سید جلال‌الدین بخاری مشهور به "مخدوم جهانیان" و "جهان گشت" (زادۀ ٧٠٧ ه.ق - درگذشتۀ ٧٨۵ ه.ق)، عالم، فقیه، مبلغ، مفسر، شاعر، ادیب، قاری، خطیب[۱] و عارف شهير خراسان بزرگ بود.
[↑] زندگی‌نامه
سید جلال‌الدین بخاری مشهور به "مخدوم جهانیان" و "جهان گشت"، فرزند حضرت سلطان سید احمد کبیر (مدفون در شهر هرات) از اولاد حضرت امام علی نقی(ع) است که در سال ٧٠٧ هجری قمری / ١٣٠٧ میلادی در قریۀ اُچ (اوچه) در ناحیۀ پنجاب هند (پاکستان امروزی) متولد شد. نیاکانش از عراق به بخارا مهاجرت کرده بودند[٢] و جدش حضرت سید جلال‌الدین بخاری معروف به "بزرگ سرخ" و "سرخ پوش" از بخارا به هند رفته، و در ملتان به خدمت شیخ بهاء الدین زکریای ملتانی رسید،[٣] و به هدایت وی در (قریۀ اُچ) مقیم گردید که پس از آن قصبۀ (اُچ) به "اُچ بخاری" معروف گشت. قاضی نورالله شوشتری گفته است که گویا خانوادۀ ســادات بخاری شــیعه مذهب اند؛ اما منابـع دیگـر ســید جلال‌الـدین بخـاری و خـانـواده‌اش را حنـفی مذهـب می‌داننـد.[۴] بازماندگان این خانواده در افغانستان (خانوادۀ حسینی) همه حنفی مذهب می‌باشند. از آثاری که از حضرت سید جلال‌الدین بخاری "مخدوم جهانیان" و "جهان گشت" باقی مانده است، معلوم می‌شود که او یک فرد سنی متعصب بوده و بشدت با تشیع مخالفت می‌کرده است. حضرت سید جلال‌الدین بخاری «مخدوم جهانیان» معتقد بوده که تشیع در دورۀ حکومت بنی امیه بروز کرده است.[۵]
سید جلال‌الدین نخست در زادگاهش مقدمات علوم را فرا گرفت و زیر نظر پدر خویش حضرت سلطان سید احمد کبیر تربیت باطنی یافت، سپس به ملتان رفته، از دست شیخ رکن الدین ابوالفتح (د ٧٣۵ ق / ١٣٣۴ م)، نوۀ شیخ زکریای ملتانی، خرقۀ خلافت سلسلۀ سهروردیه را دریافت نمود.[٦]
آنچه معلوم است سید جلال‌الدین بخاری سیر و سفر‌های زیادی نموده و پیش از سال ٧۵١ ق / ١٣۵٠ م به هند برگشته است. باید خاطر نشان ساخت که وی به خاطر همین سیر و سفر‌هایش به "جهان گشت" شهرت یافت.[٧] وی مدت هفت سال در مکه و مدینه سپری نموده و هفت بار زیارت حج به جای آورده است. در دهلی به دیدار شیخ نصیرالدین محمود چراغ دهلوی (١٢٧۴-١٣۵٦ م) رفته، دست ارادت به وی داد و خرقۀ خلافت سلسلۀ چشتیه را از وی دریافت نمود.[٨]
در جلد ١١ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پیرامون زندگی سید جلال‌الدین بخاری چنین آمده است: "سلطان محمد تغلق از معتقدان سید جلال‌الدین بود و حتی به او منصب شیخ‌الاسلامی پیشنهاد کرد، اگرچه قبول ننمود، اما یک چند ریاست خانقاه محمدی را در سیوستان، واقع در ناحیۀ سند - که از بنا‌های سلطان محمد تغلق بود - بر عهده گرفت و کمی بعد بار دیگر متوجه حرمین شد و در عهد سلطان فیروز شاه به هند باز گشت و سر انجام در اُچ گزید و به‌عنوان جانشین پدر و سرپرست خانقاه نیای خود، سید جلال‌الدین سرخ ("سرخ پوش" و "بزرگ سرخ" ! ح.)، به رهنمایی و ارشاد مردم پرداخت. بسیاری از مردم پنجاب به دست وی مسلمان شدند و از نواحی دیگر نیز بسیاری به وی دست ارادت دادند. سلطان فیروز شاه تغلق نیز، برخلاف گفتۀ برتلس (ص ٦١٩) به سید جلال‌الدین اعتقادی خاص داشت.
