 |
|
بلخ؛ نماد تمدن خراسان کهن
فهرست مندرجات
.
بلخ؛ نماد تمدن خراسان کهن
شهر بَلخ یا شهر باختر، که به‌نام زری‌اسپه نیز یاد شده است، از شهرهای مهم خراسان بزرگ و از قدیمی‌ترین شهرهای افغانستان امروزی است که در فاصله ۲۰ کیلومتری از مزار شریف مرکز ولایت بلخ واقع است.
بلخ به‌قولی کهن‌ترین شهر تاریخ جهان است که پیشینه‌ی آن به هزاران سال قبل از میلاد برمی‌گردد و یکی از شهرهای مهم سرزمین‌های آریایی بوده است. زرتشت بین سال‌های۱۷۰۰ تا ٦۰۰ قبل از میلاد در بلخ ظهور کرد و پادشاه کیانی دعوت وی را به آیین زرتشت پذیرفت و همواره از طرفداران آیین زرتشت بود. بلخ آغازگر دین زرتشتی و مهد زبان اوستایی بود و هم‌چنین در پیش از اسلام، در دوره‌های فرمانروایی موریای هند و کوشانیان از مراکز دین بودایی و محل معبد معروف «نوبهار» بود.
نخستین یورش تازیان به بلخ در سال ٦۵۲ میلادی (۳۲ ه.ق) به‌سرکردگی احنف بن قیس بود. در سال ۴۳ ه.ق دوباره به‌تصرف مسلمانان درآمد ولی در زمان قتیبةبن‌مسلم (متوفی به‌سال ۹۶ ه.ق) بود که کاملاً مغلوب آنان شد. در قرون وسطی (در دوره‌ی اسلامی)، بلخ همراه با هرات، نیشابور و مرو یکی از چهار بخش (چهار ربع) خراسان بود.[۱]
مسئولان محلی در بلخ می‌گویند که شماری از آثار و بناهای تاریخی در این ولایت بازسازی شده و در نتیجه کاووش‌های اخیر، چند اثر مهم باستانی در نقاط مختلف این ولایت نیز به‌دست آمده است.
صالح‌محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ می‌گوید که اکثر بناهای تاریخی در بلخ در وضعیت خوبی قرار دارند و ۲۵ بنای باستانی تا به‌حال بازسازی شده و شمار دیگری از این بناها نیز در حال تعمیر هستند.
پیشینه‌ی بیشتر آبدات و بناهای تاریخی در بلخ بر می‌گردد به دوره‌ی اسلامی اما پیشنه‌ی تاریخی شمار دیگر این آثار مانند نه گنبد و آتشکده‌ی نوبهار بر می‌گردد به دوره‌های پیش از اسلام.
رئیس اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ می‌گوید شمار مجموعی مناطق باستانی و آبدات تاریخی ولایت بلخ به بیشتر از ۱۰۰ محل می‌رسد که شماری از آن‌ها بازسازی شده‌اند.
بناهای بازسازی شده شامل آرامگاه احمد خزروی بلخی، آرامگاه فاطمه بلخی، آرامگاه خواجه نظام‌الدین، آرامگاه میر روزه‌دار و مسجد قلعه‌ی تاریخی تخته‌پل است.[٢]
مسجد نه گنبد یا حج پیاده، به‌وسیله‌ی ابوخالد برمک از تاجیکان بلخ پس از سال ۱۰۷ هجری قمری (۷۲۵ میلادی) زمانی که از سوی اسد بن عبدالله القسری (دوره‌ی حکمرانی در خراسان ۱۰۷-۱۲۰ هجری قمری یا ۷۲۵-۷۳۸ میلادی) مامور بازسازی بلخ بود یا به‌وسیله‌ی فضل پسر یحیا، از تاجیکان برمکی، که در سال ۱۷۸ هجری قمری (۷۹۵ میلادی) در بلخ ساخته شد.[٣]
از سال ۱۳۹۱ شمسی، این بنای تاریخی از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان و به کمک مالی جامعه‌ی جهانی توسط بنیاد فرهنگی آقاخان زیر مرمت حفاظتی قرار گرفت.
مسجد خواجه ابونصر پارسا که حدود ٦۰۰ صد سال پیش بنا شده و حوادث گوناگونی را نیز شاهد است، با کاشی‌های سبز رنگ دوباره مزین شده و صحن این مسجد نیز با خشت پخته پوشانده شده که زمینه قدم زدن برای گردشگران نیز فراهم شده است. این مسجد یکی از زیباترین بناهای تاریخی بلخ است که با ویژه‌گی‌های معماری دوره‌ی تیموریان در سال ۸٦۷ هجری قمری (۱۴٦۲ میلادی) به فرمان میرفرید حاکم بلخ ساخته شد و امروز در باغ مرکزی شهر بلخ قرار دارد. این بنا نیز، در سال‌های اخیر از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان بازسازی شده است.
باغ جهان‌نما
آتشکده‌ی نوبهار
آتشکده نوبهار
این بناها شامل آرامگاه‌ی احمد خزروی بلخی و آرامگاه فاطمه بلخی است.
آرامگاه‌ی احمد خزروی بلخی و آرامگاه فاطمه بلخی
برج عیاران بلخ
برج عیاران بلخ
رواق نقاره خانه، بخشی از مدرسه سید سبحان قلی خان ( ۱۰۹۵-۱۱۰۵ هجری قمری یا ۱۶۸۴-۱۶۹۴ میلادی) ساخته شده است. این رواق بلند با نشانه‌هایی از برخی از حجره‌ها و دیوارهای ویرانه تنها یادگار به‌جا مانده از مدرسه و مسجد سید سبحان‌قلی خان است ک امروز در آمدگاه شرقی باغ مرکزی شهر بلخ است. در کاشی‌های به‌جا مانده‌ی رواق یاد شده نوشته‌هایی به خط کوفی دیده می‌شود.
بنای مدرسه‌ی سید سبحان‌قلی خان نیز به کمک مالی جامعه‌ی جهانی توسط بنیاد فرهنگی آقاخان زیر مرمت محافظتی گرفته شده و فروریخته‌گی‌های بدنه‌ی اصلی رواق بازسازی گردیدند.
مدرسه‌ی سلطان‌العلما بهاوالدین
مدرسه‌ی سلطان‌العلما بهاوالدین در بلخ
آرامگاه‌ی رابعه بلخی
تخت رستم
روضه‌ی منسوب به حضرت علی در بلخ
رواق تنگی شادیان
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- برگرفته از مقاله‌ی بلخ، از ویکی‌پدیا، دانشنامهی آزاد (با اندک تغییرات)
[٢]- عنایت شهیر، بلخ؛ نماد تمدن خراسان کهن، سه‌شنبه ٣ ژانویه ٢٠۱٧ - ۱۴ دی ۱٣۹۵
[٣]- انتساب ابوخالد برمک و فضل پسر یحیأ برمکی به تاجیکان غیر مستند است.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌‌سایت بی‌بی‌سی
