 |
|
قبر چنگیزخان کجاست؟
فهرست مندرجات
◉ آیا تیمور واقعا لنگ بود؟
◉ در جست‌وجوی قبر چنگیزخان
◉ سرنخ در مکانی فراموش شده
◉ احترام به آخرین آرزوی یک جنگجو
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
قبر چنگیزخان کجاست؟
چنگیز خان مغول با نام اصلی تموچین (به انگلیسی: Genghis Khan)، نخستین پسر یسوکای بهادر، رئیس قبیله کیاد، از خاندان بورجیگین بود، که در سال‌های بین ۱۱٦۲ تا ۱۱٦۷ میلادی به دنیا آمد. او خان مغول و سردار جنگی بود که قبایل مغول را متحد ساخت و با فتح قسمت زیادی از آسیا شامل چین، روسیه، افغانستان، ایران و خاورمیانه، و هم‌چنین اروپای شرقی، امپراتوری مغول را پایه‌گذاری کرد. چنگیزخان، سر انجام پس از ۲۵ سال حکمرانی در سن هفتادوسه سالگی از جهان رفت.
سرزمینی پهناور برای اسطوره‌هایی بزرگ. نه جاده و نه ساختمانی درست و حسابی؛ فقط پهنه آسمان، علف‌های خشک در هم گره خورده و بادی که دست از وزیدن نمی‌کشد.
این کشور چنگیزخان است، جنگجویی که سوار بر اسب دنیا را فتح کرد. داستان او پر است از خون و خون‌ریزی، گروگان‌گیری، عشق و انتقام. افسانه این جنگجو اما تازه با مرگش آغاز می‌شود.
| ▲ | آیا تیمور واقعاً لنگ بود؟ |
چنگیزخان زمانی فرمان‌روای همه سرزمین‌هایی بود که از اقیانوس آرام تا دریای خزر کشیده می‌شد. او پیش از مرگ وصیت کرد مخفیانه دفن شود.
بعد از مرگ چنگیزخان، سربازانی که جسد او را حمل می‌کردند در راه بازگشت به‌خانه همه را کشتند تا هیچ‌کس از محل دفنش مطلع نشود. بعد از خاک‌سپاری هم با ۱۰۰۰ اسب روی محل دفن او تاختند تا هر نشانی که از قبرش باقی مانده را نابود کنند.
حالا ۸۰۰ سال بعد از مرگ چنگیز خان، محل دفن او هم‌چنان کشف نشده باقی مانده است.
Genghis Khan once ruled everything between the Pacific Ocean and the Caspian Sea (Credit: Samuel Bergstrom)
پژوهشگران خارجی سال‌هاست در تلاشند از طریق مطالعه متون تاریخی و تحقیقات میدانی، محل دفن او را پیدا کنند. مجله «نشنال جئوگرافیک» تحت پرونده‌ای به‌نام «دره خان» نه از زمین که از فضا و از طریق عکس‌برداری ماهواره‌ای وارد عمل شد.
جالب اما این‌جاست که پیدا شدن محل دفن چنگیزخان موضوعی داغ برای خارجی‌هاست و خود مغول‌ها علاقه‌ای به فاش شدن این راز ندارند.
دلیل این بی‌علاقگی این نیست که چنگیزخان در زادگاهش طرفدار ندارد. برعکس این‌طور که پیداست او از زمان مرگش در ۱۲۲۷ میلادی تا به‌حال تا این حد محبوب نبوده. تصویر چنگیزخان روی پول این کشور و روی بطری ودکا نقش بسته است. شاید به‌همین دلیل است که خارجی‌ها نمی‌توانند دلیل تابو بودن تحقیقات برای پیدا کردن محل دفن چنگیزخان در این کشور را درک کنند.
