 |
|
حزب توده ایران
ارتباط فکری کودتاگران افغان با حزب توده
فهرست مندرجات
◉ افکار حزب توده چطور وارد افغانستان شد؟
◉ آثار حزب توده منبعی برای آموزش
◉ ارتباط سازمانی حزب توده ایران با جریان چپ
◉ ارتباط توده‌ای‌ها و رهبران کودتا همراه با اختلاف‌نظر
◉ يادداشت‌ها
◉ پی‌نوشت‌ها
◉ جُستارهای وابسته
◉ سرچشمه‌ها
.
ارتباط فکری کودتاگران افغان با حزب توده ایران
احسان طبری (زاده‌ی ۱۹ بهمن ۱۲۹۵ در ساری - درگذشته‌ی ۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ در تهران) نویسنده، شاعر، نظریه‌پرداز برجسته‌ی مارکسیسم-لنینیسم، ایدئولوژیست ارشد، و عضو کمیته‌ی مرکزی و هیئت سیاسی حزب توده ایران در سال‌های انقلاب ایران بود.
احسان طبری از جوانی در رشته‌های مختلف شعر، قصه، نقد هنری، بررسی‌های فلسفی و تاریخی و زبانی، آثاری ایجاد کرده و در دوران طولانی مهاجرت این تلاش را ادامه داده و در هر زمینه آثاری متعددی نگاشته است. بیش‌تر آثار فلسفی او مورد اقبال افغان‌ها قرار گرفته است. از جمله: برخی بررسی‌ها درباره‌ی جهان‌بینی‌ها و بینش‌های اجتماعی در ایران، شناخت و سنجش مارکسیسم، زایش و تکامل تئوری انقلابی، فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایه‌داری، ترجمه‌ی آنتی دورینگ و ...
علی خدائی، در آغاز بخش دوم یادمانده‌های خود زیر عنوان «نگاه ما و نگاه افغان‌ها به دو کودتا، در ایران و افغانستان!» می‌نویسد: «بعدها بیش‌تر متوجه تاثیر و نفوذ رهبری حزب توده ایران در جمع رفقای رهبری و حاکم افغانستان شدم. برای نمونه برخی از آن‌ها زنده‌یاد طبری را بهتر و عمیق‌تر از ما می‌شناختند.»
در پیروزی کودتای هفت ثور بیش‌تر اقدام‌های نظامی‌اش به‌چشم می‌خورد. نظامیانی که شماری در روسیه آموزش‌دیده و با تجهیزات شوروی سابق به میدان کودتا آمدند.
زاویه‌ی دیگر ارتباط آنان با حزب توده ایران بود. رابطه‌ای که زیاد به دید نیامد، ولی به‌گفته‌ی کودتاگران شالوده‌ی فکری شمار زیادی از آن‌ها را آثار توده‌ای‌ها تشکیل داد. البته تأثیرپذیری رهبران چپ از حزب توده توسط آنان رد شده است.
داشتن آثار نورالدین کیانوری، دبیر اول حزب توده ایران، امیر نیک‌آیین، احسان طبری و به‌خصوص «کاپیتال» مارکس با ترجمه‌ی ایرج اسکندری از افتخارات نیروهای چپ افغانستان بود. آثار تولید شده توسط حزب توده همیشه در نهادهای سازمانی نیروهای چپ دست‌به‌دست می‌شد. نوشته و مجلات حزب توده سال‌ها بود که به‌خلوت جریان‌های چپ افغانستان راه یافته بود.
| ▲ | افکار حزب توده چطور وارد افغانستان شد؟ |
این‌که حزب توده ایران راهش را به‌سمت جریان چپ افغانستان باز کرد و یا چپ‌گرایان افغانستان به‌سراغ حزب توده رفته بودند، هنوز روشن نیست.
سابقه‌ی فعالیت طولانی حزب توده که از مهرماه ۱۳۲۰ آغاز شده بود و نوپا بودن جریان چپ افغانستان شکی در این باقی نمی‌گذارد که حزب توده به‌دنبال ترویج و گسترش افکار کمونسیتی در افغانستان بوده است.
شواهدی وجود دارد که افرادی از حزب توده ایران در میان تحصیل‌کردگان سربازگیری کرده‌اند. ژنرال عبدالقادر از ارتباط رهبران کودتای هفتم ثور، در کتاب خاطرات سیاسی‌اش، داستان ارتباط خود با حزب توده ایران را چنین روایت می‌کند: «من در صنف (کلاس) نهم بودم که کسی از حزب توده ایران، نمی‌دانم چطور، مرا پیدا کرد. به ما چیزهایی برای خواندن می‌داد.»
| ▲ | آثار حزب توده منبعی برای آموزش |
هم‌زبانی ایران و افغانستان، علاوه بر آن ترجمه‌ی آثار کمونیستی توسط حزب توده ایران به‌زبان فارسی باعث شده که شمار زیادی در جریان چپ افغانستان با نام حزب توده ایران آشنا باشند. شماری از آنان اعتراف می‌کنند که آثار و نشریات حزب توده ایران باعث کنارهم آمدن شماری از نیروهای چپ شده بود.
عباس خروشان، معاون سازمان جوانان شاخه‌ی «خلق»، حزب دموکراتیک خلق افغانستان می‌گوید که آثار حزب توده ایران منبع اصلی برای آموزش سازمانی آنان بوده است.
