 |
|
شهر مقدس
کشف سرمنشأ واقعی اسلام
فهرست مندرجات
.
شهر باستانی پترا
تاریخ شهر باستانی پترا، به قرن چهارم قبل از میلاد بر می‌گردد و در زمان تمدن نبطی‌ها ساخته شده است. آن‌ها در آن‌چه اردن، عراق، سوریه و لبنان فعلی است، سکونت داشتند. این شهری تاریخی در ۲۶۲ کیلومتری جنوب شهر امان و در غرب راه اصلی بین این شهر (پترا) و بندر عقبه واقع شده است که درگذشته پایتخت حکومت باستانی نَبَطی‌ها بوده است، که در سال ۲۰۰۷ به‌عنوان یکی از عجایب هفتگانه جدید شناخته شد.
نبطیان از عرب‌های شمال جزیره به‌شمار می‌آمده‌اند و شاید نزدیک‌ترین دولت‌های کهن به عرب حجاز نیز بوده‌اند. بیش‌تر نام‌های رایج میان آنان به‌نام‌های استفاده‌شده به‌هنگام ظهور اسلام شباهت داشته است، مانند: حارثه، ملیکه، جذیمه، کلیب، وائل، مغیره، قصیّ، عدی، عائذ، عمر، عمیره، یعمر، کعب، معن، سعد، مسعود، وهب اللات، تیم‌الله و علی. هم‌چنین از سوی دیگر ترکیب لغت‌های آنان شباهت به ترکیب نحو عربی مشهور میان ما دارد.
آن‌چه در پی می‌خوانید، ثمره‌ی پژوهش ٢٠ ساله‌ی پروفسور دن گیبسون (Dan Gibson)، پژوهشگر کانادایی انگلیسی‌تبار، در مورد خاستگاه اسلام است. خاستگاه اسلام کجا است؟ مکه امروزی یا شهر باستانی پترا؟
مسلمانان بر این باورند که تاریخ اسلام روزنگاری شده است و همه‌ی رویدادهای آغاز اسلام به‌دست شاهدانِ زمان نوشته و بایگانی شده‌اند. ولی امروز پژوهش‌های باستان‌شناسی و دانش گُذشته‌نگاری نشان می‌دهند که آغاز تاریخ‌نگاری اسلام ۲۰۰ سال پس از بنیان‌گزاری دین اسلام و در دوران حکومت عباسیان بوده است.
شهر مقدس، کشف سرمنشأ واقعی اسلام. پنج بار در روز، هر روز بیش از یک میلیارد مسلمان سجده کرده، نماز می‌خوانند و آیاتی را که پیامبر به آن‌ها یاد داده، تکرار می‌کنند. هر روز پنج بار به‌سمت یک سنگ سیاه، در شهر مقدس مکه، میایستند و خودشان را تسلیم می‌کنند به دین اسلام. هر روز، به‌عنوان یک گروه واحد، در سراسر دنیا سجده می‌کنند و خودشان را به‌عنوان پیروان دین اسلام معرفی می‌کنند. دینی که پیامبرش محمد، کتابش قرآن و شهر مقدسش مکه است.
مکه (Mecca)، امروزه نام شهری است در کشور پادشاهی عربستان سعودی واقع در شبه جزیره عربستان، که از شهرهای تاریخی عربستان سعودی است و به‌سبب قرار داشتن کعبه، قبله‌گاه مسلمانان در آن مقدس‌ترین شهر اسلام به‌شمار می‌رود. مکه زادگاه محمد پیامبر اسلام و محل بعثت او است. این شهر علاوه بر نام مکه دارای نام‌هایی همچون «بکّه»، «امّ‌القری» و «بلدالحرام» نیز بوده‌است که در قرآن به تمامی این اسامی اشاره شده‌است. در سوره فتح آیه ۲۴ مکه آمده و آل عمران آیه ۹۶ بکه آمده. در زبان عربی گاهی م به ب تبدیل می‌شود. آغاز بنای مکه معلوم نیست، اگر سکونت جرهمیان را در ناحیه مکه حدود دو هزار تا هزار و پانصد سال قبل از میلاد بدانیم، بنای مکه هم باید در همان قرن‌ها باشد. اما بنابر برخی روایات دینی، پس از تشنگی اسماعیل در ماجرای مهاجرت او و مادرش به سرزمین مکه، به اذن خداوند چشمه‌ی زمزم زیر پای اسماعیل جوشید و در آن منطقه آب یافت شد، مردم در آن‌جا ساکن شدند و شهر مکه به‌وجود آمد و نیز ابراهیم به فرمان خدایش کعبه را ساخت.
