- زندگی‌نامه
- فعاليت‌های سياسی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[جنگسالاران در افغانستان] [وزیران افغانستان]
محمدقسیم فهیم (زادۀ ١٣٣٦ خ - درگذشته ١٣۹٢ خ)، يکی از جنگسالاران پنجشير است[۱] که به‌دنبال کشته شدن احمدشاه مسعود، فرمانده ارشد جبهه متحد ضد طالبان، به شهرت رسید و در دوران حکومت حامد کرزی، به عالی‌ترين رتبه نظامی «مارشالی» مفتخر شد و نيز چندی به‌عنوان معاون اول حامد کرزی و وزیر دفاع افغانستان کار می‌کرد.
[↑] زندگی‌نامه
محمدقسیم فرزند مولوی عبدالمتین در سال ١٣٣٦ خورشيدی (۱۹۵۷ میلادی) در روستای اومرز در ولایت پنجشیر زاده شد و دورهٔ آموزش‌های ابتدائی را در زادگاه‌اش به پایان رساند و سپس جهت فراگیری علوم دينی به کابل رفت و وارد مدرسۀ ابوحنيفه (دارالعلوم کابل) شد.
از سال ١٣۵٦ خورشيدی در دانشکدۀ شرعيات دانشگاه کابل به تحصيل پرداخت. اما پس از کودتای هفت ثـور ١٣۵٧ ترک تحصــيل کرد و به پاکســتان رفت.[٢]
او پس از اقامت کوتاه مدت در پاکستان، دوباره به افغانستان بازگشت و با گروه‌های مجاهدین، به‌ویژه در کنار احمدشاه مسعود، مخالفت‌های مسلحانه خود را علیه حکومت آغاز کرد.[٣]
[↑] فعاليت‌های سياسی
فرهمند، گزارشگر دويچه وله (صدای آلمان) در کابل، می‌گويد:
- «در سال ١٣۵۴ که حلقه‌های سیاسی در دانشگاه شکل گرفت و به مبارزه‌ی سیاسی علیه داوود خان پرداختند، قسیم فهیم نیز از جمله‌ی این افراد بود. در همین سال جنبش اسلامی جوانان تحت رهبری انجنیر حبیب‌الرحمن که گلبدین حکمتیار نیز در آن شامل بود، شکل گرفت. فهیم یکی از جوانانی بود که در آن روزگار در صف مبارزینی که از دانشگاه برخاسته بودند، پیوست.»[۴]
اين گزارش سخت مورد ترديد است. زيرا شکل‌گيری جنبش دانشجوی نه در زمان داوود خان، بلکه در دهه دمکراسی به وقوع پيوست که در آن زمان قسيم فهيم کودکی بيش نبود و حتی در پايان آن دوره، حداکثر شانزده سال داشت. اما احتمال دارد که در اغتشاشی که به تحريک دولت پاکستان، در زمان داوود، توسط گروه کوچک اخوانی‌ها در درۀ پنجشير به راه افتاد، شرکت داشته بوده باشد.
فهیم، پس از کودتای هفت ثور ۱۳۵۷ و مخالفت با حکومت تحت حمایت شوروی سابق در افغانستان، به پاکستان سفر کرد. او پس از اقامت کوتاه مدت در پاکستان، دوباره به افغانستان برگشت و با گروه‌های مجاهدین به‌ویژه در کنار احمد شاه مسعود، مخالفت‌های مسلحانه خود را علیه حکومت آغاز کرد.
فهیم فرماندهی بخشی از نیروهای مجاهدین را به‌عهده گرفت و در سال‌های بعد نیز حوزه‌ی فرماندهی خود را گسترش داد. وی در این سال‌ها، نقش مهمی در تنظیم گروه‌های مجاهدین در ولایات بدخشان، بغلان، تخار و قندوز بازی کرد.
پس از فروپاشی حکومت و پیروزی گروه‌های مجاهدین، فهیم همراه با نیروهای جهادی در سال ۱۳۷۱ وارد کابل شد و در دولت مجاهدین به رهبری برهان‌الدین ربانی عهده‌دار وزارت امنیت (اطلاعات) شد.
به‌دنبال تسلط گروه طالبان و تصرف پایتخت افغانستان از سوی این گروه، فهیم برای مدت کوتاهی فرماندهی گروه‌های جهادی را در جنگ علیه طالبان در شمال افغانستان به‌عهده گرفت.