رسانه‌های خارجی با انتشار این باور مغول‌ها که پیدا شدن قبر چنگیزخان پایان دنیاست، بعدی رمانتیک به این بی‌میلی داده‌اند. اعتقادی که ماجرای نبش قبر تیمور لنگ توسط باستان‌شناسان روسی در سال ۱۹۴۱ را به یادها می‌آورد. درست بعد از این اتفاق، نازی‌ها به شوروی سابق حمله کردند و این آغازی بود برای نبردهای خونین جنگ جهانی دوم در جبهه شرق.
همه اهالی مغولستان اما با دید خرافاتی به این موضوع نگاه نمی‌کنند. «یوئلون» فارغ‌التحصیل رشته روابط بین‌الملل از دانشگاه «بوریات» روسیه احترام به چنگیزخان را دلیل این بی‌میلی می‌داند. او می‌گوید چنگیزخان خودش خواسته محل دفنش مخفی بماند: «آن‌ها تلاش زیادی کردند که قبرش را پنهان کنند.»
One thousand horses trampled the grave of Genghis Khan to destroy any trace (Credit: Samuel Bergstrom)
از نظر یوئلون نبش قبر یعنی زیر پا گذاشتن خواست چنگیزخان و او تنها کسی نیست که چنین عقیده‌ای دارد. بسیاری از خانواده‌های مغول تابلو فرش یا نقاشی‌هایی از او را به دیوار خانه‌های‌شان آویخته‌اند. بعضی‌ها هم با رساندن نسب‌شان به چنگیزخان، لقب «نسل طلایی» را به‌خود داده‌اند.
| ▲ | در جست‌وجوی قبر چنگیزخان |
بی‌علاقگی مردم مغولستان برای کشف راز قبر چنگیزخان اما تنها مانع پیش روی محققان نیست. مغولستان کشوری وسیع و توسعه نیافته است. مساحتش ۷ برابر بریتانیاست اما به اندازه ۲ درصد این کشور جاده دارد. تراکم جمعیت هم در این کشور به‌شدت پائین است و به‌همین دلیل به‌هر طرف نگاه کنی با یک طبیعت دست‌نخورده عظیم روبه‌رو می‌شوی.
Mongolia is more than seven times the size of Great Britain with only 2% of its roads (Credit: Samuel Bergstrom)
دکتر «دیماجاو اردنباتار»، رئیس دانشکده باستان‌شناسی دانشگاه «اولان‌باتور» یکی از اعضای اولین تیم مشترک تحقیقاتی بود که جست‌وجو برای یافتن قبر چنگیزخان را آغاز کرد. پروژه «سه رودخانه» که توسط محققان مغول و ژاپنی انجام شد روی محل تولد چنگیزخان در استان «خنتی» تمرکز داشت، جایی که سه رود «اونون»، «خرلن» و «توول» جریان دارند. کمی بعد از شروع این پروژه در سال ۱۹۹۰، انقلاب صلح‌آمیز مغولستان اتفاق افتاد. مردمی که نظام جمهوری را جایگزین نظام کمونیستی کرده بودند، خواستار توقف تحقیقات در مورد چنگیزخان شدند و پروژه سه رودخانه نیمه‌کاره ماند.
در پی توقف این پروژه دکتر ادنباتار تحقیق روی قبرستان پادشاهان سلسله «هیونگ‌نو» که در استان «آرخانگای» در مرکز مغولستان واقع شده را آغاز کرد. او معتقد است اصل و نسب مغول‌ها به این امپراطوری می‌رسد، ایده‌ای که خود چنگیزخان آن را برای اولین‌بار مطرح کرد.
اگر این ادعا درست باشد و با این فرض که چنگیزخان هم به سبک اجدادش دفن شده، با مطالعه روی مقبره پادشاهان این امپراطوری می‌توان اطلاعاتی در مورد قبر او به‌دست آورد. جسد پادشاهان هیونگ‌نو در محفظه‌های چوبی قرار داده و در عمق بیش از بیست متری زمین چال می‌شد. برای مشخص شدن محل دفن هم روی زمین سنگ‌ها را به‌شکل مربع می‌چیدند.