با این‌حال، همان‌طور که اکتشافات باستان‌شناسی چیز دیگری را نشان می‌دهد، دانشمندان شواهد را می‌سنجند و حقایق پیدایش اسلام را به چالش می‌کشند. و اگر درست بگویم این چه تأثیری بر مسلمانان خواهد داشت؟
امروزه ابزارهای در اختیار داریم که در گذشته نداشته‌ایم. تکنولوژی مدرن به ما اجازه می‌دهد که سال‌های اولیه‌ی اسلام را بازسازی کنیم و به اطلاعاتی پی ببریم که سال‌ها برای مورخین سئوال‌برانگیز بوده. در سراسر دنیا دانشگاه‌ها، موزه‌ها و کتابخانه‌ها، کتاب‌های بسیار قدیمی را از طریق اینترنت در اختیار محققین قرار داده‌اند. حالا ما می‌توانیم این متون قدیمی را با چندبار کلیک‌کردن بررسی کنیم. امروزه از برکت همه عطایای اینترنت، افراد آماتور هم به‌یکسان می‌توانند از طریق ماهواره محل‌ها و جزئیاتی را ببینند که قبلاً برای دسترسی به آن‌ها باید متحمل هزینه‌های زیادی می‌شدند. همین‌طور می‌توانند این اطلاعات را بلافاصله در اطراف جهان توسط شبکه‌های اجتماعی و مقالات علمی در در اختیار عموم قرار بدهند. پس الآن برای اولین‌بار دوره‌ی کاملاً جدیدی از تحقیقات در خصوص چگونگی پیدایش اسلام شروع شده و ما می‌توانیم آن‌چه را که در عربستان ۱۵۰۰ سال پیش اتفاق افتاده را به‌هم ارتباط بدهیم.
نویسنده و مورخ. دن گیبسون بیش‌تر عمرش را در خاورمیانه گذرانده است. او تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است درباره‌ی مردم و مکان‌های باستانی قبل از اسلام. او می‌گوید:
-
اولین‌بار در بیست‌سالگی بود که به عربستان آمدم و بیش از سی سال در گوشه و کنار این منطقه تحقیق کردم و شواهدی را جمع‌آوری کردم برای مطرح کردن یک نظریه‌ی جدید که فکر می‌کنم که درک ما را از گذشته عوض خواهد کرد. سال‌ها مطالعه مرا به این نتیجه رسانده که اسلام در جای غیر از آن‌که تاریخ به ما می‌گوید، شروع شده و این‌که در نوشته‌های اوایل اسلام کلیدها و نکته‌های وجود دارند که حقیقت را در مورد راز مکه آشکار می‌کنند. در سال ۲۰۰۲ فرصت داشتم در کنفرانسی در مورد قوم نبطیان شرکت کنم، که توسط دانشگاه الحسین ابن طلال برگزار شد. در طول کنفرانس موقعیت شد تا با باستان‌شناسان برجسته‌ی که از عربستان سعودی و اردن گفت‌وگو کنم و از آن‌ها به‌طور خاص در مورد منابع باستان‌شناسی مکه پرسیدم. با ذکر آن‌که نمی‌خواستند نام‌شان برده شود، اقرار کردند که هیچ اثر باستانی که اشاره‌ای به سال‌های قبل از هشت‌صد میلادی داشته باشد، در مکه وجود ندارد. انتظار داشتم که از این نظریه دفاع کنند که می‌گویند مکه یک شهر دیواردار بوده و در آن خانه‌ها، باغ‌ها، حمام‌های عمومی و معابد وجود داشته، آن‌ها گفتند خیر، هیچ‌یک از این چیزها یافت نشده است و آیا می‌دانستیم که نام مکه فقط یک‌بار در کل متن قرآن ذکر شده است؟ عالمان اسلامی، اسلام‌گری را به مکه ارتباط داده‌اند. اسامی چون مسجدالاحرام یا خانه‌ای مقدس یا محل بکه یا گریه، همه‌ی این اصطلاحات امروز به‌طور کلی با مکه مرتبط‌اند. با این وجود خود قرآن به ما نمی‌گوید که تمامی این اسامی به مکه اشاره می‌کنند. علمای مسلمان دلیلی نمی‌بینند که در این مورد بحث کنند. ولی در سال‌های اخیر برخی از مورخین سئوالاتی را مطرح کرده‌اند. آن‌ها این را متوجه شده‌اند که مکه محل خشک و بی‌آب و علف بوده و بر سر راه کاروان‌های قدیمی قرار نداشته. مردم فکر می‌کردند کاروان‌ها چیزهای مثل بخور، ادویه و سایر کالاهای مخصوص را حمل می‌کردند. ولی این مطابق تحقیقات اخیر تا زمان محمد اصل تجارت کندور و عطریات سال‌ها بود که به‌سر رسیده بود و اعراب به تجارت چرم و لباس اشتغال داشتند. این نوع کالاها نمی‌توانستند گرداننده‌ای اقتصاد یک شهر باشند، شهری که به‌عنوان مادر شهرهای دیگر و مرکز مسیر تجاری توصیف می‌شد. به نقشه زیر نگاه کنید، محل تلاقی این جاده‌های تجاری کجا است؟ در شمال عربستان سه مکان وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان مرکز جاده‌های تجاری توصیف بشوند. چیزی که جالب است، این است که مکه حتی یکی از این ایستگاه‌های توقف بر سر مسیرهای کاروان‌ها هم نبود.
نقشه‌ی مسیر کاروان‌های تجاری در شمال عربستان.
در فیلم «شهر مقدس» این پرسش‌ها مطرح است که چرا در مکه آثار باستانی که مربوط به زمان محمد پیامبر باشد، وجود ندارد؟ چرا توصیف‌های مکه با اوضاع جغرافیایی آن محل هم‌خوانی ندارد؟ و چطور یک جنگ داخلی حقیقت را را درباره‌ی اسلام تغییر داد؟ در حالی‌که مسلمانان جهان باور دارند که شهر مقدس آن‌ها مکه است، و تمام رهبران و بنیان‌گذاران‌شان در مکه در عربستان سعودی زندگی می‌کنند، دن گیبسون باور دارد که این شواهد به مکان دیگری اشاره می‌کند.
-
در مطالعاتم در مورد تاریخ عربستان به شواهدی برخوردم که نه به مکه بلکه به شمال عربستان به‌عنوان محل تأسیس اسلام اشاره می‌کند. تا به‌حال هیچ‌کسی این موضوع که آیا مکه شهر مقدس اسلام است را زیر سئوال نبرده است. هر مسلمانی باور دارد که باید به‌سوی سنگ سیاه‌ای که در مکه است، نماز بخواند. ولی سال‌ها مطالعه و سفرهای بی‌شمار به تمام نقاط شبه‌جزیره‌ی عربستان مرا به درک رادیکال و جدیدی از تاریخ اسلام هدایت می‌کند. من باور دارم در روند درک تاریخ اسلام یک خطای اساسی صورت گرفته است. این خطا عمدی نبوده، بلکه یک سؤتفاهم بوده، در مورد اتفاقاتی که در سال‌های اولیه‌ی اسلام صورت گرفته است. پس نویسندگان اسلامی، آن‌چه را که در نوشته‌های قدیم‌تر فکر می‌کردند خطای بوده، تصحیح کرده‌اند، در حالی‌که نوشته‌های اولیه همه‌‌ای‌شان درست بودند.