از همان سال‌های نخست جهاد بود که قسيم فهیم به یکی از افراد نزدیک به احمدشاه مسعود، فرمانده جبهه مقاومت علیه طالبان (ائتلاف شمال)، تبدیل شد و تحت فرمان او می‌جنگید و همواره تا زمان ترور احمدشاه مسعود در سال ٢٠٠١ در کنار وی بود و پس از کشته شدن احمدشاه مسعود، به‌عنوان جانشین او در شورای نظار برگزيده شد.[۵] بنابراین، فهیم که در زمان حمله نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا رهبری جبهه ضد طالبان موسوم به ائتلاف شمال را به‌عهده داشت و از بنیان‌گذاران نظام جدید افغانستان پنداشته می‌شود، رهبری نیروهای مجاهدین را در مبارزه علیه طالبان به‌دوش گرفت و نقش مهمی در فروپاشی رژیم طالبان با حمایت هوایی جنگنده‌های آمریکایی بازی کرد. وی، در دوران حکومت حامد کرزی، به عالی‌ترین رتبه‌ی نظامی - مارشالی - رسید.[*]
فهیم دربارۀ خود می‌گوید: «مه (من) یک محصل بودم و فراری و مهاجر شدم و بعد جهاد کدم (کردم) و بلاخره افغانستان آزاد شد و آمدم ده (در) افغانستان. همه امکانات چه از لحاظ مادی و چه از لحاظ معنوی و چه از لحاظ قدرت سیاسی در اختیار مه قرار گرفت و اگه به‌شکل طبیعی، مه دوره‌ی زندگی خوده طی می‌کدم، امروز ممکن یک آدمی می‌بودم در مسلکی که بودم به‌یک رتبه‌ی ریاست می‌رسیدم و نهایتاً یک خانه در مکرویان می‌داشتم. ولی همو (همان) زندگی ره اگه مه از لحاظ طبیعی طی می‌کدم، شاید همانقدر چیز می‌داشتم، که حالا خدمه‌های و نفرهای دست چهلمِ مه این چیزها ره دارند.»[*]
به‌دنبال فروپاشی گروه طالبان و برگزاری اجلاس بن، محمدقسیم فهیم به‌عنوان معاون اول دولت موقت و وزیر دفاع افغانستان تعیین شد[*]. اما، حامد کرزی، رئیس جمهوری افغانستان، در نخستین انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۴، فهیم را از معاونت خود کنار زد و به‌جای او، احمدضیا مسعود، برادر احمد شاه مسعود را به‌عنوان معاون اول خود معرفی کرد. این اقدام که برای بسیاری غیرمنتظره بود، روابط میان فهیم و کرزی را تیره کرد، تا جایی‌که فهیم گفت: «حامد کرزی دیگر هرگز از مجاهدین حمایت نخواهد دید.»
در پنج سال ریاست جمهوری حامد کرزی، مارشال فهیم گوشه‌نشینی اختیار کرد اما هر از گاهی از حکومت کرزی به‌خاطر آنچه که او کنار زدن مجاهدین از قدرت می‌خواند، به‌شدت انتقاد می‌کرد[*].
از سوی دیگر، مارشال فهیم به دلیل شرکت در جنگ‌های داخلی دهه نود خورشیدی منتقدان جدی نیز دارد. او همچنین به‌دلیل آنچه انتصاب بستگان و دوستان حزبی‌اش در سمت‌های بالای دولتی خوانده می‌شود، نیز مورد انتقاد بوده است.[*]
مارشال فهیم در دوازده سال گذشته هدف چندین سوقصد قرار گرفت و از همه جان سلام بدر برد. در آوریل ۲۰۰۲ کاروان حامل فهیم در نزدیکی جلال آباد هدف یک بمبگذاری کنار جاده قرار گرفت.
در نوامبر همین سال اداره امنیت ملی افغانستان فردی را دستگیر که به گفته این اداره قصد حمله به مارشال فهیم را داشت و این فرد ده کیلوگرم مواد منفجره را در یک واسکت انتحاری جابجا کرده بود.
در جون (ژوئن) ۲۰۰۳، یک بمب جاگذاری شده در جلوی خانه‌ی فهیم کشف شد و در اواخر همین سال در نتیجه یک بمبگذاری انتحاری یکی از اعضای ارشد تیم محافظان وی کشته شد.
