ترکیه
فهرست مندرجات
- نام‌های تاریخی
- جغرافيا
تاریخ
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[نمايه کلی] [تاريخ]
ترکیه[۱] (به ترکی استانبولی: Türkiye) با نام رسمی جمهوری ترکیه (به ترکی استانبولی: Türkiye Cumhuriyeti)، کشوری اوراسیایی است که بخش بزرگ کشور یعنی آناتولی یا آسیای کوچک در جنوب باختر آسیا و خاورمیانه واقع است و بخش کوچکی نیز به‌نام تراکیه در منطقهٔ بالکان (منطقه‌ای در جنوب خاور اروپا) قرار دارد.
ترکیه در خاور با کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان (نخجوان)، ارمنستان، و گرجستان؛ در جنوب خاوری با عراق و سوریه؛ و در شمال باختری (بخش اروپایی) با بلغارستان و یونان همسایه‌است. همچنین ترکیه از شمال با دریای سیاه، از باختر با دو دریای کوچک مرمره و اژه، و از جنوب باختر با دریای مدیترانه مرز آبی دارد. دو تنگهٔ راهبردی بسفر و داردانل نیز در اختیار ترکیه‌است.
موقعيت ترکیه
با مختصات جغرافیایی: بین ٣٦/۵ و ۴٢ درجه عرض شمالی و ٢٦ و ۴۵ درجه طول شرقی در نیمکره شمالی
ترکیه با نام امپراتوری عثمانی در چند سدهٔ گذشته، بخش‌های بزرگی از خاورمیانه و جنوب خاوری اروپا را در دست داشت. تا اینکه پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال پاشا آتاترک در سال ۱۳۰۲ (۱۹۲۳) تأسیس شد.
پهناوری ترکیه ۷۸۳٬۵۶۲ کیلومتر مربع (۳۷ام) است. ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتا پرباران است. شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی خاور و باختر امتداد یافته‌است. ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حسّاس‌ترین مناطق جهان، دارای موقعیّت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه جنوب باختر آسیا و اروپا به شمار می‌آید و کشورهای بسیاری، به ویژه ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده می‌کنند.
ترکیه حدود ۷۲ میلیون تن (براورد ۱۳۸۷) جمعیت دارد، که حدوداً ۷۵ درصد مردم سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد هم علوی هستند. با این که حکومت ترکیه لائیک است ولی بسیاری از مردم هنوز به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. همچنین در ترکیه حدود ۷۵ درصد مردم ترک و ۲۰ درصد نیز کرد هستند که بیشتر در جنوب خاور کشور زندگی می‌کنند امّا به تدریج با مهاجرت، در نواحی دیگر به‌ویژه استانبول و آنکارا نیز جمعیت چشمگیری را تشکیل داده‌اند.
زبان رسمی ترکیه، ترکی (استانبولی) است که در گذشته با خط عربی (عثمانی) نوشته می‌شد و از زمان تشکیل جمهوری ترکیه توسط آتاترک در سال ۱۳۰۲ هجری خورشیدی (۱۹۲۳) با خط لاتین نوشته می‌شود. ترکیه در میانه دو فرهنگ شرقی و غربی قرار دارد هرچند فرهنگ این کشور به شرق بسیار نزدیکتر است تا به غرب.
| [↑] | نام‌های تاريخی |
|---|
کشوری که امروزه ترکیه (با نام لاتین Tutkey) نامیده می‌شود، در گذشته به‌نام‌های آناتولی، آسیاى صغیر، رومیةالصغرا، و عثمانی یاد می‌شد.
| [↑] | جغرافیا |
|---|
ترکیه در جنوب باختر قاره آسیا قرار گرفته است. منطقه جغرافیایی که ترکیه در آن قرار دارد آناتولی و آسیای کوچک (آسیای صغیر) نیز نامیده می‌شود. این کشور، پیوندگاه دو قارهٔ مهم آسیا و اروپا است. ترکیه در جنوب خاوری اروپا و جنوب باختری آسیا واقع شده‌است و بین ۳۶/۵ و ۴۲ درجه عرض شمالی و ۲۶ و ۴۵ درجه طول شرقی در نیم کرهٔ شمالی قرار گرفته است. سرزمین ترکیه به‌صورت مستطیلی قابل تصور است که طول آن از شرق تا غرب ۱۶۶۰ کیلومتر و عرض آن به‌طور متوسط ۵۵۰ کیلومتر است. ترکیه از سه طرف به دریا احاطه شده‌است. از دیدگاه وسعت ترکیه با ۷۸۳٬۵۶۲ کیلومتر مربع سی و پنجمین کشور جهان به‌شمار می‌آید.
