 |
|
مغز انسان
شگفتی‌های پیچیده‌ترین دستگاه حال حاضر جهان
فهرست مندرجات
- مخ که می‌گویند این است!
- جایگاه دل در مغز
- ذره ذره مغز دار می‌شویم
- از بی‌مغزی تا مغز محوری
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
.
جعبه سیاه انسان
پژوهشگران دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه واشنگتن به سرپرستی متیو گلاسر موفق شده‌اند دقیق‌ترین نقشه از خارجی‌ترین لایه‌ی مغز را که «قشر مغز» نام دارد، تهیه کنند.
برای تهیه‌ی این نقشه، پژوهشگران از داده‌های ۲۱۰ داوطلب سالم و بزرگ‌سال که در پروژه‌ی دولتی Human Connectome مشارکت داشتند، استفاده کردند. این اطلاعات شامل ضخامت قشر مغز، عملکرد مغز، ارتباط بین نواحی، ساماندهی توپوگرافیک سلول‌ها در بافت و سطح مایلین (ماده‌ای چرب که سیگنال‌دهی نورون‌ها را تقویت می‌کند) بود. این نقشه ۱۸۰ بخش مختلف را در این قشر مشخص کرده که ۹۷ ناحیه‌ی آن جدید محسوب می‌شوند. آزمایش روی چندصد داوطلب دیگر وجود این ۱۸۰ ناحیه‌ی متمایز را تایید کرد، اما اندازه‌ی این نواحی در میان افراد مختلف متغیر بود که احتمالا در توانایی‌های شناختی و احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف نقش دارد.[۱] با این حال، باید دید مغز انسان، این خالق پیچیده‌ترین دستگاه حال حاضر جهان چیست؟
پیشرفته‌ترین فناوری‌های دنیا را مغز انسان به وجود آورده است؛ شگفت‌انگیزترین هنر‌ها و پیچیده‌ترین نظریه‌های علمی را. همه چیزهایی که در صفحه‌های دیگر دانستنی‌ها می‌بینید حاصل فکر همین مغز است. اما در این چند صفحه، می‌خواهیم برویم سراغ خود مغز؛ مغزی که برای سومری‌هایی که فکر می‌کردند جایگاه روح در کبد است و برای مصری‌هایی که فکر می‌کردند ما، با قلب‌مان فکر می‌کنیم، پشیزی ارزش نداشت. مغزی که افلاطون فکر می‌کرد جای مهمی از بدن است و جالینوس با دست‌های خودش کالبد شکافی‌اش کرد اما تا همین چند قرن پیش، کسی به حرف‌های‌شان توجه نمی‌کرد. اما حالا هر روز تحقیق‌های تازه‌تری در مورد مغز انجام می‌شود و چیزهای جالب‌‌تری در موردش کشف می‌شود. دو صفحه اول پرونده را گذاشته‌ایم برای بحث‌های مناقشه‌برانگیز تکامل مغز در موجودات مختلف و در دو صفحه آخر، کارکرد بخش‌های مختلف مغز انسان را گفته‌ایم. این شما و این تاریخ و جغرافیای مغز آدمی.
| ▲ | مخ که می‌گویند این است! |
تازه‌ترین لایه مغز، همین قشر مغز است که در انسان از همه موجودات پیشرفته‌تر است. این بخش به‌طور کلی مسوول فرایندهای خفن‌شناختی است. نام دیگر قشر مغز، مخ است؛ شاید برای همین است که به آدم‌های باهوش می‌گویند مخ! قشر مغز از چند تا لوب تشکیل شده است که هر کدام متخصص یکی از این فرایندهای خاصند. البته یادتان باشد که هر کدام از این لوب‌ها از دو بخش راست و چپ تشکیل شده‌اند. بخش چپ بدن را سمت راست مغز کنترل می‌کند و بخش راست بدن را سمت چپ. بعضی از وظایف دیگر هم بین این دو سمت تقسیم شده‌اند.
