 |
|
موهن‌جو دارو
فهرست مندرجات
◉ واژه‌شناسی
◉ موقعیت جغرافیایی
◉ پیشینه‌ی تاریخی
◉ یافته‌های باستان‌شناسی
◉ معماری و زیرساخت‌های شهری
◉ يادداشت‌ها
◉ پيوست‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
◉ پيوند به بيرون
پاکستان تمدن دره‌ی سند
موهن‌جو دارو (به انگلیسی: Mohenjo-daro؛ به هندی: मोहन जोदड़ो)، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان و از جمله مراکز باستان‌شناسی در شمال آسیا که در غرب رود سند در شهر لارکانه در شمال غربی استان سند پاکستان قرار دارد. قدمت این شهر باستانی به حدود ۲٦۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. از موهن‌جو دارو، به‌عنوان پیشرفته‌ترین پایتخت تمدن‌های باستانی در تمدن دره‌ی سند پاکستان نام برده می‌شود.
| ▲ | واژه‌شناسی |
موهن‌جو دارو، نام جدید یکی از قدیمی‌ترین و شگفت‌انگیزترین تمدن‌های کهن جهان، در شبه‌ی قاره هند است. در زبان سندی «موهن‌جو دارو» به‌معنای «تپه‌ی مرگ» (Mound of the Dead Men) است و این نامی است که سندیان به یک تپه‌ی مرتفع مستور از آجرهای کهنه و بر روی‌هم انباشته، واقع در کنار شهر لارکانه و بر ساحل رود سند اطلاق کرده‌اند. پیداست که این اسم تعبیر گویایی‌ست از وضع وحشت‌آور و عبرت‌انگیز تپه‌ی موهن‌جو دارو و ویرانه‌های خالی از سکنه‌ی که پیرامون آن‌را فرا گرفته است. این در حالی است که نام اصلی این شهر تاکنون ناشناخته است.
| ▲ | موقعیت جغرافیایی |
ویرانه‌های شهر کهن موهن‌جو دارو، با مختصات جغرافیایی ٢٧°۱۹′۴۵″ شمالی ٦٨°٠٨′٢٠″ شرقی، در کنار شهر سرسبز و خرم لارکانه (Larkana District) و در ساحل سمت غرب رود سند (Indus River)، و در ایالت سند (Sindh)، که یکی از استان‌های پاکستان است، واقع است. این ویرانه‌ها در ۴٠۵ کیلومتری شمال کراچی، مرکز استان سند، بر روی یک تپه قرار دارد. این تپه را اراضی و باغستان‌های بسیار و حاصل‌خیز احاطه کرده و سندیان از دیرباز آن ناحیه را «نخلستان سند» نامیده‌اند.
| ▲ | پیشینه‌ی تاریخی |
موهن‌جو دارو یا شهر باستانی «مانهاتن عصر برنز»، در حدود ۲٦۰۰ سال پیش از میلاد، بنیاد نهاده شد. اما از تاریخ ابتدایی این شهر کهن اطلاعات ناچیزی در دست است.
| ▲ | یافته‌های باستان‌شناسی |
در سال ۱۹٢۱-۱۹٢٢ میلادی، هیأتی از باستان‌شناسان انگلیس و هندی به‌سرپرستی سر جان مارشال (Sir John Marshall) توفیق یافت در کنار لارکانه در «موهن‌جو دارو» آثاری از یک تمدن بسیار قدیمی سند به‌دست آورد که قدمت آن لااقل تا پنج‌هزار سال پیش تخمین زده شده است. بعدها باستان‌شناسان دیگر مانند: «مجومدار» (N. G. Majumdar)، و «بنرجی» (R. D. Banerji) هندی و «جان مکی» (Ernest John Henry Mackay) و «واتس» (Madho Sarup Vats) و «ستین» (Sir Aurel Stein) انگلیسی ... دنبال تفحص را گرفتند و روی‌هم‌رفته بیش از سی اثر مهم از تمدن قدیم سند را از زیر خاک بدر آوردند.