آیا ممکن است که بیش از یک میلیارد انسان که پیرو دین اسلام هستند، در مورد این‌که دین‌شان که چگونه و در کجا شروع شده دچار سؤتفاهم باشند؟ و اگر این‌طور است، این شواهد چه پیامدهای برای یک مسلمان معمولی دارد، که می‌خواهد دستورات محمد پیامبر را پیروی کند؟ ما سعی می‌کنیم زمان و محیطی را بررسی کنیم که عده‌ای کمی از ما درکش می‌کنیم.
الآن قرن‌هاست که که تاریخ کلاسیک و تاریخ امپراتوری‌های خاورمیانه مورد بحث بوده، ولی تلاش‌های اندکی به تاریخ عربستان اختصاص یافته است. این ناآگاهی تنها در میان غربیان نیست، بلکه در میان خود اعراب هم وجود داشته است. دیوید تایلور می‌گوید:
-
محمد پیامبر در سال ۵۷۰ میلادی، در مکان و زمانی متولد شد، که عده‌ای کمی امروز در موردش می‌دانند. پدر بزرگ و پدر او از تجار نبطی بودند. در حقیقت خود محمد هم با یک تاجر ازدواج کرد. یک روز محمد در غار مشغول تفکر عمیق بود که فرشته‌ای او را ملاقات کرد. فرشته برای ستایش الله به او کلماتی آموخت. بعدها همسرش محمد را قانع کرد شخصی که او را ملاقات کرد، یک فرشته بوده و محمد خوانده شده برای این‌که پیامبر باشد. او در طول عمرش ملاقات‌های زیادی با این فرشته داشت و هر بار آیات جدیدی از او می‌گرفت. آیات نازل شده در طول زندگی محمد، بعداً گردآوری شد. به شکل کتابی که ما امروز آن را قرآن می‌دانیم.
عادل ایشماری (Adel i-Shemari)، تحصیلات اسلامی خود را در کالج اسلامی کویت انجام داد. در این سال‌ها او دن گیبسون دوستی خوبی شکل دادند، و اغلب به مباحث عمیق دینی و تاریخ ادیان پرداختند. او می‌گوید:
-
پیام محمد این بود: خدا یکی است و محمد آخرین پیامبر خدا است. این پیام بسیاری را در مکه غضبناک کرد. چون آن‌ها خدایان دیگری را می‌پرستیدند. آن‌ها بت‌های متعددی را می‌پرستیدند. به‌این دلیل مردم خشمگین شده بودند. اذیت و آزار بر علیه محمد و اقلیت همراه‌اش آغاز شد. محمد و پیروانش تصمیم گرفتند به مدینه مهاجرت کنند.
دیوید تایلور می‌افزاید:
-
محمد و پیروانش اذیت و آزار دیدند. پس او و چند تن از پیروانش به مدینه فرار کردند. در نهایت مردم آن‌شهر به اسلام گرویدند. و محمد در آن‌جا دولتی بر قرار کرد. در واقع شروع تقویم اسلامی به این واقعه و این دوره از زمان بر می‌گردد. مدتی کوتاهی بعد از آن بود که پیروانش به کاروان‌ها حمله کردند و در قدرت و تعداد رشد کردند. تا بالاخره مردم بیش‌تر و بیش‌تری به آن‌ها پیوستند. به‌حدی که آن‌ها یک حضور گسترده نظامی در سراسر عربستان تشکیل دادند. محمد رویایی داشت در مورد بردن اسلام به سراسر دنیا. فقط او به‌طور ناگهانی درگذشت. در این زمان بود که اختلافات شروع شد و به جنگ‌های داخلی انجامید. فقط به‌غم وجود این اختلافات، و این تفرقه‌ها و تقسیمات هنوز رویایی گسترش اسلام به سراسر جهان ادامه داشت. نهایتاً بیش‌تر آفریقای شمالی و آسیای مرکزی تحت کنترل اسلام درآمد و امروز اسلام دومین دین بزرگ جهان است.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط کسرا افروغ ارسال شده است و توسط مهدیزاده کابلی به متن نوشتاری درآمده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□
