابع دیگر، به‌عنوان مهندس (انجینیر) در برلین می‌زیست، در ٦ ژوئن ۱۹۳۳، هنگامی که سردار محمدعزیز خان، در حال ترک ساختمان سفارت در “Hansaplatz” (Lessingstraße) بود، چند گلوله به‌سوی او شلیک کرد، هرچند در این تیراندازی بیشتر تیرها به هدف نخورد، اما یکی از آن‌ها به قلب سردار اصابت کرد. سردار به بیمارستان Moabit انتقال یافت؛ اما به‌زودی درگذشت. سید کمال توسط همراهان سردار دستگیر و به پلیس تحویل داده شد. او در بازجویی توسط گشتاپو اعلام داشت که اقدام او به‌سبب سیاست ضد ترقی‌خواه دولت و وابستگی آن دولت به انگلیس بوده است.
در جولای سال ۱۹۳۴، سبد کمال توسط دادگاه برلین، به سبب قتل سردار محمدعزیز خان، به مرگ محکوم شد و حکم دادگاه، با اعدام قاتل در سال ۱۹۳۵، در برلین به اجرا درآمد.انجمن ادبی کابل، سالنامه‌ی مجله‌ی کابل - سال ۱٣۱۱ خورشیدی، زیر عنوان «واقعه‌ی المناک» نوشت: «در موقعی‌که ما سالنامه‌ی کابل را از طبع خارج و شیرازه‌بندی داشتیم، زمانی‌که هنگام نشر سالنامه قریب و همه‌کس منتظر آن بودند، و مخصوصاً ما که نظر به گراور فوتوهای خدام صادق و اولادهای صحیح افغانستان در این سالنامه بیشتر خورسند و علاقه‌مند بوده و می‌خواستیم خاطر آن خدام و دوستداران وطن خود را که عملاً برای ترقی و سعادت افغانستان ما خدمت و ایثار می‌نمایند، به تذکاری خورسند ساخته و نسبت به آن‌ها اظهار قدرشناسی نماییم، در عین این آمال متأسفانه واقعه‌ی شهادت والاحضرت سردار مغفور محمد عزیز خان، وزیر مختار افغانستان مقیم برلین، برادر بزرگ ذات همایونی اعلیحضرت محمدنادرشاه غازی را شنیدیم. تیلگراف بی‌سیم خبر داد که به روز سه‌شنبه ۱٦ برج جوزا والاحضرت ممدوح در برلین به‌دست سید کمال نام جام‌شهادت نوشیده داعی اجل را لبیک و طائر روحش به آشیانه‌ی جنت پرواز نمود.
ورود این خبر، نه‌تنها ما را متأثر و عمگین نمود، بلکه ملت قدرشناس افغانستان از این واقعه به‌قدری المناک و عصبانی گردیدند که می‌توان گفت از هیچ‌یک حادثه‌ی مشئومه‌ی تاریخی به این اندازه متأثر و عصبانی نشده بودند. چه این ملت نجیب و حساس در برابر خدمات و جان‌بازی‌های مردانه و شریفانه‌ی که اعلیحضرت غازی و خانوادهی نجیب‌شان بای افغانستان سال‌ها کرده و الآن هم مصروف فداکاری می‌باشند، البته نمی‌خواهند اقلاً خاری به کف پای‌شان اذیت نماید تا چه رسد به این جسارت ناقابل بخشایش و به ایراد این خسارت بزرگ!این صدمه‌ی بزرگ را ما و سایر حساسین ملت ما نه‌تنها صدمه‌ی می‌دانیم که به پیکر یک فردی از خانوادهی سلطنت افغانستان از دست یک خائن رذیل وارد شده، بلکه صدمه‌ی بود که تمام ملت افغانستان الم و درد آن را احساس کرده است، به‌هر حال! ...»سردار محمدعزيز خان، از ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد (به زبان پشتو)
همان‌جا
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها: │ افغانستان‌شناسی │ زندگی‌نامه‌ها │ چهره‌های سیاسی افغانستان