Many believe Genghis Khan's tomb could be filled with treasures from across the Mongol Empire (Credit: Samuel Bergstrom)
پنهان کردن چنین قبری خیلی ساده است و کافی است سنگ‌های روی زمین برداشته شوند. به این ترتیب اگر چنگیزخان را در عمق ۲۰ متری زمین به خاک سپرده باشند، پیدا کردن محل دفنش آن هم در کشوری به وسعت مغولستان کاری غیرممکن به‌نظر می‌رسد. دکتر اردنباتار در پاسخ به این سوال که به نظرش قبر چنگیزخان بالاخره پیدا خواهد شد، با آرامش و طوری که انگار برایش اهمیتی ندارد، شانه‌اش را بالا می‌اندازد.
Legend has it that Genghis Khan was buried in the Khentii Mountains (Credit: Peter Langer/Design Pics Inc/Alamy)
| ▲ | سرنخ در مکانی فراموش شده |
بنا بر داستان‌های عامیانه مغولی، چنگیزخان روی یکی از قله‌های کوهستان خنتی به نام «بورخان خالدون» دفن شده‌است.
چنگیزخان در جوانی در این کوهستان از دست دشمنان فرار کرد و با خود عهده بست تا موقع مرگ آن‌جا باز نگردد. محققان اما در درستی این فرضیه شک دارند و در بین آن‌هایی که آن را می‌پذیرند بر سر محل دقیق دفن چنگیزخان در این کوهستان اختلاف نظر وجود دارد.
بنا بر تحقیقات دکتر «بادامخاتان»، تبارشناس مغول، ۵ تا از قله‌های کوهستان خنتی در گذشته بورخان خالدون نام داشتند. او البته معتقد است قله‌ای که در حال حاضر این نام را دارد، احتمالاً جایی است که در داستان‌ها از آن یاد شده. این نقطه از کوهستان اما حالا بخشی از منطقه حفاظت شده «خان خنتی» و جز میراث فرهنگی یونسکو است و به‌همین دلیل محققان اجازه ورود به آن را ندارند. بنابراین هر فرضیه‌ای مبنی بر محل دفن چنگیزخان در قله بورخان خالدون ثابت نشده باقی می‌ماند.
Genghis Khan's rule enshrined the concepts of diplomatic immunity and religious freedom (Credit: Samuel Bergstrom)
| ▲ | احترام به آخرین آرزوی یک جنگجو |
با این‌که محل دفن چنگیزخان دور از دسترس به‌نظر می‌رسد، چرا هم‌چنان موضوعی جنجال‌برانگیز در مغولستان به‌حساب می‌آید؟ چنگیزخان بزرگ‌‌ترین قهرمان مغولستان است. در حالی‌که غربی‌ها فقط کشورگشایی‌های او را به یاد می‌آورند، مغول‌ها دستاوردهایش را به‌خاطر سپرده‌اند. قلمرو او شرق و غرب را به‌هم پیوند زد تا راه ابریشم هر چه بیشتر رونق بگیرد. قوانین او به مفاهیم امنیت دیپلماتیک و آزادی مذهبی معنایی تازه بخشید. خدمات پستی امن و استفاده از پول کاغذی از دیگر دستاوردهای او بود. او نه تنها دنیا را تسخیر که آن را متمدن‌تر هم کرد.
مغول‌ها هنوز هم برای چنگیزخان احترام بسیار زیادی قائل هستند و به‌همین دلیل است که امثال یوئلون می‌خواهند محل دفنش دست‌نخورده باقی بماند. او می‌گوید: «اگر می‌خواستند پیدایش کنیم، حتما نشانه‌ای باقی می‌گذاشتند.»[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- ارین کریگ، قبر چنگیزخان کجاست؟، وبسایت فارسی بی‌بی‌سی: پنجشنبه ٢۴ اوت ٢٠۱٧ - ٢ شهریور ۱٣۹٦
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وبسایت بی‌بی‌سی