| ▲ | جایگاه دل در مغز |
راستش را بخواهید، لااقل عصب‌‌شناسان دیگر خیلی‌وقت است که می‌دانند آدمی‌زاد با قلبش احساس نمی‌کند. وقتی کسی می‌گوید: «دلم خواست» در واقع یعنی این‌که سیستم لیمبیکش او را به این کار وا داشته است. سیستم لیمبیک در لایه‌های داخلی‌تر مغز وجود دارد؛ یعنی این‌که از بخش‌های قدیمی‌تر مغز است. جایگاه همه هیجان‌های مثبت و منفی، غریزه جنسی و تنازع برای بقا در همین سیستم لیمبیک است. به سیستم لیمبیک می‌گویند: «مغز اول». جایی که همیشه با «مغز جدید» که همان قشر مغز است، درگیر است. درگیری عقل و احساس. ما با سیستم لیمبیکمان عاشق می‌شویم و با قشر مغزمان پشیمان. مهم‌ترین بخش‌های سیستم لیمبیک را این‌جا آورده‌ایم.
| ▲ | ذره ذره مغز دار می‌شویم |
بعضی‌ها می‌گویند مغز ما همان مراحلی که در طول تکامل پیموده‌اند را در دوره جنینی هم طی می‌کند. یک نگاه سر دستی به این تصویر کناری نشان می‌دهد که آنها تا چه حد درست می‌گویند. اگر دقیق‌تر می‌خواهید بدانید مغز ما در دوران جنینی این مراحل را طی می‌کند:
- ۲-۸هفتگی (مرحله رویانی): مغز و نخاع شوکی ابتدایی نمایان می‌شوند.
نیمه دوم ماه اول: همزما ن با پیدایش ۳لایه سلولی (مزودرم –اندودرم–اکتودرم)دستگاه عصبی از لایه اکتودرم تشکیل می‌شود. اکتودرم برای ایجاد مجرای عصبی تا می‌شود که نخاع شوکی ومغز ازآن به‌وجود می‌آید.
۹-۱۲هفتگی: افزایش سریع در اندازه بدن، دستگاه عصبی، اندام‌ها وعضلات سازمان یافته ومتصل می‌شوند. توانایی‌های رفتاری جدید مثل لگد زدن، انگشت مکیدن، دهان باز کردن و تمرین تنفس شکل می‌گیرد.
۱۳-۲۴هفتگی: تعداد سلول‌های عصبی مغز کامل شده است.
۲۵-۳۸هفتگی: رشد سریع مغز باعث می‌شود که توانایی‌های حسی و رفتاری گسترش یابند.
| ▲ | از بی‌مغزی تا مغز محوری |
ما آدم‌ها خیلی به مغزمان می‌نازیم. خب! حق هم داریم. پیچیده‌ترین مغز موجود در جهان مال ما آدم‌هاست. اما روان‌شناسان تکاملی می‌گویند این مغز، اولش نه این شکلی بوده و نه تصمیم‌گیری‌های منطقی و غیرمنطقی‌اش این‌قدر پیچیده. در این بخش می‌خواهیم طبق همان طبقه‌بندی‌های مشهور تکاملی، مغز موجودات بیچاره دیگر را بشکافیم، ببینیم آنها چه فرقی با ما می‌کنند و از مغز خودشان چه کارهایی می‌کشند. ضمن این‌که می‌خواهیم دست‌‌‌مان بیاید که همان‌طور که پل مکلین می‌گوید، مغز ما میراث‌دار همه این دوره‌های تکامل است. درست مثل یک تپه باستانی که حاصل زندگی آدم‌های بسیاری در دوره‌های مختلفی از تاریخ است. حالا شما به‌جای تمدن‌های انسان‌ها بگذارید زندگی موجودات مختلف قبل از ما. راستش را بخواهید با یک‌بار مقایسه کارکرد بخش‌های مختلف مغز انسانی که در تصویر زیر آمده و مغز جانداران قبلی، می‌فهمید که جناب مکلین چندان هم بیراه نگفته است.[٢]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- دقیق‌ترین نقشه از مغز انسان، دانستنی‌ها آنلاین: ۷ تیر ۱۳۹۵
[٢]- سعید بی‌نیاز، جعبه سیاه انسان، دانستنی‌ها آنلاین: ۱۲ اسفند ۱۳۹۴
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ دانستنی‌ها آنلاین، برگرفته از: دانستنی‌ها، شماره ۱۷
