 |
|
کودتاها در تاریخ افغانستان
کودتای نام‌نهاد محمدهاشم میوندوال
(بخش نخست)
شام ٣۱ سنبله ۱٣۵٢ خورشیدی، برنامۀ خبرهای رادیو افغانستان، خبر آتی را انتشار داد:
- «یک عده خاین و مرتجع که به کمک یک کشور خارجی می‌خواستند نظام جمهوری را از بین ببرند، با اسناد و شواهد بالفعل گرفتار شدند. این افراد عبارت‌اند از: میوندوال، دگرجنرال عبدالرزاق قوماندان سابق هوایی، تورن‌جنرال خان محمدمعروف به مرستیال و یک عدۀ دیگر.»[۱]
ده روز پس از انتشار این اعلامیه، دولت خبر پایانی را نشر کرد:
- «میوندوال و همکارانش به جنایات خود اعتراف کرده‌اند و چون میوندوال عرصه را به‌خود تنگ دید، و راه نجات را مسدود، لذا شب گذشته حوالی ساعت صبح دست به خودکشی زده و با نکتایی‌اش، خود را غرغره کرده است و فردا اسناد خیانت او چاپ می‌شود»[٢]
طی یک برنامۀ رادیویی صحبت‌هایی از خان‌محمد خان را انتشار دادند که از مخالفت با رژیم می‌گفت. براساس منابع موثق بعدی، خان‌محمد خان مرستیال هنگام استنطاق و تحمل شکنجه، از مخالفت خویش بااطرافیان داؤود خان انکار ننموده بود. در حالی که هیچ سند و مدرکی ارایه نشد که به ادعای دولت صحه بگذارد. آن‌چی از طرف دولت عملی شد، شیوۀ سنتی و شناختۀ اِعمال شکنجه به‌منظور دریافت «اعتراف» بود. ابرازنظر تحکم‌آمیز ما را در این زمینه، صحبت‌های شاهدانی تشکیل می‌دهد که به اتهام کودتا دستگیر شده و شکنجه دیده‌اند.[٣]
محمدهاشم میوندوال با فرانکلین دلانو روزولت، سی و دومین رئیس‌جمهور آمریکا
در جریان همان شکنجه‌ها و قصد دریافت مدارک جعلی است که خبر مرگ محمدهاشم میوندوال انتشار یافت. بازتابی که انتشار خبر کودتا و متعاقب آن مرگ میوندوال در جامعه برجای نهاد، نخست در گسترۀ شایعات مشهود بود. شایعات حاکی از آن بودند که جناح پرچم که در کودتا و دولت جمهوری سردار محمدداؤود خان نفوذ قابل ملاحظه‌یی داشتند، با استفاده از فرصت به قلع‌وقمع ناوابستگان به شوروی و مخالفین با آن کشور دست یازیده‌اند. محمدهاشم میوندوال طی زمانی که سمت صدراعظمی داشت، در تابعیت از سیاست دربار سلطنتی، سیاست مخالفت‌آمیز با شوروی نداشت. اما از نظر سیاسی و عقیده‌یی به اتحاد شوروی مانند خلق و پرچم در هیچ صورتی وابسته نبود. شایعه این را نیز گمان را نیز حمل نی کرد که بقیه دستگیرشده‌گان که به‌عنوان نیروی بالقوه مخالف با شوروی در نظر گرفته می‌شدند، بنابر لزوم‌دید سیاسی منافع اتحاد شوروی از میان برداشته شده‌اند.
گذشته از این بازتاب‌ها؛ توقیف و مرگ میوندوال به ادعای وابستگی داؤود خان به شوروی و داشتن دست دراز جناح پرچم بیشتر صحه گذاشت.
از دیگر سوی، ذهنیت ناباورانۀ مردم به ادعاهای دولتی هنگامی به‌یقین تبدیل می‌شد که مدارک و اسنادی ارایه نشد. در حالی که شب پخش خبر کودتای میوندوال از «اسناد و شواهد» گفته شده بود، اما مردم هیچ نوع اسناد و شواهدی را ندیدند. زیرا دولت چنان سند و شاهدی نداشت. این بود که بار دیگر اما در بستر اوضاع سیاسی متفاوت‌تر از زمان توقیف ملک خان، محمدهاشم میوندوال را می‌نگریم که در مقام رهبر کودتا تصویر شد و در کنار او چهره‌های دیگری را نیز ترسیم نمودند تا آرایش سپاه کودتاچی در ذهنیت مردم پذیرایی بیابد.
در نتیجۀ مرگ محمدهاشم میوندوال که پیوند ناگسستنی با تحمیل آرزوی دریافت «اقرار» و «اعتراف» از او داشت، از همان زمان تا حال که چندین دهه سپری شده است، هنوزهم این ناگسستگی را می‌نگریم. هر وقت بحثی پیرامون کودتای نام‌نهاد میوندوال درمیان میاید، مسألۀ مرگ او یا دقیقتر گفته شود، مرگی را که در زیر شکنجه به سراغش فرستادند، سر بلند می‌کند. دولتمردان قلم به‌دست آن زمانه روی ادعای خودکشی میوندوال پافشاری دارند.