در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹، مارشال فهیم با خروج از جبهه ملی (ائتلاف اپوزیسیون در انتخابات ۲۰۰۹)، باری دیگر، در کنار حامد کرزی قرار گرفت و به‌عنوان معاون اول او در پیروزی حامد کرزی نقش مهمی ایفا کرد.
در جولای (ژوئیه) ۲۰۰۹، مارشال فهیم در حالی هدف کمین طالبان در ولایت قندوز قرار گرفت که مشغول کمپاین انتخابات برای تیم حامد کرزی بود.[*]
نام فهیم یک‌بار دیگر زمانی مطرح شد که در سال ۲۰۱۱ دولت افغانستان مدت کار چند کمیشنر کمیسیون حقوق بشر را تمدید نکرد و افرادی جدیدی را به‌جای آن‌ها معرفی کرد. رسانه‌های بین‌المللی گزارش دادند که فهیم یکی از کسانی در دولت افغانستان بود که جلو انتشار یک گزارش کمیسیون حقوق بشر را گرفت که این کمیسیون در مورد نقض حقوق بشر در افغانستان در سه دهه گذشته تهیه کرده بود.[*]
سرانجام، مارشال محمدقسیم فهیم، در هجدهم حوت (اسفند) ۱٣۹۲ خورشیدی (نهم مارس ٢٠۱۴ میلادی)، به‌دلیل سکته‌ی قلبی در کابل جان داد و جسد او، پس از مراسم تشییع جنازه، در منطقه بادام باغ کابل به خاک سپرده شد[*].
[٦]
[٧]
[٨]
[۹]
[۱٠]
[۱۱]
[۱٢]
[۱٣]
[۱۴]
[۱۵]
[۱٦]
[۱٧]
[۱٨]
[۱۹]
[٢٠]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
يادداشت ٢: در یک گزارش تأیید ناشده از مرگ ژنرال محمدقسیم فهیم از زبان عقیل فهیم، فرزندش چنین آمده است: «دو روز قبل ضیافتی (شب‌نشینی) از جانب حامد کرزی، رئیس جمهور، به مناسبت تولد دخترش برگزار شده بود؛ در ضیافت مهمانان زیادی از جمله کاندیدهای جدید ریاست جمهوری دعوت شده بودند.در آن‌جا، مارشال فهمیم با پسرش عقیل فهیم حضور داشت. پس از صرف غذا، مارشال فهیم، برای گفتگو همراه با حامد کرزی، زلمی رسول، اشرف غنی احمدزی، ژنرال وردک و کریم خرم، از سالون غذاخوری به طرف اتاق خاص رفت. چند ساعتی گفتگوی آنان طول کشید؛ پس از برگشت، حال همه‌ی آنان آشفته به نظر می‌رسید. ظاهراً روی مسئله‌ی جنجال‌برانگیز بحث کرده بودند.هنگام بازگشت به‌سوی منزل، مارشال فهیم، چند جمله‌ی به زبان راند، از جمله: «بیش از این نمی‌گذارم، آن‌ها بسیار پست هستند، مگر این‌که من نباشم!» من خواستم بیشتر در این رابطه بدانم، اما او چیزی به زبان نیاورد و بر من عصبانی شد.در منزل، پس از چند ساعت، ناراحتی‌ای در قسمت شکم احساس کرد و نزدیک سحر از حال رفت. او را به بیمارستان چهارصد بستر انتقال دادیم؛ در مسیر بیمارستان، خون بالا آورد تا این‌که دیروز، حدود ساعت هشت شب، درگذشت.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: مارشال محمدقسیم فهیم به روايت بی‌بی‌سی
پيوست ٢: زندگی‌نامه مارشال محمدقسیم فهیم، بر اساس گزارش وب سايت رسمی دفتر رياست جمهوری (جمهوری اسلامی افغانستان)
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- سازمان ملل متحد قسيم فهيم را متهم به جنايت بر عليه بشريت نمود، مجلۀ هفتگی پندار، سه‌شنبه ۵ مه ٢٠٠۹
[٢]-
[٣]- مارشال محمدقسیم فهیم، سايت فارسی بی‌بی‌سی: پنج‌شنبه ١٣ اوت ٢٠٠٩ - ٢٢ مرداد ١٣٨٨
[۴]- فرهمند، مارشال فهیم در یک نگاه، کابل: گزارش سايت فارسی دويچه وله (صدای آلمان): ٠۸/٠۵/٢٠٠۹
[۵]- همان‌جا
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