سید جلال‌الدین بخاری مؤسس سلسلۀ فرعی "مخدومیه" از طریقۀ سهروردیه است، اما برخی از محققان، سلسلۀ جلالیۀ سهروردیه را که منسوب به جد وی، سید جلال‌الدین سرخ بوده است و همچنین طریقۀ جلالیۀ خاکساریه را، به وی نسبت داده‌اند. سرانجام سید جلال‌الدین بخاری پس از ٧٨ سال زندگی در قریۀ اُچ بخاری درگذشت و در همانجا دفن شد. مزار وی هم اکنون زیارتگاه مردم آن دیار است."
در شهرک اُچ ایالت سند
سپس اضافه می‌نماید: "جمالی مؤلف سیر العارفین هم خود مشاهده کرده است که در مکه و مدینه و بیت‌المقدس و بغداد مردم برای حجره‌هایی که محل اقامت و عبادت سید جلال‌الدین بخاری بوده است، احترام زیاد قایل بوده‌اند و تا روزگار او در آنها شمع و چراغ روشن می‌کرده‌اند."[۹]
[↑] آثار
در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در مورد آثار سید جلال‌الدین بخاری چنین آمده است: "تألیفاتی به سید جلال‌الدین بخاری نسبت داده‌اند که اغلب آنها از نوع ملفوظات است و کلاً در زمینۀ امور شرعی و تصوفند، از آن جمله‌اند:
- جامع‌العلوم، یا خلاصةالالفاظ، مجموعۀ ملفوظاتی است که به‌وسیلۀ ابوعبدالله علاءالدین علی بن سعد بن اشرف دهلوی (د ٧٨٢ ق) ترتیب یافته است. این کتاب با عنوان الدر المنظوم فی ترجمۀ ملفوظ المخدوم به اردو ترجمه شده است.
- سراج الهدایة، برخی گردآوری آن را به شخصی به‌نام مولانا و یا سید عبدالله، و گروهی هم ترتیب آن را به احمد برنی نسبت داده‌اند. این کتاب مشتمل است بر برخی مسائل فقهی و نیز مسائلی در بارۀ پیر و مرشد، و باب هفتم آن نیز در بارۀ خواص میوه‌هاست.
- خزانۀ جلالی، یا خزانةالفوائد جلالی، که به‌وسیلۀ احمد، مدعوبه بهاء بن حسن بن محمود گردآوری شده است و مشتمل است بر ابواب توبه، زکات، حج، ... و مناقب اولیا و مشایخ و خرقه و ... .
- جواهر جلالی، یا مناقب مخدوم جهانیان، که شخصی به نام فضل‌الله بن ضیاء عباسی آن را مرتب کرده، و مشتمل است بر موضوعاتی مانند ادعیه، آداب مراقبه، اسرار عارفانه، خواب، طعام و پوشاک. در این کتاب در بارۀ فضیلت سورۀ فاتحه نیز از قول امام جعفر صادق(ع) مطالبی نقل شده است.
- رسالۀ کنز الاربعین، که شاید همان اربعین صوفیه باشد.
- تحفةالسرایر، گردآوردۀ فخر محمد غزنوی.
- سؤال و جواب
- مسافرنامه، یا سفرنامه، سیرنامه، که شرح مسافرت وی به ایران و دیگر کشور‌هاست، گردآوردۀ سید محمود بنگالی.
- مظهر جلالی، یا ملفوظات جلال‌الدین، گردآوردۀ صلاح‌الدین شاه.
- مقررنامه، یا مکتوبات جهانیان جهان گشت، که شامل ۴٢ نامه است در مسائل اخلاقی و عرفانی، خطاب به تاج‌الدین احمد بن معین سیاه‌پوش دهلوی.
- مناجات جهانیان جهان‌گشت."[۱٠]
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط دکتر سيد حشمت‌الله حسينی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱: غلامعلی آريا، سيد جلال‌الدين بخاری به روايت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
پيوست ٢: هاوارد سينكوتا، زیارتگاه حضرت جلال‌الدین بخاری
پيوست ۳: جلال‌الدین حسین بخاری به روايت دانشنامۀ جهان اسلام
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]- وبلاک http://shiashnasi.blogfa.com
[۲]- شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، تهران: ١٣٦۵ ش، ج ١، ص ١۴٦.