[↑] جغرافیای طبیعی
ترکیه از لحاظ موقعیت جغرافیایی، در نیمکرۀ شرقی، نیمکرۀ شمالی، یعنی در مغرب آسیا واقع شده و نزدیک‌ترین کشور به قارۀ اروپا است[]. . بخش آسیایی ترکیه به آناتولی یا آسیای صغیر و بخش اروپایی به تراس شرقی معرف است. این دو بخش به‌وسیله دریای مرمره و دو تنگه داردانل (محل ارتباط دریای مرمره و اژه) و بسفر (راه ارتباطی دریای سیاه و دریای مرمره) از یکدیگر جدا گردیده‌اندحدود ۹۵ درصد این کشور در قاره آسیا و ۵ درصد آن در قاره اروپا قرار دارد[*]. به‌طور کلی، این کشور (هر دو قسمت اروپایی و آسیایی)، از نظر طول و عرض جغرافیایی بین ۳۶/۵ و ۴۲ درجه عرض شمالی و ۲۶ و ۴۵ درجه طول شرقی واقع شده است[].
مساحت ترکیه ۷۸٠۱۹۹ کیلو مترمربع (در حدود ۳٠٠ هزار مایل مربع) است و از این نظر، سی و پنجمین کشور جهان به‌شمار می‌آید.
ترکیه شش همسایهٔ آسیایی و دو همسایهٔ اروپایی دارد. کشورهای هم‌مرز ترکیه عبارت‌اند از: در خاور با ایران ۴۹۹ کیلومتر، جمهوری آذربایجان ۹ کیلومتر، ارمنستان ۲۶۸ کیلومتر، و گرجستان ۲۵۲ کیلومتر؛ در جنوب خاور با عراق ۳۵۲ کیلومتر و سوریه ۸۲۲ کیلومتر؛ در شمال باختر با یونان ۲۰۶ کیلومتر و بلغارستان ۲۴۰ کیلومتر.
همچنین ترکیه از شمال به دریای سیاه، از جنوب به دریای مدیترانه، از مغرب به دریای اژه و از شمال‌غربی به دریای مرمره محدود است[]. این کشور طولانی‌ترین مرز خشکی را با سوریه و طولانی‌ترین مرز آبی را با دریای اژه دارد[*].
به‌طور کلی، چون ترکیه یک کشور کوهستانی است، غیر از قسمت کمی در مرکز، بقیۀ آن از کوهستان پوشیده است. کوه‌های مهم این کشور عبارتند از: سلسله جبال توروس (Toros) در جنوب، سلسله جبال آنتی توروس (Anti Toros) در مشرق و مرکز، و سلسله جبال آلپ‌های پونتیک (Pontique alpes) در شمال.
و قله‌های مهم آن عبارتند از: سجان (۴۱۴٦ متر ارتفاع)، مه‌لتو (Meleto - ٣۵۵٠ متر ارتفاع)، باقر (٣٣٧٠ متر ارتفاع)، مرسون (Mercun - ٣۱۵٠ متر ارتفاع)، دمیر (Demir - ٣۱۵٠ متر ارتفاع) و آرارات (۵٢۴٣ متر ارتفاع). در نواحی کوهستانی ترکیه، جنگل‌های وسیعی وجود دارد.
از مهم‌ترین رودهای آن می‌توان از: قزل‌ایرماق (Kizil irmak - حدود ۱٠٠`۱ کیلومتر) و یاشیل‌ایرماق (Yesil irmak) که هر دو از کوه‌های شمال‌شرقی سرچشمه گرفته و به دریای سیاه می‌ریزند، نام برد. افزون بر این، قره‌سو که از کوه‌های مشرق سرچشمه گرفته و سپس وارد سوریه می‌شود و همین رود است که به عراق می‌رود و فرات نامیده می‌شود. دیکله نهری (Dikle nahri) که از کوه‌های جنوبی سرچشمه گرفته و سپس وارد عراق می‌شود و به‌نام دجله معروف است. در جنوب نیز دو رود به‌نام «سیحان و جیحان» از کوه‌های توروس و آنتی توروس سرچشمه گرفته و به دریای مدیترانه می‌ریزند.
