[...] [...]
امیر تیمور گورکانی که گاهی به‌نام تیمور لنگ خوانده می‌شود (زادۀ ۷۷۱ هـ.ق - درگذشتۀ ۸۰۷ هـ.ق)، موسس و نخستین پادشاه سلسله‌ای گورکانی[۱] و از بزرگ‌ترین فاتحان شرق که از ۷۷۱ تا ۸۰۷ هـ.ق، بر قلمرو وسیعی از سمرقند تا کرانۀ دریای اژه، از مدیترانه تا خلیج‌فارس، و از مسکو تا دهلی فرمان راند[٢]. سلسلۀ گورکانیان یا مغول هند را هم یکی از اعقاب او بنیان نهاد[٣].
تیمور در زبان ازبکی به‌معنای «آهن» است و از او با القـاب «امیر تیمـور»، «تیمـور لنگ»، «تیمـور گـورکان» و «صاحبـقران» یاد شـده اسـت و اروپاییـان به او «تامـرلان» (Tamerlane) می‌گویند که شکل اندک تغییر یافته‌ی همان لقب فارسی «تیمور لنگ» است.
[↑] زندگی‌نامه
مورخان روزگار تیموریان، زادروز تیمور گورکانی را ٢۵ شعبان ۷٣٦ هجری قمری (۹ آوریل ۱٣٣٦ میلادی) برابر با سیچقان ایل (سال موش، براساس گاه‌شماری مغولی) ترکی ثبت کرده‌اند. بنا به‌نوشتۀ آنان، وی در این تاریخ در «خطۀ دلکش کش» که شهر سبز و «قبةالخضراء» نیز نامیده می‌شود، دیده به جهان گشود[۴]. ابن عربشاه مؤلف زندگی‌نامه و وقایع دوران فرمانروایی تیمـور، زادگاه او را قـریۀ «خواجـه ایلغـار» از توابـع شـهر کـش - ترکستان - آورده اسـت[۵]. تیمور در اصل از قبیلۀ برلاس (برولاس) است که بر منطقۀ کشکه دریا تسلط داشتند[٦]. پدر تیمور، امیر ترغای (طراغای) نویان از بزرگان قوم برلاس، و مادرش تکینه خاتون است[٧].
گفته‌اند اجداد تیمور در میان اولوس جغتای از امرای محترم و متنفذ به‌شمار می‌رفتند[٨]. عجیب است که ابن عربشاه یک‌جا پدران تیمور را شترچران و چوپان و در زمرۀ فرومایگان دانسته[۹]، و در جایی دیگر او را از سواران سلطان و از فرماندهان صده خوانده است[۱٠]. مورخان دیگر نسب ترغای را به خاندان چنگیز می‌رسانند. چنان‌که آورده‌اند، چون چنگیز بخشی از قلمرو خود شامل آلتای تا کنار جیحون را به پسرش جغتای داد، امیر قراچارنویان از قوم برلاس را به‌یاری و وزارت او داد[۱۱] و او جد پنجم تیمور است.
براساس مندرجات سنگ قبر تیمور که مآخذ دورۀ تیمور نیز آن را تأیید می‌نمایند، نسب تیمور به تومنای خان جد پنجم چنگیز می‌رسد[۱٢] و اگر این انتساب درست باشد، تیمـور و چنگیـز خویشـاوندی نَسـبی دارنـد؛ ولی تیمـور در دوران زندگانـی‌اش به چنـین پیـوندی اشـاره نکـرده اسـت[۱٣]. کتاب معزالانسـاب که در ۸٢۹ هجـری قمری (۱۴٢٦ میلادی) به‌نام شاهرخ نوشته شده است، نسب تیمور را به تومان آی می‌رساند[۱۴]. کلاویخو سفیر اسپانیا در دربار تیمور نیز وی را از خاندانی بزرگ و والاتبار که خون جغتاییان داشت، برشمرده است[۱۵].
به‌هر حال، تیمور بیشتر ایام جوانی را میان طایفۀ برلاس که خویشان اجدادی وی بودند، به‌سر برد و در این مدت با فنون و رسوم رزم و پیکار که اشتغال عمدۀ صحراگردان است، آشنا شد[۱٦]. گفته‌اند وی در مکتب‌های شهر کش درس خواند و تربیتی مذهبی یافت[۱٧]. تیمور غیر از زبان ترکی، زبان فارسی را نیز می‌فهمید[۱٨]، اما خواندن و نوشتن آن را نمی‌دانست[۱۹]. دربارۀ زندگی تیمور تا پیش از ظهور در صحنۀ حوادث (٧٦۱ هجری قمری / ۱۳٦٠ میلادی)، آگاهی دقیقی در دست نیست، اما زمینه‌های ظهور نظامی و سیاسی او در همین سال‌ها فراهم می‌شد؛ به‌خصوص از اختلاف میان خاندان‌های مغول سود می‌جست و گاه با این و گاهی با آن دیگری ارتباط برقرار می‌کرد، اما بیشترین یارانش را از قبیلۀ برلاس برمی‌گزید. روزگاری هم با نوۀ قزغن اسیر ترکمن‌های مرغاب شد و مدت ٦٢ روز در اسارت ماند[٢٠].
[↑] ...
[↑] يادداشت‌ها
يادداشت ۱: اين مقاله برای دانشنامهی آريانا توسط … برشتۀ تحرير درآمده است.
[↑] پيوست‌ها
پيوست ۱:
پيوست ٢:
پيوست ۳:
پيوست ۴:
پيوست ۵:
پيوست ۶:
[↑] پی‌نوشت‌ها
[۱]-
[٢]-
[٣]-
[۴]- شرف‌الدین، ۱/۸؛ میرخواند، ٦/۵؛ خواندمیر، ٣/٣۹٣؛ عبدالرزاق، ۱/۱٠٢؛ فصیح، ٣/۴۷
[۵]- ص ۴
[٦]- بارتولد، ٢٣۹
[٧]- شرف‌الدین، ۱/۷-۸؛ خواندمیر، ٣/٣۹٢-٣۹٣
[٨]- بارتولد، ۱۴، نیز ٢۴٠
[۹]- صص ۴-۵
[۱٠]- ص ۷
[۱۱]- رشیدالدین، ۱/۷٦٢؛ نظام‌الدین، ۱۴
[۱٢]- عبدالرزاق، ۱/۱٢٠؛ میرخواند، ٦/۴؛ خواندمیر، ٣/٣۹٢
[۱٣]- رومر، ۴۴
[۱۴]- IA, XII(1)/336
[۱۵]- ص ٢۱٦
[۱٦]- اقبال، ظهور...، ٢٠؛ خواندمیر، ٣/٣۹٣؛ رومر، همان‌جا)
[۱٧]- ئوزر، ۴٢۴
[۱٨]- بارتولد، ٢۴٨
[۱۹]- رومر، همان‌جا
[٢٠]- شرف‌الدین، ۱/۵۱-۵٢؛ بارتولد، ۱۵
[↑] جُستارهای وابسته
□
□
□
[↑] سرچشمه‌ها
□
□
□
□
[↑] پيوند به بیرون
□ [1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20]
