فهرست مندرجاتنگاهی گذرا به اوستا
از اوستای آریاییان تا کتاب مقدس پارسیان
- از اوستای آریاییان تا کتاب مقدس پارسیان
- اوستا، کتاب مقدس پارسیان
- يادداشت‌ها
- پی‌نوشت‌ها
- جُستارهای وابسته
- سرچشمه‌ها
[قبل] [بعد]
اوستا[۱]، کهن‌ترین نوشته‌ی آریاییان و کتاب دینی زرتشتیان است. بخش‌های گوناگون این کتاب طی صدها سال تدوین شده است. کتاب اوستا در روزگار باستان دارای ۸۱۵ فصل در بیست‌ویک کتاب بوده است. آن‌گونه که در روایات اسلامی آمده اوستا بر روی ۱٢۰۰۰ پوست گاو نوشته شده بود که اسکندر رومی بخش علمی آن را به یونانی ترجمه کرد و بقیه را پراکنده و سوزاند.[٢]
نخستین کسی که به جمع‌آوری اوستا اقدام کرد «بلاش» یکی از پادشاهان اشکانی بود دستور سپس در دوره‌ی ساسانیان، اردشیر بابکان به توسط «تنسر یا توسر» و بعد از او پسر اردشیر (شاپور اول) به جمع‌آوری و تدوین اوستا پرداختند. در زمان شاپور دوم «آذرباد مهرپسندان» اوستا را بررسی و در زمان انوشیروان به‌دستور او این کتاب بازبینی شد. البته از مجموع روایات زردشتی چنین برمی‌آید که گردآوری و نقل اوستا همواره به‌صورت شفاهی و سینه به سینه بود تا آن‌که در قرن ٤ میلادی، در زمان شاپور دوم، آن‌را با الفبایی که از روی الفبای زردشتی و پهلوی مسیحی «خط زبوری» اختراع شد، نگاشتند.[٣]
متن موجود اوستا، با تصحیح و تحشیۀ «کارل فریدریش گلدنر»، زیر عنوان «اوستا، کتاب مقدس پارسیان»[۴]، به‌زبان و خط اوستایی به طبع رسیده است. این متن، به سه قسمت عمده تقسیم می‌شود و هر یك از این قسمت‌ها هفت بخش دارد كه بدان «نسك» گفته می‌شود. هر بخش شامل فصل‌های متعدد است. سه قسمت كتاب عبارت‌اند از: «گاهانیك»، «هادك مانسریگ» و «دادیك». متون گاهانیگ مشتمل بر گاهان و تفسیرهای آن است. هادگ مانسریك در بر دارنده‌ی دعاها و ذكرهایی است كه در مراسم آیینی دینی خوانده می‌شود. دادیك نیز مشتمل بر متون فقهی است. گفتنی است كتاب حاضر با چند نسخه مختلف تصحیح شده و صورت نسخه بدل‌ها نیز در پاروقی درج گردیده است.[۵]
[↑] از اوستای آریاییان تا کتاب مقدس پارسیان
اوستا کتابی است از مجموعه نوشته‌های مقدس که در دوره‌های مختلف زمانی نگارش شده‌اند. گات‌ها قدیمی‌ترین قسمت اوستا است که توسط خود زرتشت نگاشته شده است. گات‌ها مجموعه‌ای از سرودها است که با زبانی شیوا و اعتقاداتی ساده همراه است و ادبیات آن شبیه ریگ‌ودای هندی‌ها است که در ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد نگاشته شده است. قسمت دیگر اوستا یشت‌ها است که به‌طور قطع توسط زرتشت نوشته نشده است، زیرا زبان آن با گات‌ها فرق دارد. این قسمت احتمالاً در قرن ششم میلادی نوشته شده است. یسنا شامل آیین‌های عبادت، استفاده از شربت هوم، تقدس آب و آتش است. قسمت بعدی اوستا وندیداد است که در زمان اشکانیان نگاشته شده است. خبرهای مربوط به تدوین اوستا بسیار مخدوش است.