از مجموع این حفاری‌ها و اکتشافات چنین بر می‌آید که مدت‌ها پیش از ورود اقوام آریایی (حدود ۱۵٠٠ سال پیش از میلاد) به سند، آن سرزمین مسکون و آباد و اهالی آن شهرنشین بوده و تمدنی هم‌سطح و هم‌عصر دره‌ی نیل و دجله و فرات در عصر فراعنه‌ی مصر و بابلیان قدیم داشته‌اند. کیفیت و تفصیل این تمدن تاکنون مجهول است؛ چون هنوز خطوط تصویری و میخی روی مهره‌های گلی که از زیر خاک بدر آمده خوانده نشده است و آثار کتبی که تاریخ این تمدن را روشن کند، و از اوضاع سیاسی و فرهنگی و تاریخ و زبان مردم سند در آن دوران‌های باستانی خبر دهد، به‌دست نیامده است.
به‌رغم این، مهم‌ترین و پر ارزش‌ترین آثار تمدن دره‌ی سند از ناحیه‌ی موهن‌جو دارو کشف شده است. از جمله‌ی این آثار می‌توان به پیکره‌های نشسته و ایستاده، ابزار مسی و سنگی، مهرهای نقش‌دار و حکاکی‌شده، ترازو و وزنه‌ها، جواهراتی از طلا و یشم، اسباب‌بازی‌های کودکان و حتی یک مجموعه شطرنج اشاره کرد. بسیاری از این آثار در موزه‌ی ملی هند در دهلی نو و موزه‌ی ملی پاکستان در کراچی نگهداری می‌شوند.
| ▲ | معماری و زیرساخت‌های شهری |
شهر اسرارآمیز موهن‌جو دارو، موسوم به «تپه‌ی مردگان» از جمله آثار به‌جای مانده از تمدن باستانی سند است که حکایت از وجود تمدنی پیشرفته و اعجاب‌انگیز در این منطقه دارد. باستان‌شناسان معتقدند مردم این شهر هم‌عصر با مردم مصر، بابل و چین در عهد باستان بود که در نزدیکی رود سند زندگی می‌کردند. در زمانی‌که مصری‌ها و بابلی‌ها به‌سبب محرومیت از امکانات اولیه‌ی زندگی سختی را می‌گذراندند، مردم موهن‌جو دارو از بیش‌تر امکانات رفاهی از جمله آب بهداشتی، سیستم فاضلاب پیشرفته، خیابان‌های بزرگ و انبار‌های غله پیشرفته برای ذخیره‌ی مواد غذایی برخوردار بودند.
در کشور پاکستان آثار و بقایایی از معماری دوران باستان وجود دارد که از جمله مشهورترین آن‌ها، بقایای موهنجودارو است، که یکی از مراکز مهم گردشگری در پاکستان محسوب می‌شود. ویرانه‌های شهر موهن‌جو دارو، در ۴٠۵ کیلومتری شمال کراچی واقع است. این اثر باستانی شاهد بلامنازعی است بر عظمت تمدنی که از حدود ۵٠٠٠ سال پیش در دره‌ی ایالت سند شکوفا شد. از نام‌هایی که بر این شهر کهن اطلاق شده «مانهاتن عصر برنز» است و این نام به‌سبب طرح شهرسازی مدرن و علمی کم‌نظیر است که موهن‌جو دارو داشته است.[*]
موهن‌جو دارو، از لحاظ قدمت شهرنشینی، متعلق به هزاره‌ی سوم پیش از میلاد مسیح است. این تمدن به تمدن دره‌ی سند (Indus Valley Civilisation) اشتهار دارد. در این شهر استحکاماتی شناسایی شده که شامل برج‌های محکم آجری و باورهای سترگ و هم‌چنین حمام بزرگ و انبار غله و ساختمان‌هایی برای اجتماعات یا حتی «مدرسه» و از جانب دیگر وجود خانه‌های دو طبقه و خیابان‌های مقاطع و آبریزگاه‌های عمومی و بسیاری از این نوع معماری، نشان می‌دهد که اقوام ساکن در این شهر از تمدن پیشرفته‌ی برخوردار بوده‌اند.
