اطلاعاتی که در قسمت پيوست‌ها ارائه می‌شود، آگاهی از ديدگاه‌های مختلف دربارۀ مطالب يک مدخل خاص است. مسئوليت این ديدگاه‌ها به عهده نويسندۀ يا نويسندگان آن است و نشر اين ديدگاه‌ها در دانشنامه به منزله تایید نظرات ارائه شده در آنها نیست.
تعیین زمان زرتشت از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مورخان کهن مانند سویداس به دو زرتشت اشاره داشته‌اند و تنی چند از محققان معاصر نیز تعدد زرتشت‌ها را پذیرفته‌اند. (بنگرید به: زرتشت و جهان غرب + تاریخ مطالعات دینهای ایرانی) بر این باورم که در ۶۰۰ ق.م زرتشتی ظهور کرده که او را به نام زرتشت منجم می‌شناخته‌اند. چرا مانویها و چرا پاره‌ای از اشعار به همزمانی زرتشت و دارا اشاره دارند؟ (بنگرید به: مزدیسنا و ادب پارسی)/ ابوریحان بیرونی کلیدی در اختیار ما گذاشته که نباید بی‌توجه رد شویم. نام این زرتشت که به شهر حران آمد و شد داشت: وارتوش بود. او زرتشتی دیگر در زمان هخامنشیان به شمار می‌رفت. وارتوش آموزگارش ایلیوس مغ بود (کتاب الموالید) که وی را به شکل الیاس نبی درآوردند. وارتوش در دوره هخامنشی شعبه‌ای از مزدیسنا را ارایه می‌دهد که بیشتر شبیه مزداپرستی پیش از زرتشت و گویا برپایه تثلیث اهورا-میترا-آناهیتا (همان پدر-پسر-روح القدس عیسویان) می‌باشد. وجود زرتشت هخامنشی با توجه به انبوهی از اسناد و مدارک غیرقابل انکار است اما او بیگمان سپیتمان نیست.
حدود ۸۵۰۰ سال پیش سپیتمان با مخالفت با کیش برهما و در عین حال اصلاحاتی در آیین مزدیسنا کیش زرتشتی را بنیان می‌نهد. کیش برهمن نیز نه آیینی هندو بلکه ایرانی بوده به ویژه که در خوزستان باستان با اصطلاح «ریشا» روبرو می‌شویم (= ریشی در وداها). همچنین استاد نوبخت، ابرام (ابراهیم) پیامبر ایرانی را همریشه با برهما می‌دانند. نخستین و کهنترین سرودهای ودایی در فلات ایران سروده شده‌اند. (مقدمه جلالی نایینی در گزیده‌های ریگ ودا). درباره زمان ۸۵۰۰ ساله‌ی زرتشت باید بگویم که:
- (۱) دستکم ده مورخ کهن به این تاریخ اشاره کرده‌اند؛ آن هم به دو صورت: ۶۰۰۰ سال پیش از افلاتون و ۵۰۰۰ سال پیش از جنگ ترویا. تردیدی نیست که یونانیان منابع خود را از ایرانیان داشته‌اند. پاره‌ای از آنها به ایران سفر کرده بودند و می‌دانیم که در آکادمی افلاتون فیلسوفان و اندیشمندان برجسته ایرانی حضور داشته و مرتبط بوده‌اند. (پانوسی: تاثیر جهانبینی ایرانی بر افلاتون)/ اربلو اشاره کرده که ایرانیان قدیم زرتشت را چند هزاره پیش از موسا می‌دانستند. ارستو نیز مغان ایران را کهنتر از مصریان می‌داند.
(۲) در گاتها به ۳ طبقه اجتماعی اشاره شده و می‌دانیم که طبقه چهارم زودتر از هفتهزار سال پیش پدید نیامده‌اند. از کتاب «تاریخ هفتهزار ساله فلزکاری» به آغاز پیدایش طبقه چهارم پی می‌بریم. در اوستا از زرتشت به عنوان نخستین کشاورز یاد شده. آیا به این معنی نیست که زرتشت در آغاز عصر کشاورزی می‌زیسته؟ در گاتها سخنی از شهر نیست بلکه از دخیو (دهیو/ ده/ روستا) یاد گردیده است.