بر اساس گزارش دینکرد داریوش سوم اوستایی را که زرتشت آورده بود در دو نسخه گردآوری کرد و در گنج شیزگان و در دژنبشت قرار داد. این دو نسخه با حمله مقدونیان از بین رفت. آنچه در سینه‌ها مانده بود یا از گزند در امان مانده بود، در زمان بلاش از نو گردآوری شد. تنستر به‌دستور اردشیر بابکان دست به تدوین اوستای واقعی زد. پس از او شاپور کار او را دنبال کرد و همه مطالب پزشکی و نجوم و هر آنچه در یونان و هندوستان باقی مانده بود را در یک کتاب جمع‌آوری کرد. افزودن خرده اوستا به اوستای واقعی در زمان شاپور انجام گرفت زیرا با خرده اوستا مشارکت در انجام وظایف دینی برای غیر روحانیون نیز امکان‌پذیر می‌شود. زبان اوستا در زمان تدوین برای مردم عادی قابل فهم نبود و برای روحانیون نیز غالباً دشوار بود. ناگزیر برای کاربرد عملی‌تر، اوستای اوستایی به اوستای پهلوی یا فارسی میانه ترجمه و تفسیر شد و این ترجمه‌های آکنده از تفسیرهای دلخواه، زند خوانده می‌شد که در لغت به‌معنای تفسیر و گزارش است. پس اوستای ساسانی آمیخته‌ای بود از اوستا و شرح مسایل اعتقادی روز و مطالب کم‌ارزش قانونی و آیینی از موبدان.
پس از اسلام تا ۲۳۰ سال پیش، در سرزمین‌های آریایی (افغانستان و ایران کنونی)، فقط زرتشتیان اوستا را می‌شناختند و کسان دیگر از آن آگاه نبودند یا اطلاع ِ چندان درستی نداشتند. بلخی نقل کرده است که اوستا کتابی بوده است که بر دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود. به این ترتیب نقل قول‌هایی پراکنده‌ی و غیر قابل استناد از دوره‌های مختلف تاریخ داریم. واژه‌ی اوستا در زمان تدوین اوستا وجود نداشته است و در حدود ۳۰۰ سال پیش واژه‌ی زند اوستا کم کم به اروپا راه یافت و مشهور شد. در خود اوستا به این نام برنمی‌خوریم.
[↑] بخش‌بندی اوستا
اوستاشناسان می‌گویند اوستای زمان ساسانی ۲۱ نسک داشته است و دینکرد ۲۱ نسک اوستا را به سه بخش تقسیم کرده. نسک‌های مربوط به گات‌ها یا گاسانیک در برگیرنده جهان‌بینی و اخلاق، نسک‌های هاتک مانسریک مربوط به نیایش‌ها و نسک‌های داتیک شامل قوانین و احکام. اوستای موجود از پنج بخش تشکیل شده است یسنا، ویسپرد، وندیداد، یشت‌ها و خرده اوستا.
اوستا در شکل کنونی خود شامل شش بخش گاهان، یَسنه یا یسنا (شامل گات‌ها و غیر آن)، یشت‌ها، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا است. بخش‌های اوستا بنا بر تحقیق آنوبانینی در دوران‌های مختلف توسط اشخاص متعدد تالیف شده است.
قدیمی‌ترین بخش اوستا «گاهان» نامیده می‌شود و گفته می‌شود بخشی از آن، سروده‌هایی است که به زرتشت الهام شده و بر زبان وی جاری شده است. اوستا را از نظر زمانی می‌توان به سه بخش تقسیم کرد:
بخش نخست اوستای کهن که مضامین آن از نظر زمانی متعلق به روزگار پیش از زرتشت (پیش از حدود دو هزار و هشتصد سال پیش) است؛ اما نگارش آن متعلق به عصرهای پس از زرتشت است و هنگام این نگارش و بازنویسی دگرباره، تا اندازه‌ای مضامین و باورهای جدیدتر را به متن‌های كهن اضافه كرده‌اند.