اما ناباوران ادعای خودکشی، به این نتیجه می‌رسند که او طرح کودتایی را علیه جمهوری داؤود در سر نداشت. دولتیان نخست او را دستگیر نموده و مدعی شدند که اسنادی در دست دارند اما به‌دلیل این‌که اسنادی در دست نبود، مخالفان او به شکنجه و آزار روی آوردند. در نتیجۀ اعمال شکنجه‌های طاقت‌فرسا، میوندوال که به‌دلیل مریضی دوامدار و پیشینه، توان جسمی خویش را نیز از دست داده بود، در زیر لگدهای شکنجه‌گران جان می‌دهد. مرگ او با آن صورت، زمینۀ پروندۀ بیرحمانۀ دیگری را فراهم آورد. دولتیان به این نتیجه رسیدند وانمود نمایند که سزای جرم! میوندوال اعدام بود. پس او دست به خودکشی زد.! اما کسانی که زنده هستند، باید سزای عمل خویش را ببینند. این بود که پنج تن دیگر را نیز به اعدام محکوم و تیرباران نمودند.
در زیر نام زندانیان و اعدام شده‌گان را می‌آوریم و پس از آن به بجث خویش پیرامون آن مسأله ادامه می‌دهیم.
توقیف شدگان:
- محمدهاشم میوندوال، صدراعظم پیشین
- دگرجنرال عبدالرزاق خان، قوماندان یشین نیروی هوایی
- خان‌محمد خان مشهور به مرستیال، جنرال متقاعد
- جنرال گلبهار خان
- جنرال رحیم ناصری
- جنرال عبدالسلام ملکیار
- جنرال عبدالحبار مکلیار
- جنرال نیک‌محمد سهاک
- دگروال زرغون‌شاه مشهور به ماما
- دگروال سید امیر، قوماندان عمومی هوایی
- دگروال کوهات
- دگروال محمداکرم
- جگرن محمدهاشم کاموال
- مولوی سیف‌الرحمن، وکیل پیشین شینوار در شورای ملی
- محمدعارف شینواری
- جنت‌گل غروال، رئیس پشتنی تجارتی بانک
- حاجی حنان حاحی
- حاجی الله گل
- مولا گل
- سعدالله خان، وکیل پیشین در شورای ملی.
از این جمله، پنج تن زیر اعدام شدند:
- خان‌محمد خان
- عارف ریگشا
- زرغون شاه
- سید امیر
- مولوی سیف‌الرحمان
از همان زمان تا گذشت سال‌ها، نام چندتن به‌عنوان شکنجه‌گران و قاتلین میوندوال سرزبان‌ها دوره کرد. اشخاصی که متهم به ایجاد دسیسه، شکنجه و قتل بودند، همه وابستگان حزب دموکراتیک خلق افغانستان (جناح پرچم) بودند که در همان سال‌های نخست زمامداری داؤودخان، پست‌های مهم امنیتی را به‌شمول وزرات داخله در اختیار داشتند. این موضوع دامن بحث و رهیافت توطئه، شکنجه و اعدام را به لزوم‌دیدهای سیاسی آن حزب، بررسی مرحلۀ نخست جمهوری سردار داؤود خان، فراتر می‌برد.
با وجود آن‌که طی چند سدۀ پسین، افغانستان روی محاکمات عادلانه را ندید، اما پاره‌یی از کوشش‌های دارندۀ هدف نیکو و ارزشمند با افشأ راز و رمزها؛ مدارک مهم و ارزشمندی را در اختیار ما گذاشته، تا به اتکأ بر آن‌ها، جریان کودتای نام‌نهاد و قتل میوندوال و اعدام و شکنجۀ دیگران را بهتر به ارزیابی بگیریم. توجه به ماحصل این کوشش ها، با توجه به تکرار ادعاهای طرفداران دولت سردار داؤود خان که در سال‌های پسین انتشار یافته است، موضوع را بیشتر و بهتر روشن می‌سازد.
ما در این بررسی خویش، سخنان دکتر حسن شرق را به‌عنوان مدافع ادعای کودتا و خودکشی میوندوال؛ و ثمرۀ زحمات آقای داؤود ملکیار را به‌عنوان سرچشمۀ اطلاعات بسیار جالب در نظر گرفته‌ایم.
[▲] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط نصیر مهرین برشتۀ تحرير درآمده است.
[▲] پی‌نوشت‌ها
[۱]- دکتر ش. ن. حقشناس. دسایس و جنایات روس در افغانستان...، پاکستان: چاپ دوم - ۱٣٦٨ خورشیدی، ص ٣۹۵.
[٢]- روزنامۀ انیس، مؤرخ ۱٠ میزان ۱٣۵٢، شمارۀ ٧٢؛ برگرفته از منبع بالا، ص ٣۹٦
[٣]- آقای داؤود ملکیار، طی تشبثات گره‌گشایانه پیرامون مسأله میوندوال، در پای صحبت مستقیم چند تن از قربانیان آن توطئه نشسته و با برخی از مجریان و مسؤولان توطئه نیز تماس‌های تلفونی گرفته و یا شخصاً با آن‌ها در برابر چشمان کمرۀ فیلمبرداری به گفت‌وشنود پرداخته است. پنداشته می‌شود که اتکأ به دستاوردهای ایشان، گمانی برای ابراز یک نظر قاطع بر جای نمی‌نهد، که شبکه‌یی برای حبس و سرکوب برخی از نخبه‌گان که موافقت سردار داؤود خان را نیز با خود داشت، یک عده از انسان‌های بیگناه را حبس و اعدام کرده است.
[▲] جُستارهای وابسته
□
□
□
[▲] سرچشمه‌ها
□ نصیر مهرین، کودتاها در افغانستان: کودتای نام‌نهاد محمدهاشم میوندوال (بخش اول)، کابل ناتهـ،: شمارهء مسلسل ۱۱۴، سال پنجم، دلـو - حوت ۱۳۸۸ هجری خورشیدی (فبروری ٢٠۱٠)