بررسی این نوع معماری و شهرنشینی بسیار بااهمیت تلقی می‌شود، زیرا می‌توان به مطالعه‌ی شیوه‌ی زندگی اهالی و نحوه‌ای ارتباط آن‌ها با یکدیگر و نیز فعالیت آن‌ها در زندگی روزمره پرداخت.
در موهن‌جو دارو، چنان‌که گفته شد، شواهدی از شیوه‌های تکامل‌یافته‌ی در خانه‌سازی دیده شده است. در قسمت جنوبی شهر، بقایایی از محله‌های مسکونی وجود دارد که کوچه‌ها و خیابان‌ها آن‌ها را به‌صورت مجتمع‌های کاملاً متمایز درآورده‌اند. به‌نظر می‌رسد این خانه‌ها حداقل دو طبقه و دارای چندین اتاق، پیرامون یک حیاط مرکزی بوده و حمام و چاه آب داشته‌اند. دهانه‌ی چاه‌ها دریچه‌ای داشته که مانع افتادن کودکان و حیوانات اهلی به درون آن می‌شده است. درِ ورودی خانه‌ها به‌سوی کوچه‌های تنگ باز می‌شده و راه دسترسی به طبقه دوم و پشت‌بام از طریق پلکان بوده است.[] چنین می‌نماید که در طراحی و ساخت خانه‌های موهِن‌جو دارو امنیت و راحتی بیش‌تر از زیبایی اهمیت داشته است. بدین سبب، دهلیزها، اتاق‌های پذیرایی، حیاط‌ها، پلکان‌ها، سرویس‌های بهداشتی و چاه‌ها، براساس نیازهای روزمره ساخته شده‌اند.[] تعداد در و پنجره‌ها در این خانه‌ها، به‌منظور محافظت در برابر شدت نور و گرمای منطقه‌ی سند، کم بوده و حیاط خلوت مهم‌ترین محل تأمین نور و هوا بوده است.[] پایه‌های خانه‌ها با خشت پخته چنان محکم ساخته می‌شد که با افزایش سطح سیلاب رودخانه‌ی سند و شدت گرفتن بارندگی آسیبی به ساختمان نرسد.[] فاضلاب خانه‌ها از مجراهای زیرزمینی به شبکه‌ی فاضلاب اصلی شهر که در زیر خیابان‌ها امتداد داشت، هدایت می‌شد. کل شهر نوعی سیستم لوله‌کشی داشت. از آب چاه‌های منازل نیز برای نظافت و آشپزی استفاده می‌کردند.[*]
با این حال، به‌نظر می‌رسد که به احتمال زیاد، آنان از یک طرز زندگی اشتراکی برخوردار بوده‌اند؛ زیرا انبار غله‌هایی یافت شده‌اند که این امر را به اثبات می‌رساند. محصول مورد نیاز اهالی در این مکان انبار می‌شده و به‌تدریج تقسیم می‌گردیده و مازاد محصول نیز بر طبق یک اصول منظم اقتصادی تبادل می‌شده است. این نظام اقتصادی پیشرفته، اولین قراردادهای اجتماعی در آن عصر کهن را به اثبات می‌رساند و احتمالاً کنترل و نظارت در این امر زیر نظر بزرگان و قدرتمندان پرستشگاه‌هایی بوده که جایگاهی مهمی از لحاظ اداره‌ی این جوامع شهرنشینی داشته‌اند.
می‌توان این‌گونه بیان نمود که یک نظام دقیق معماری این شبکه ارتباطی را طراحی نموده که در آن ادوار کهن روزگار کاملاً نادر بوده است.
