دیدی نو از دین کهن
وندیداد
فهرست مندرجات
[قبل] [بعد]
[↑] وندیداد
برخی می‌اندیشند که وندیداد را نباید جز بخش‌های اوستا دانست زیرا بسیاری از نوشته‌های آن با روح و نص گات‌ها مغایرت دارد. از این‌رو، استفاده از آن در بسیاری از موارد گمراه‌کننده خواهد بود. وندیداد یعنی قانون بر ضد دیوان و خدایان پنداری، و بیشتر راجع به تشریفات مربوط به بهداشت و رعایت پاکیزگی و جلوگیری یا از بین‌بردن عفونت طبق نظریه‌ی نویسنده آن است.
عده‌ای از نویسندگان در شرح اصول دین زرتشتی (به استناد دینکرد که در سه سده پس از یورش تازیان و شکست ساسانیان نوشته شده و اعتبار آن مورد تردید است) با ذکر مطالب وندیداد خارج از متن اصلی و بدون اشاره به مؤلفین و زمان تحریر آن، تصویر نادرستی از سنت و دین زرتشتی داده‌اند! وندیداد ارزش تاریخی دارد ولی از جهت بنیادهای دینی عموماً قابل استناد نیست. اگر ادعای مذهبی‌بودن آن کنار بگذاریم، پاره‌ای از مطالب وندیداد ممکن است در زمان نوشتن آن جزو عادات و احیاناً با ارزش بوده است.
یک نمونه‌ای از این مطالب استفاده از پیشاب گاو است، که برای تطهیر و ترمیم زخم و مسایلی از این قبیل بوده است. برای این کار، تنها از پیشاب گاوی که آن را در محل مخصوص نگاه می‌داشتند و از پاکیزه‌ترین گیاه‌ها و پوست میوه‌ها به او می‌خوراندند، استفاده می‌شده است. استفاده از شاش برای ترمیم و ضد عفونی زخم‌ها در بین بسیاری از قبایل و مردم بدوی معمول بود.
استفاده از شاش برای امور بهداشتی مخصوص ایرانیان زرتشتی در زمان باستان نبوده است. مسلمین هم از آن استفاده می‌کردند. منتها، به‌جای شاش گاو، شاش شتر به‌کار می‌بردند و ظاهراً در صورت نبودن آب می‌نوشیدند.[۱]
در کتاب حلیةالمتقین تألیف ملا محمدباقر مجلسی دربارۀ امام هشتم شیعیان[٢] آمده است (باب سوم فصل هفتم) که: حضرت امام موسی (ع) فرمود که، بول شتر نافع‌تر است از شیر او. و باز در باب نهم فصل هشتم آمده است که: «در حدیث معتبر منقول است که، زخمی بر بدن متوکل خلیفه، بیرون آمده بود که، مشرف به هلاک بود. فتح ابن خاقان، وزیر متوکل، کس به خدمت حضرت امام علی نقی (ع) فرستاد و چاره جست. حضرت فرمود که، سرگین گوسفند را با گلاب مخلوط کنید و بر آن خراج بگذارید. پس چنین کردند و خراج گشوده شد.»
در سفرنامۀ تاورینه که در سال ۱٦۵۴ میلادی نوشته شده، آمده است (فصل هشتم) که عادت تطهیر با بول گاو، انحصار به گبرها (زرتشتیان) ندارد، اعلب طوایف هندوستان به این کار معتاد هستند.
بدون شک در سده‌های قبل از میلاد مسیح، که پزشکی و داروسازی مانند امروز پیشرفت نکرده بود، مردم از آن‌چه که در دسترس‌شان بود و می‌شناختند، مانند داروهای گیاهی و یا بول گاو استفاده می‌کردند. این امر دلیل نمی‌شود که این امور را جزو روش‌های تغییرناپذیر یا دینی بدانیم. حتی اگر امروز هم خانواده‌های محافظه‌کار و سنتی در مراسم مربوط به تطهیر مرده، چند قطره شاش گاو به‌صورت نمادی به‌کار برند، ایرادی وارد نیست. طبق متن گات‌ها، زرتشتی باید با زمان، عادات و رفتارهای خود را در چهارچوب اصول گات‌ها پیشرفت دهد. اصول گات‌ها در این مورد رعایت کامل بهداشت و جلوگیری از آلودگی عناصر طبیعی است. با پیشرفت اصول بهداشت، کشف داروها و مواد جدید به‌کار بردن شاش گاو ضرورتی ندارد، مگر احیاناً به‌صورت نمادی.
بنابراین، وندیداد را تنها در محتوای تاریخی باید مورد توجه قرار داد، و مطالب آن را در آن‌چه با دانش امروز تطبیق نمی‌کند، شایسته زمان تنظیمآن دانست و توجه داشت که این کتاب سده‌ها پس از زرتشت نوشته شده است و چون به زبان پهلوی است، الزاماً کتاب دینی نیست.[٣]
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی بازنویسی شده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]- مهر، فرهنگ، دیدی نو از دین کهن، ص ۱٣۹
[٣]- همان‌جا، ص ۱۴٠
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ مهر، فرهنگ، دیدی نو از دین کهن، تهران: جامی، چاپ هشتم - ۱۳۸۸ خ.