قسمتی از مرز شمال‌شرقی بین ترکیه و روسیه را شعبه‌ای از رود ارس تشکیل می‌دهد و قسمت عمدۀ مرز ترکیۀ اروپایی و یونان را نیز رودی به‌نام مریک (Merick) تشکیل داده است. دریاچۀ «وان» در مشرق، دریاچۀ «توز» (Tuz) و «آک‌شهیر» (Akshehir) و «بی‌شهیر» (Beyshehir) و «اگریدیر» (Egridr) و چند دریاچۀ کوچک دیگر در مرکز و جنوب‌غربی و سه دریاچه نیز در جنوب دریای مرمره وجود دارند. بین دو ترکیۀ آسیا و اروپا، دریای مرمره واقع شده است. این دریا در قسمت شمال بوسیلۀ تنگۀ بوسفور (Bosphore) به دریای سیاه و در قسمت جنوب بوسیلۀ تنگۀ داردانل به دریای اژه (مدیترانه) مربوط می‌شود و شهر تاریخی و دیدنی استانبول که مرکز ترکیۀ اروپاست، در ساحل همین تنگۀ بوسفور ساخته شده است. عرض ایت تنگه‌ها تقریباً ٠/٦ کیلومتر است و طول آن‌ها بین ۵ و ٦ کیلومتر است.
[↑] جغرافيای تاريخی
[↑] جغرافيای سياسی
[↑] جغرافيای اقتصادی
| [↑] | تاریخ |
|---|
[↑] دوران باستان
شبه جزیره آناتولی دربرگیرنده بیشتر مناطق ترکیه امروزی همواره یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی دنیا بوده که قدمت آن به اوایل دوران نوسنگی برمی‌گردد.
ترکیه کنونی در دوران باستان، تحت حکومت دولت شهرهای متعدّدی مانند لودیه و ایونیا قرار داشت. پس از یورش اسکندر در سال ۳۳۳ پ.م. آسیای کوچک به‌دست سلوکیان افتاد. و پس از اندکی رومیان جای آن‌ها را گرفتند.
[↑] امپراتوری بیزانس (روم شرقی)
[↑] امپراتوری عثمانی
[↑] جمهوری ترکیه
ترکیه امروزی که زمانی قلب امپراتوری عثمانی بود، در سال‌های ۱۹۲۰ توسط رهبر ملی‌گرای آن کمال آتاتورک به‌عنوان یک جمهوری مدرن و سکولار تاسیس شد.
در ماه اکتبر سال ۱۹٢٣ حکومت جمهوری به‌ریاست مصطفی کمال پاشا (آتاتورک – پدر ملت ترک) رسمأ اعلام گردید. در سال ۱۹٢۴ قانون اساسی جدیدی وضع گردید و از آن پس آتاتورک شروع به حکومت کرد. حزب خلق تنها حزب قانونی براساس قانون اساسی بود. در مدت چهارده سال حکومت آتاتورک، تغییرات و اصلاحاتی در ترکیه صورت گرفت. در مدت چهارده سال حکومت سیاست ضد دینی خود را شدیدتر کرد و مناصب دینی را از بین برد و مقرراتی در مورد مدل لباس ترکان بوجود آورد. از سال ۱۹٢٦ قانون مدنی سویس، قانون جزای ایتالیا و قانون بازرگانی آلمان در ترکیه به‌مورد اجرا درآمد. در سال ۱۹٢٨ با تفکیک دین از سیاست، رسمیت دین اسلام لغو و الفبای لاتین به‌جای الفبای عربی رسمیت یافت. در سال ۱۹٣۴ زنان حق رای و آزادی یافتند.
پس از مرگ آتاتورک در سال ۱۹۳۸، حرکت ترکیه به‌سوی دمکراسی و اقتصاد باز برای چند دهه دچار وقفه شد. ارتش که خود را حافظ قانون اساسی می‌دید، با دخالت در امور سیاسی، در چند مورد دولت‌های مختلف را به این بهانه که ارزش‌های سکولار زیر سئوال می‌برند، برکنار کرد.
در سال‌های اخیر که ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا تلاش می‌کند حضور ارتش در زندگی مدنی این کشور کاهش یافته است.
[٢]
[٣]
[۴]
[۵]
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: آشنایی با ترکیه، از سایت ترکیه دات کام
پيوست ٢: ایوب آروین، فراز و فرود روابط تاریخی افغانستان و ترکیه
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- سرزمین ترکیه قبلاً آناتولی یا آسیای صغیر نامیده می‌شد.
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