سیستم آب‌رسانی و فاضلاب یکی دیگر از شگفت‌انگیزترین مسایل آن دوران محسوب می‌شده که البته چنین می‌نماید در آن عصر، در این ناحیه بیش از امروز، هوا مرطوب و بارانی بوده و معماران موهن‌جو دارو برای این منظور از چنین ابتکارت کار می‌گرفته‌اند. از طرفی طغیان‌های سالانه رود سند، که امروزه هم خسارات زیادی را پدید می‌آورد، در آن عصر نیز موجب ویرانی و ایجاد خسارات بوده که در این مورد هم نشانه‌هایی وجود دارد و برای هدایت این آب‌های خروشان، کانال‌های بی‌شمار زیرزمینی تعبیه نموده بودند. آن‌چه که بیش‌تر جلب توجه می‌کند، وجود آجرهای محکم در پی و نمای بناها و خشت خام در میانه‌ی دیوارهای سترگ است.
منبع عظیم آجر در ویرانه‌های موهن‌جو دارو آن‌قدر غنی بوده که بی‌رحمانه برای ایجاد خط آهن لاهور به پنجاب (در پاکستان امروزی) به‌کار رفت و البته موجب متلاشی شدن آثار ارزشمند این شهر کهن‌سال گردید.
از آثار دیگر معماری این ناحیه، قلعه‌ی آجری عظیمی می‌باشد که ارتفاع آن حدود ۱۵ متر است. سنگرهای دفاعی نیز از طرف ساکنان برای مقابله با تهاجمات ساخته شده است و این امر می‌رساند که این شهر غنی، پیوسته مورد دستبرد قرار داشته و در معرض خطر چپاول و غارت بود.
به‌هرحال، با مطالعه آثار ویرانه‌ها، به‌نظر می‌رسد که این شهر کهن در حدود قرن هجدهم پیش از میلاد، با یورش‌های پی در پی مهاجمان آریایی (هندوایرانی)، که نیاکان مردم امروزی هند هستند، از میان رفته است. البته این عقیده‌ی برخی از دیرنیه‌نگاران می‌باشد و می‌توان عقاید دیگران را نیز در این زمینه مورد توجه قرار داد. از جمله این‌که، برخی حدس می‌زنند پوشش گیاهی منطقه به‌طور ناگهانی از میان رفته و یا رخنه آب‌های نمک‌دار زیرزمینی، کشاورزی را مختل نموده و یا شاید بیماری مهلک همگانی و یا عوامل دیگر موجب خاموش شدن تمدن این سرزمین شده است.
[▲] يادداشت‌ها
[▲] پيوست‌ها
...
[▲] پی‌نوشت‌ها
...
Aleem Maqbool, Mohenjo Daro: Could this ancient city be lost forever?, BBC. 27 June 2012.
Etymology of Mohenjo-daro, From Wikipedia, the free encyclopedia
□ Gregory L. Possehl. The Indus Civilization: A Contemporary Perspective. Rowman Altamira. 11 November 2002. p. 80. ISBN 9780759116429.
□ Jonathan Mark Kenoyer, Mohenjo-daro An Ancient Indus Valley Metropolis, Harappa.com
مشایخ فریدنی، موهنجودرو (ورقی از تاریخ باستانی هند)، وحید، نیمه اول اردیبهشت ۱٣۵٦، شماره ٢٠٧، ص ۴۱
ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد (انگلیسی)، پیشین، برگرفته از Gregory L. Possehl، ص ٨٠
مشایخ فریدنی، پیشین، ص ۴۱
همان، ص ۴۱
ویکی‌پدیا، دانشنامه‌ی آزاد (انگلیسی)، پیشین
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[▲] پيوند به بیرون
□ [۱ ٢ ٣ ۴ ۵ ٦ ٧ ٨ ٩ ۱٠ ۱۱ ۱٢ ۱٣ ۱۴ ۱۵ ۱٦ ۱٧ ۱٨ ۱۹ ٢٠]
رده‌ها │ باستان‌شناسی │ پایگاه‌های باستان‌شناسی پاکستان