[۳]- جمالی، حامد، سیر العارفین، ترجمۀ محمدایوب قادری، لاهور: ١٩٨۵ میلادی، ص ٢٢٣-٢٢۴.
[۴]- لعلی بدخشی، لعل بیگ، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران: ١٣٧٦ شمسی، ص ٦٩٠؛ و عبدالحی، نزهةالخواطر، حیدر آباد دکن: ١٣۵٠ ق / ١٩٣١ م، ج ٢، ص ٢٩
[۵]- رجوع شود به: به مأخذ شماره [۱]
[۶]- رجوع شود به: مأخذ شماره [٣]، صص ٢٢۵ و ٢٢٨
[٧]- لاهوری، غلام سرور، مقدمۀ جواهر الاولیاء، تألیف بخاری، باقر، اسلام آباد: ١٣٩٦ ق / ١٩٧٦ م، صص ٣٨-٣٩ و بخاری، باقر، جواهر الاولیاء، به کوشش غلام سرور، اسلام آباد: ١٣٩٦ ق / ١٩٧٦ م، صص ٢٢٢ و ٢٩٠
[۸]- جمالی، حامد، سیر العارفین، ترجمۀ محمدایوب قادری، لاهور: ١٩٨۵ میلادی، ص ٢٢٦
[۹]- کتابخانۀ دیجیتال، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ١١، مقاله شماره: ۴۵۵٣
[۱٠]- همانجا
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ مأخذی که در نوشتن زندگی‌نامۀ سید جلال‌الدین بخاری "مخدوم جهانیان" و "جهان گشت" در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی استفاده شده، قرار ذیل اند:١- آریا، غلامعلی، طریقۀ چشتیه در هند و پاکستان، تهران، ١٣٦۵ ش
٢- ابوالفضل علامی، آیین اکبری، کانپور، ١٨٩٣ م
٣- بخاری، باقی، جواهر الاولیاء، به کوشش غلام‌سرور، اسلام‌آباد، ١٣٩٦ ق / ١٩٧٦ م
۴- برتلس، ی. ا.، تصوف و ادبیات تصوف، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران، ١٣۵٦ ش
۵- تسبیحی، محمدحسین، کتابخانه‌های پاکستان، اسلام آباد، ١٣٩٧ ق / ١٩٧٧ م
٦- جمالی، حامد، سیر العارفین، ترجمۀ محمدایوب قادری، لاهور، ١٩٨٩ م
٧- چشتی، عبدالرحمان، مرآةالاسرار، ترجمۀ علی‌اصغر چشتی صابری، لاهور، ١۴١١ ق
٨- داراشکوه، محمد، سفینة الاولیاء، کانپور، ١٩٠٠ م
٩- عبدالحق، اخبار الاخیار، دیوبند، ١٣٣٢ ق
١٠- زرین کوب، عبدالحسین، جست و جو در تصوف ایران، تهران، ١٣۵٧ ش
١١- شمس سراج، عفیف‌الدین، تاریخ فیروز شاهی، به کوشش ولایت حسین، کلکته، ١٨٩١ م
١٢- شوشتری، نورالله، مجالس المومنین، تهران، ١٣٦۵ ش
١٣- عباسی، منظور احسن، مخطوطات فارسیه، لاهور، ١٩٦٣ م
١۴- عبدالحی، نزهةالخواطر، حیدر آباد دکن، ١٣۵٠ ق/ ١٩٣١ م
١۵- غلام‌سرور لاهوری، مقدمۀ جواهر الاولیاء بخاری، اسلام آباد، ١٣٩٦ ق/ ١٩٧٦ م
١٦- لعلی بدخشی، لعل بیگ، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سید جوادی، تهران،١٣٧٦ ش
١٧- منزوی، خطی مشترک
١٨ - همو، فهرست نسخه‌های خطی گنج بخش، اسلام آباد، ١٩٧٩ م
١٩- منور، محمد، "انشاء و مکتوبات"، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ١٩٧١ م، ج ١
٢٠- یزدانی، عبدالمجید، "ملفوظات"، همان نیز ٢
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
□
□
[برگشت به بالا] [گفت و گو و نظر کاربران در بارهٔ مقاله]