(۳) از نظر زبانشناسی وداها را بعد از گاتها (و نه کل اوستا) می‌دانند و کهنترین سرودهای ودایی را نیز به ۷۰۰۰ سال قبل رسانده‌اند. بر اساس محاسبات نجومی تاریخ وداهای اولیه ۵۰۰۰ سال ق.م (ژاکوبی) و ۶۰۰۰ ق .م (تیلاک) دانسته شده‌اند. بلوم فیلد نیز احتمال می‌داد که وداها از ۴۵۰۰ ق.م کهنتر باشد. به نقل از محققان باید بگویم که سنسکریت زاده‌ی هند نیست و خواهر کوچک زبان اوستایی به شمار می‌رود. حتا گاهی آن را به عنوان گویشی منشعب از زبان گاتها (اوستایی) به شمار آورده‌اند. (جلالی نایینی)
(۴) چند دانشمند اخترشناس نیز با محاسبات نجومی به تاریخهای ۸۰۰۰ تا ۹۰۰۰ ساله رسیده‌اند. محاسبات پژوهشگران چنین است: ۸۶۰۰ ق.م (بهرام گور انکلسریا)، ۶۳۱۲ ق .م (بهرام پاتاوالا)، ۶۵۰۰ ق.م (اردشیر خبردار)، ۷۱۲۹ ق.م (سپنسر)، ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ ق. م (مری رستگاست) و... باهایکوکا نگارش تیریشت را پس از زرتشت و حدود ۵۳۰۰ ق.م برآورد کرده است. دو سند مهم توجه مرا به خود جلب کرده: اولی روایتی است از کتاب هفتم دینکرد که می‌گوید زرتشت در سال ۵۶۷۰ آفرینش زاده شده. و دومی سندی مانوی است که زایش مانی (۲۱۶ میلادی) را در سال ۱۱۵۲۷ آفرینش می‌داند. با تفریق این دو تاریخ زایش زرتشت که ۵۸۵۷ سال پیش از مانی می‌زیسته به سال ۶۰۹۰ قبل از میلاد می‌رسد. از سوی دیگر طبق سند مانوی سرآغاز اولین هزاره برابرست با ۱۱۳۱۰ ق.م / سرآغاز هزاره ششم ۶۳۱۰ ق.م / سرآغاز هزاره دوازدهم ۳۱۰ قبل از میلاد./ هزاره ششم با محاسبه پاتاوالا با اختلاف دو سال برابری دارد و ۳۱۰ ق.م نیز با ظهور دین میترا در پیوند است.
(۵) یافته‌های ده هزارساله مانند جیرفت و غیره می‌تواند از تردیدهای ما بکاهد. اگرچه زمانی تردید در تاریخ ۶۰۰ ق. م (تاریخ سنتی) غیرممکن بود اما امروزه ما به آسانی زمان زرتشت را عقب‌تر برده‌ایم. چرا؟ چون یافته‌های تازه باستانشناسی ذهنیت ما را روشنتر کرده و دریافته ایم که تمدنهای ایرانی زودتر از دیگر نقاط دنیا بالیده‌اند. مری رستگاست می‌گوید تاریخ تمدن زودتر از آنچه که قبلن گفته می‌شده آغاز شده و بنابراین ۸۰۰۰ سال پیش دیگر عصر حجر نبوده. (کتاب «دیدی نو از دینی کهن» را بخوانید). طبق متون پهلوی زادگاه زرتشت در شهر ری بوده و می‌توانید با مطالعه‌ی تحقیقات باستانشناسی از قدمت ۸۰۰۰ ساله این شهر آگاه شوید. (مجله باستان شناسی و تاریخ، ش ۲۱، مقاله اسفندیاری)
(۶) در متون اوستایی و پهلوی فهرست‌هایی به چشم می‌خورد که زرتشت حداکثر پس از کرشاسپ و بنابراین بسیار پیش از گشتاسپ، جای دارد. همزمانی زرتشت با ضحاک و فریدون به روایت کتاب دینکرد (شکستن بتهای ضحاک) و پناهندگی دو تن از دشمنان فریدون به نزد فرشوشتر (پدرزن زرتشت) درخور توجه است.[۱]
جُستارهای وابسته
منابع
<برگشت به بالا><گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله>
