- واژه‌شناسی
- طبقه‌های آرایه‌شناختی
- يادداشت‌ها
- پيوست‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
- پيوند به بيرون
[زیست‌شناسی] [آرایه‌شناسی]
آرایـه یا تـاکســون (بـه انگلیـســی: Taxon، جمـع: Taxa)، در دانـش زیسـت‌شـناسی، به‌هر سطح از طبقه‌بندی جانداران، اعم از جانوران و گیاهان، گفته می‌شود[۱]. برای این‌که کار بررسی جانداران ساده‌تر شود، آن‌ها را رده‌بندی می‌کنند[٢]. در این رده‌بندی، هر جانداری در جایگاه ویژه‌ای از نظر دسته‌بندی قرار می‌گیرد[٣].
[↑] واژه‌شناسی
آرایه در زبان فارسی دری، برگرفته از واژۀ آرایش به‌معنای آراستن است[۴]. از لحاظ زیست‌شناسی، به‌هر سطح از رده‌بندی (آرایه‌شناسی) علمی جانداران، اعم از جانوران و گیاهان، یک آرایه (یا تاکسون) گفته می‌شود[۵].
[↑] طبقه‌های آرایه‌شناختی
در زیست‌شناسی (بیولوژی)، یک آرایه یا تاکسون (جمع: تاکسا)، یک گروه‌ی از یک یا بیشتر جمعیت جانداران (ارگانیسم‌ها) است که یک آرایه‌شناس (taxonomist) که به‌طور سنتی یک زیست‌شناس است، آن را به‌عنوان یک واحد معرفی می‌کند. معمولاً یک آرایه، به یک «طبقه آرایه‌شناختی» (Taxonomic rank) اختصاص می‌یابد و به‌یک نام رسمی نامیده می‌شود که بعدها ممکن است توسط همان آرایه‌شناس یا آرایه‌شناس دیگر تغییر نماید.
در طبقه‌بندی جانداران هشت طبقهٔ اصلی وجود دارد که طبقه‌ها(رتبه‌ها)ی گیاه‌شناسی و جانورشناسی گاه اندکی باهم متفاوت هستند. این رتبه‌ها، به‌ترتیب از بزرگ به کوچک، به‌شکل زیر قرار دارند:
دامنه (Domain) فرمانرو (Kingdom) دسته (Division) در مورد گیاهان، شاخه (Phylum) در مورد جانوران. رده (Class) راسته (Order) خانواده (Family) با کابرد عمومی‌تر، و تیره .بیشتر در مورد گیاهان و پرندگان سرده یا جنس (Genus) گونه (Species)
یک آرایه‌شناس، ارگانیسم‌ها (موجودات زنده) را بر اساس ویژگی‌های فیزیکی، و یاخته‌ای (سلولی) آن‌ها طبقه‌بندی می‌کند. این دانشمندان، همچنان سعی در یافتن روابط تکاملی میان ارگانیسم‌ها می‌نمایند. هنگامی که یک جاندار (ارگانیسم) جدید کشف شود، براساس این‌که، این جاندار، یک گیاه، یک حیوان، یا یک میکروارگانیسم باشد، توسط آرایه‌شناس با روشی به‌نام آرایه‌شناسی لینه‌ای[٦]، در طبقه‌بندی جانداران (در طبقه‌بندی زیستی خاص، در سلسله مراتب هشت طبقه آرایه‌شناختی اصلی) قرار داده و نام‌گذاری می‌شود.
همچنین، در این روش (آرایه‌شناسی لینه‌ای) اصطلاحات ویژه‌ای برای آرایه‌ها به‌کار می‌رود. اصطلاحات در طبقه‌بندی جانداران، از بزرگ به کوچک به‌قرار زیر است[٧]:
دامنه[٨] یا حوزه یا بالافرمانرو (Domain یا Superkingdom) فرمانرو[۹] یا سلسله (Kingdom) زیرسلسله یا زیرفرمانرو (Subkingdom) فروفرمانرو یا رشته (Infrakingdom یا Branch)
بالاشاخه یا بالادسته (Superphylum یا Superdivision) شاخه[۱٠] یا دسته (Phylum) زیرشاخه[۱۱] (Subphylum) فروشاخه (Infraphylum) ریزشاخه (Microphylum)
بالارده (Superclass) رده[۱٢] (Class) زیررده (Subclass) فرورده[۱٣] (Infraclass) کوچک‌رده (Parvclass)
هَنگ[۱۴] (Legion) هم‌زادان[۱۵] (Cohort)
کلان‌راسته (Magnorder) بالاراسته (Superorder) راسته[۱٦] (Order) زیرراسته (Suborder) فروراسته (Infraorder) کوچک‌راسته (Parvorder)
بالاخانواده[۱٧] (Superfamily) خانواده یا تیره[۱٨] (Family) زیرخانواده (Subfamily)
بالاتبار (Supertribe) تبار[۱۹] (Tribe) زیرتبار (Subtribe)
سرده یا جنس[٢٠] (Genus) زیرسرده[٢۱] (Subgenus) بخشه[٢٢] (Section) سری یا سلسله[٢٣] (Series)
بالاگونه[٢۴] (Superspecies) گونه[٢۵] (Species) زیرگونه[٢٦] (Subspecies) جوره[٢٧] (Infraspecies) تنوع[٢٨] (Variety) فرم یا شکل[٢۹] (Form)
از میان این طبقات گوناگون تنها «گونه» (Species) است که تعریف دقیق زیست‌شناختی دارد. سطح‌های دیگر برای نمایش تبارزایی اندامگان مورد مطالعه استفاده می‌شوند و تا اندازه‌ای به داوری شخص مطالعه‌گر بستگی دارند. برای بیشتر گروه‌های جاندار تمام این طبقات کاربرد ندارند و بیشتر برای موارد پیچیده‌تر مانند حشرات به‌کار می‌روند.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط دانیال مهدی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]-
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]- در آرایه‌شناسی زیستی، «دامنه» یا «بالافرمانرو» (Domain) که طبق واژهٔ مصوب فرهنگستان زبان و ادب پارسی (دفتر پنجم)، به آن «حوزه» نیز گفته می‌شود، بالاترین طبقه آرایه‌شناختی جانداران است، که بالاتر از فرمانرو قرار گرفته‌است. طبق سامانه سه‌دامنه‌ای که در سال ۱۹۹۰ توسط کارل ویز پیشنهاد گردید، درخت زندگی به‌طور کلی از سه دامنه تشکیل شده‌است: باستانیان، باکتری‌ها و یوکاریوت‌ها.
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]- سَرده، واژه‌ای فارسی، مصوب فرهنگستان زبان و ادب پارسی (دفتر پنجم)، به‌معنای «رده» است و در تقسیم‌بندی‌های جانورشناسی معادل «جنس» (Genus) به‌کار می‌رود. بسیاری از سرده‌ها خود نیز به زیرسرده‌هایی تقسیم می‌شوند.
[٢۱]- زیرسرده (Subgenus) زیربخشی از یک سرده است که یک یا تعداد بیشتری گونه یک سرده را در برمی‌گیرد. این گونه‌ها از نظر برخی ویژگی‌ها با دیگر گونه‌های سرده تفاوت دارند.
[٢٢]-
[٢٣]-
[٢۴]-
[٢۵]-
[٢٦]-
[٢٧]-
[٢٨]-
[٢۹]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