بخش دومِ اوستا از نظر زمانی شامل «گات‌ها» است كه سروده‌های مینوی شخص زرتشت، پیام‌آور بزرگ آريايی به‌شمار می‌رود كه هر چند از نظر مضمون پس از اوستای كهن سروده شده است؛ اما از نگاه زبان و نگارش، كهن‌ترین بخش اوستای موجود است.
بخش سوم اوستا از نظر زمانی شامل یسنا، یشت‌های جدید، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا است كه همگی جزو اوستای نو به‌حساب می‌آیند. اما بسیاری از مضامین همین بخش‌های جدید نیز برگرفته و اقتباس شده از باورها و نوشتارهای كهن است؛ اما این آمیختگی به حدی است كه امكان تفكیك را امكان‌پذیر نمی‌سازد.
بخش‌های اصلی کتاب اوستای امروزین عبارتند از:
۱- یسنا: که به‌معنای نیایش است و مشتمل بر هفتادودو فصل می‌باشد. گات‌ها که منسوب به‌خود زرتشت است و به لحاظ دینی ارزشی بیش از سایر قسمت‌های اوستا دارد در این بخش واقع شده است.
٢- ویسپرد: که مشتمل بر ۲۳ فصل است و وظایف دینی و اخلاقی پیشوایان دینی را بیان می‌کند. معنای آن «همه‌ی ردان و پیشوایان» است
۳- یشت‌ها: که به‌معنای نیایش‌هاست و در گذشته به تعداد روزهای ماه بود اما امروزه از آن بیش از ۲۲ یشت در دسترس نیست
۴- خرده اوستا: که به‌معنای اوستای کوچک است و شامل نمازهای روزانه نیایش‌ها و توبه‌نامه‌ها و ذکرهایی است که زرتشتیان باید به‌صورت روزانه یا در جشن‌های خاص بخوانند
۵- وندیداد: که به‌معنای کتاب داد و قانون است که مطالبی درباره‌ی آفرینش جهان و تاریخ و مهاجرت آریاییان و قوانین مربوط به کشاورزی، حقوق، طهارت، کفن و دفن و ... در بر دارد. در اصل وندیودات بوده است، یعنی ادعیه و اوراد بر ضد دیوان و اهریمنان.
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط مهدیزاده کابلی برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-کلمه اوستا در اصل «اَوْپِسْٰتاک» است به‌معنای بنيان جاافتاده و محکم، کنايه است از آيات محکمات و شريعت پابرجای، و به صيغهٔ صفت مشبهه است. واژه اَوِستا بنا به تحقیق آنوبانینی در خود کتاب نیامده به‌معنای دانش و شناخت هم هست و با واژه «ودا»، نام کهن‌ترین کتاب دینی هندوان هم ریشه است. بر روی هم اوستا را می‌توان به‌معنای «آگاهی‌نامه» یا «دانش‌نامه» دانست كه آن را مرجع‌نامه نيز می‌نامند. در تاريخ طبرى و ديگر متقدمان از مورّخان عرب نام اوستا، «ابستاق» و «افسقاق» ضبط شده است و در زبان درى «اُوْستا، اُسْتا، وُسْت و اُسْت» به اختلاف ديده می‌شود.
[٢]-
[٣]-
[۴]- اوستا، کتاب مقدس پارسیان، نام کتابی است که با تصحیح و تحشیۀ «کارل فریدریش گلدنر» و پیشگفتار دکتر ژاله آموزگار، در تهران توسط انتشارات اساطیر با همکاری مركز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، در سال ۱٣٨۱، منتشر شده است.
[۵]-
[٦]-
[٧]-
[٨]-
[۹]-
[۱٠]-
[۱۱]-
[۱٢]-
[۱٣]-
[۱۴]-
[۱۵]-
[۱٦]-
[۱٧]-
[۱٨]-
[۱۹]-
[٢٠]-
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□ 1
□
□
□