قبل از کودتای ۱۳۵۷ و بعد از آن نوشته‌های توده‌ای‌های ایران در افغانستان وافر بود. این روند به گفته‌ی عبدالقادر در نیروهای ارتش بیش‌تر بود و خود را در ساختار «سازمان جوانان انقلابی اردو (ارتش)» تبارز داده بود.
کتاب‌های همانند بنیاد آموزش انقلابی، احسان طبری از اعضای ارشد کمیته مرکزی حزب توده ایران، اقتصاد سیاسی، فرج‌الله میزانی (جوانشیر) و آثاری از نیک‌آیین برای اعضای جریان چپ تدریس می‌شد. به‌گفته‌ی خروشان اولین‌بار آثار حزب توده ایران را حفیظ‌الله امین، دومین رئیس‌جمهور نظام کمونیستی افغانستان به او داده بود.
عباس خروشان هم‌چنان می‌گوید که مجله‌هایی مانند دنیا، پیکار و مسایل بین‌المللی آثاری بود که جریان چپ افغانستان را به روز می‌کرد.
او می‌گوید که آثار حزب توده در میان نسل جدید و چپ افغانستان علاقمندان فراوان داشت و به یاد می‌آورد که نوشته‌ی «شرح اصطلاحات سیاسی، اقتصادی و فلسفی» را با قلم و کاغذ کاربن علاقه‌مندانش تکثیر می‌کردند.
| ▲ | ارتباط سازمانی حزب توده ایران با جریان چپ |
این‌که ارتباط حزب توده ایران با جریان چپ افغانستان در چه سطحی بود و آیا آنان در سازماندهی کودتای هفت ثور نقش داشتند و از آن مطلع بودند، هنوز کاملاً مشخص نیست.
هم‌زمانی انقلاب ایران به‌رهبری آیت‌الله خمینی با کودتای سال ۱۳۵۷ باعث شد که جریان چپ ایران، در برابر رویدادهای منطقه از جمله افغانستان بی‌تفاوت باشد.
از مهدی فتاپور از اعضای رهبری سازمان فدائیان خلق ایران نقل شده که «حوادث افغانستان برای ما جنبه کاملاً فرعی داشت. تنها در این حد خبر داشتیم که در آن‌جا کودتایی با حمایت اتحاد شوروی صورت گرفته است.»
اما برعکس حزب توده بعد از پیروزی کودتاچیان در افغانستان از «حاکمیت انقلابی افغانستان» با جدیت دفاع می‌کرده و این کار به یکی از مبانی اصلی سیاست حزب توده تبدیل شده بود.
فتاپور گفته که در دیداری با کیانوری، او به‌دلیل نشر مقاله‌ای انتقادآمیز از «رژیم افغانستان» در نشریه‌ی اکثریت (سازمان فدائیان خلق) به‌شدت به ما حمله کرد و با لحنی عصبی گفت: «شما ایراد می‌گیرید که ما [حزب توده] فرصت‌‌طلبیم، در حالی‌که فرصت‌‌طلبان واقعی شمایید که در این موقعیت از دولت افغانستان انتقاد می‌کنید، نه‌ما که در سخت‌ترین شرایط به دفاع از حکومت انقلابی افغانستان ادامه می‌دهیم."
عباس خروشان می‌گوید، درباره‌ی این‌که حزب توده در سازماندهی کودتا نقش داشته، اسنادی در دست نیست. ژنرال قادر می‌گوید که او با اعضای حزب تا هفت ثور (اردیبهشت) ۱۳۵۷ ارتباط داشته و این‌که این ارتباط در چه سطحی بوده مشخص نیست.
سلیمان لایق، از اعضای جناح پرچم و یکی از افراد کلیدی نیروهای چپ افغانستان نیز استفاده جریان چپ افغانستان از آثار حزب توده را تایید می‌کند، ولی این‌که حزب توده، حزب دموکراتیک خلق افغانستان را، حزب توده راهنمایی و تربیت کرده و روابط مستقیم داشته باشند، رد می‌کند.
| ▲ | ارتباط توده‌ای‌ها و رهبران کودتا همراه با اختلاف‌نظر |
گفته می‌شود که بیش‌تر جناح پرچم با حزب توده ایران ارتباط داشته‌اند. این ارتباط بعد از پیروزی کودتا در افغانستان ادامه یافت. عباس خروشان به یاد می‌آورد که ارتباط‌ها با اختلاف‌نظر شدید نیز همراه بوده است.
او می‌گوید که در سفری که افرادی از حزب توده ایران به کابل داشت، به رهبران کمونیست افغانستان معترض بودند که چرا عکس آیت‌الله خمینی را در خیابان‌های کابل نمی‌بیند.
به‌گفته‌ی او امین نیز در این دیدار با خشم به اعضای حزب توده گفت: «ما یک انقلاب پیروز را به آرزو و خیالات درباره انقلاب تبدیل نمی‌کنیم.»
به‌نظر خروشان، حفیظ‌الله امین و نورمحمد تره‌کی به روش کاری حزب توده ایران اعتراض داشتند. آنان معتقد بودند که چندین دهه مبارزه‌ی آن‌ها «فقط شاعر و نویسنده تحویل جامعه داده و از طرف دیگر بیش از حد مطیع شوروی هستند.»[۱]
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانش‌نامه‌ی آريانا توسط مهدیزاده کابلی ارسال شده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- احمد شفایی، کودتاگران و ارتباط فکری آنان با حزب توده ایران؛ چهلمین سالگرد کودتای هفت ثور، وب‌سایت بی‌بی‌سی: ۲۸ آوریل ۲۰۱۸ - ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷.
[▲] جُستارهای وابسته
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ وب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی
